Biến rác thải thành của cải: Trung Quốc ồ ạt 'xuất khẩu' công nghệ đốt rác ra toàn cầu
Thiếu rác trong nước do kinh tế giảm tốc, các doanh nghiệp đốt rác Trung Quốc đang ồ ạt mở rộng ra nước ngoài, nâng số dự án toàn cầu từ 79 lên 101 chỉ trong 6 tháng.
Nhân viên làm việc tại một nhà máy điện đốt rác ở Trương Dịch, một thành phố thuộc tỉnh Cam Túc, tây bắc Trung Quốc. Ảnh: Getty.
Trong những năm gần đây, các doanh nghiệp Trung Quốc đã vươn lên trở thành thế lực toàn cầu trong hàng loạt ngành công nghiệp – từ xe điện đến tấm pin mặt trời. Giờ đây, nước này đang nhanh chóng tạo dựng chỗ đứng trong một lĩnh vực khác: xử lý rác thải.
Khi các lò đốt trong nước rơi vào tình trạng thiếu rác để xử lý do kinh tế giảm tốc, các công ty đốt rác phát điện của Trung Quốc đã bắt đầu tìm kiếm cơ hội tăng trưởng ở nước ngoài và lập tức tăng tốc mạnh mẽ.
Sáu tháng trước, các doanh nghiệp Trung Quốc mới tham gia 79 dự án đốt rác ở nước ngoài trải khắp châu Á, châu Âu, châu Phi và châu Mỹ, theo một tổ chức phi lợi nhuận được chính phủ hỗ trợ. Đến cuối tháng 11, con số này đã tăng lên 101.
Ngành công nghiệp đốt rác phát điện của Trung Quốc đang chuyển mình “từ xuất khẩu công nghệ đơn thuần sang cung cấp trọn gói gồm công nghệ, tiêu chuẩn, quản lý và vốn”, ông Guo Yungao, Tổng thư ký Ủy ban năng lượng và môi trường của Liên đoàn Môi trường Toàn Trung Quốc, nhận định.
Các công ty đốt rác phát điện chuyển rác thải rắn đô thị thành điện thông qua quá trình đốt ở nhiệt độ cao, kiếm doanh thu từ phí xử lý rác của chính quyền địa phương và từ việc bán điện.
Trung Quốc đã xây dựng số lượng lớn các lò đốt trong những năm 2000–2010 khi đô thị hóa nhanh và tăng trưởng kinh tế khiến lượng rác thải đô thị tăng vọt, đưa nước này trở thành quốc gia có công suất đốt rác lớn nhất thế giới.
Nhưng trong vài năm gần đây, ngành này rơi vào tình trạng thiếu rác đốt nghiêm trọng do kinh tế giảm tốc, đô thị hóa chậm lại và nhiều yếu tố khác.
Điều đó khiến các doanh nghiệp nắm bắt xu hướng “đi ra toàn cầu” và tham gia làn sóng các ngành tìm cơ hội ở nước ngoài. “Đây chắc chắn là lối thoát tốt cho các doanh nghiệp đốt rác”, ông Du Huanzheng, giáo sư tại Đại học Tongji Thượng Hải chuyên về kinh tế tuần hoàn, nói.
“Đặc biệt, nhu cầu từ Đông Nam Á rất lớn”, ông cho biết thêm. “Các quốc gia trong khu vực về cơ bản đang trải qua giai đoạn mà Trung Quốc đã trải qua 20 năm trước – sau khi tăng trưởng kinh tế nhanh, lượng rác thải bùng nổ và họ không có giải pháp hiệu quả để xử lý”.
Trung Quốc – từng nhập công nghệ xử lý rác từ châu Âu vài thập kỷ trước – nay đã trở thành nhà cung cấp cạnh tranh mạnh, đặc biệt đối với các nền kinh tế châu Á khác, theo ông Du.
Các giải pháp đốt rác của Trung Quốc không chỉ rẻ hơn so với phương Tây, mà còn phù hợp hơn với đặc tính rác thải “từ cấu trúc phương Đông”, ông nói, vì “qua nhiều thập kỷ, Trung Quốc đã tiêu hóa và cải tiến công nghệ nhập khẩu”.
Một dấu hiệu cho thấy tiến bộ đó là trong số 24 nhà thầu lọt vào danh sách rút gọn cho dự án xây dựng bảy nhà máy đốt rác lớn tại Indonesia, có tới 20 công ty Trung Quốc, theo thông báo của Danantara Indonesia, công ty đầu tư nhà nước, hồi tháng trước.
Các nhà máy này – dự kiến khởi công đầu năm 2026 – là giai đoạn đầu trong kế hoạch đầy tham vọng của Indonesia nhằm xây dựng các cơ sở đốt rác phục vụ 33 thành phố, với tổng vốn đầu tư ước tính 91 nghìn tỷ rupiah (5,46 tỷ USD).
“Quá trình đấu thầu này mang lại cơ hội thị trường lớn cho chuỗi công nghiệp xử lý rác thải rắn của Trung Quốc – vốn đã đạt trình độ cao về công nghệ, thiết bị và kinh nghiệm vận hành – để ‘đi ra thế giới’”, Soochow Securities viết trong một ghi chú nghiên cứu.
Tuy nhiên, ông Du cảnh báo rằng các công ty Trung Quốc cũng đối mặt hàng loạt thách thức khi ra nước ngoài. Họ không chỉ phải điều chỉnh công nghệ cho phù hợp với thành phần rác địa phương, mà còn phải thích ứng với các quy định môi trường và chính sách trợ giá khác nhau, những yếu tố có thể quyết định lợi nhuận của dự án.
Nhà máy đốt rác Reppie tại Addis Ababa, thủ đô Ethiopia, là một bài học cảnh báo. Được phát triển bởi một liên danh quốc tế gồm Công ty Kỹ thuật Điện Quốc gia Trung Quốc, dự án bị cho là không đạt được các cam kết kinh tế và môi trường.
Cơ sở này, mở cửa năm 2018, được thiết kế để xử lý 1.400 tấn rác thải mỗi ngày. Tuy nhiên, thực tế chỉ xử lý được tối đa 650 tấn, một phần do công nghệ đốt không phù hợp với rác thải hữu cơ, có độ ẩm cao đặc trưng ở châu Phi, theo báo cáo tháng 11 của Liên minh Toàn cầu về Các Giải pháp Thay Thế Đốt rác.
Trong khi đó, các doanh nghiệp xử lý rác của Trung Quốc vẫn tiếp tục gặp khó ở trong nước. “Nếu thành công, sáng kiến ‘đi ra toàn cầu’ có thể cải thiện lợi nhuận của các công ty môi trường Trung Quốc, nhưng nó không thể giải quyết tình trạng dư thừa công suất trong nước – vốn đã bị khóa trong các tài sản cố định đã xây xong”, ông Du nói.
Dù tình hình khác nhau tùy khu vực, các chuyên gia trong ngành thường đồng ý rằng tỷ lệ sử dụng trung bình của các lò đốt rác tại Trung Quốc chỉ vào khoảng 60%.
Một ví dụ điển hình là nhà máy ở thành phố Weinan, tỉnh Thiểm Tây, với công suất xử lý 219.000 tấn mỗi năm nhưng năm ngoái chỉ xử lý được 53.730 tấn – tỷ lệ sử dụng chỉ 24%, theo Cục Sinh thái và Môi trường thành phố.
