Biết gì về máy bay 'mắt thần' A-50 Nga bị tập kích trong chiến dịch Mạng nhện?

Đầu tháng 6 này, Ukraine đã phát động chiến dịch Mạng nhện, sử dụng máy bay không người lái (UAV) quy mô lớn tấn công loạt sân bay ở sâu bên trong Nga.

Trong số những mục tiêu bị phá hủy, phía Kiev cho biết có máy bay cảnh báo sớm và chỉ huy trên không A-50 - được xem là "mắt thần" và "bộ não bay" của lực lượng không quân Nga.

“Mắt thần” của Nga

Theo trang militarnyi.com, A-50 không phải là cái tên xa lạ trong giới quân sự. Ra đời từ cuối thập niên 1970, A-50 là máy bay cảnh báo sớm được phát triển dựa trên khung thân của máy bay vận tải Il-76, nhằm thay thế dòng Tu-126 đã lỗi thời.

Sau nhiều năm thử nghiệm, A-50 chính thức được biên chế vào quân đội Liên Xô vào năm 1988 và trở thành một phần không thể thiếu trong chiến lược kiểm soát không gian tác chiến hiện đại.

Máy bay cảnh báo sớm và chỉ huy trên không A-50 của Nga. Ảnh: DOF/ALAMY

Không chỉ đơn thuần là radar bay, A-50 đóng vai trò chỉ huy chiến thuật, điều phối các đòn đánh từ trên không, đồng thời là công cụ trinh sát toàn diện từ bầu trời, mặt đất đến mặt biển.

Trong chiến sự Nga-Ukraine, A-50 liên tục thực hiện nhiệm vụ tuần tiễu 24/7 dọc biên giới Ukraine, cung cấp thông tin mục tiêu cho các hệ thống phòng không, dẫn đường chính xác cho các đợt oanh tạc dữ dội nhắm vào hạ tầng dân sự lẫn quân sự của Ukraine.

Máy bay này được tích hợp hệ thống radar Shmel - một thành tựu công nghệ của Liên Xô, dựa trên máy tính điện tử Argon-50. Với hệ thống radar ba chiều mạnh mẽ, A-50 có thể phát hiện máy bay và tên lửa hành trình ở khoảng cách lên đến 700 km, thậm chí nhận diện ánh lửa từ tên lửa đạn đạo ở cự ly 800 km.

Khi bay ở độ cao lý tưởng, máy bay có thể phát hiện các tổ hợp phòng không, tên lửa đạn đạo hay cụm thiết giáp mặt đất từ khoảng cách 400 đến 450 km - một khả năng giám sát chiến trường cực kỳ lợi hại trong thời đại tác chiến hiện đại.

Không chỉ phát hiện mục tiêu, A-50 còn có thể chỉ thị mục tiêu ngoài tầm nhìn cho các chiến đấu cơ, truyền lệnh tác chiến theo thời gian thực, đồng thời đóng vai trò như một sở chỉ huy bay.

Trên khoang máy bay, có tới 10-11 sĩ quan kỹ thuật và chiến thuật vận hành hệ thống: từ chỉ huy, hoa tiêu, kỹ sư radar đến các chuyên viên truyền tin - tất cả hoạt động nhịp nhàng với phi hành đoàn để đảm bảo quá trình kiểm soát không gian diễn ra không gián đoạn.

Khoảng 31 chiếc A-50 từng được sản xuất trong thời kỳ Xô Viết. Tuy nhiên, đến hiện tại, chỉ khoảng 10 chiếc còn hoạt động, bao gồm A-50 nguyên bản và một số chiếc A-50U nâng cấp đang phục vụ trong Không quân Nga.

Số còn lại được cho là đang nằm trong biên chế của Ấn Độ hoặc được niêm cất tại các cơ sở kỹ thuật, chờ ngày tái kích hoạt. Một vài chiếc thuộc quyền quản lý của Tổ hợp khoa học hàng không Beriev tại TP Taganrog (Nga) và đôi khi xuất hiện tại các triển lãm quốc phòng.

A-50U nâng cấp có gì?

Phiên bản nâng cấp A-50U của Nga là bước tiến đáng kể trong năng lực tác chiến điện tử và giám sát không phận.

Khác với các mẫu A-50 nguyên bản, A-50U được trang bị hệ thống vô tuyến hoàn toàn mới sử dụng nền tảng xử lý Intel, cho phép phát hiện cả mục tiêu tàng hình bay ở độ cao thấp và hoạt động ổn định trong điều kiện bị gây nhiễu điện tử mạnh.

Máy bay A-50U - phiên bản nâng cấp của A-50. Ảnh: JETPHOTOS

Việc thay thế toàn bộ thiết bị tương tự (analog) bằng thiết bị số (digital) không chỉ giúp cải thiện hiệu suất xử lý thông tin mà còn giảm trọng lượng máy bay, từ đó tăng lượng nhiên liệu dự trữ và mở rộng tầm hoạt động thực tế.

Đáng chú ý, phiên bản A-50U còn được cải thiện điều kiện làm việc cho tổ lái. Tất cả màn hình điện phát quang cũ được thay bằng màn hình tinh thể lỏng hiện đại, cùng với việc bổ sung buồng vệ sinh và khu vực bếp nhỏ trên khoang, cho phép kíp vận hành có thể duy trì nhiệm vụ dài giờ trong điều kiện tốt hơn.

Với những nâng cấp này, A-50U không chỉ tiếp tục đóng vai trò “mắt thần” cảnh báo sớm mà còn trở thành một trung tâm chỉ huy bay cơ động. A-50U thích nghi tốt hơn với môi trường tác chiến hiện đại - nơi điện tử và thông tin đóng vai trò quyết định.

DƯƠNG KHANG