Bình Định: Tính nhân văn trong lễ cúng 'Mở kho lúa' của người H'rê

Lễ cúng “Mở kho lúa” là nơi để điệu múa xoang, nhịp điệu cồng chiêng “sống lại” trong không gian văn hóa cộng đồng của người H’rê.

Hàng năm, vào khoảng tháng 11, 12 dương lịch, khi hạt lúa, hạt bắp được đem cất kỹ cũng là lúc các gia đình người H’rê làm lễ cúng “Mở kho lúa”, với mục đích xin thần kho, thần lúa đừng hoảng sợ, cầu mong thần lúa yên tâm ở lại với gia đình, để gia đình luôn no đủ, không phải thiếu đói, không phải ăn củ, ăn khoai.

Người H’rê với bản tính thật thà, chất phát, cần cù, siêng năng. Từ xưa người H’rê lấy nông nghiệp làm nguồn sống chính. Ngoài việc quanh năm làm nương làm rẫy, người H’rê ở huyện An Lão còn tự trang bị cho mình một đời sống văn hóa, nghệ thuật mang bản sắc, đậm đà nét riêng theo một cách tự nhiên, phóng khoáng như chính cuộc sống của họ, tự lượm lặt, chắt chiu bao đời. Người H’rê An Lão cho rằng, tất cả những hiện tượng tự nhiên quan hệ với sản xuất nông nghiệp đều chịu sự chi phối của các vị thần linh (Yàng) như thần lúa, thần nước, thần kho, thần rừng, thần mưa, thần đất.

Lễ cúng “Mở kho lúa” được thực hiện tại kho lúa và gia đình chủ nhà. Nhân dịp này, chủ nhà mời họ hàng, bà con trong làng sum họp, liên hoan. Lễ cúng tại kho lúa thường bắt đầu vào buổi sáng sớm. Sau khi chủ nhà đổ rượu mời ông bà trên trước và xin cắt cổ con gà để cúng, thì đến lượt chủ nhà mời rượu thầy cúng để cúng phép.

Lễ cúng “Mở kho lúa” diễn ra tại gia đình chủ nhà.

Thầy cúng Đinh Văn Ét, là người có kinh nghiệm nhiều năm trong việc thực hiện các nghi thức lễ cúng chia sẻ: Để chuẩn bị lễ cúng, khi chủ nhà chọn được ngày lành sẽ tiến hành họp gia đình bàn chuẩn bị dọn vệ sinh nhà cửa, kho lúa và chuẩn bị đồ cúng gồm: 1 con gà trống, 1 cái sạp (p’roang) được đan bằng cây đót trên phủ lá cà te; 1 ché rượu cần nhỏ, 1 cặp pa nấy, 1 cái ka đáp, 2 thẻ cây loang krooc, trầu cau, gạo, 1 chai rượu nhỏ, 3 cái ly. Vào buổi sáng sớm ngày lành, không khí trong nhà, ngoài kho lúa nhộn nhịp, người người háo hức chờ đến giờ thiêng để cúng.

Thầy cúng xói rượu (xói có nghĩa là làm phép), sau đó uống rượu phép và bắt đầu cúng. Tiếp đó nhổ một ít lông gà trên cổ gà bỏ vào cái sạp, sau đó cắt cổ gà, pha máu gà với rượu vẫy vào kho lúa với lời cúng “Hỡi thần lúa, thần kho. Ta báo với thần cơm, thần lúa, ta bắt đầu xuất lúa kho nhà. Chúng tôi ăn lúa một kho này, chúng tôi ăn cho đủ năm giáp vụ, chúng tôi cho khách ăn đủ, số lúa thừa ta để lại mùa sau”.

Khi thầy cúng xong và cầu xin các vị thần chứng giám cho lễ vật cùng lời cầu nguyện của gia đình, thì lúc này vợ của chủ nhà dùng các ka đáp xúc lúa đem về nhà để giã cốm. Đến ngày hôm sau, mới có thể xuất lúa khỏi kho nhiều hay ít tùy ý gia chủ. Người H’rê quan niệm rằng, nếu đưa lúa gạo ra bên ngoài kho mà không cúng báo thần lúa, thần kho thì người chủ nhà sẽ bị thần quở phạt.

Sau khi cúng xói tại kho lúa xong, thì sẽ cúng tại gia đình chủ nhà, mọi người cùng quây quần xung quanh, cùng ăn cốm, ăn thịt, uống rượu vui vẻ cũng như mong các vị thần, tổ tiên phù hộ mọi người mạnh khỏe, nhà nhà no ấm, mùa màng bội thu. Đặc biệt, lễ cúng “Mở kho lúa” còn là dịp để bảo tồn các nét đẹp văn hóa truyền thống của người H’rê như múa xoang, đánh cồng chiêng.

Đánh cồng chiêng trong lễ cúng “Mở kho lúa”

Tham dự lễ cúng, em Đinh Thị Thùy Linh, người H’rê vùng cao tại huyện An Lão bày tỏ: Nhờ biết đến lễ cúng “Mở kho lúa” mà em đã học được điệu múa xoang, hiểu âm điệu của cồng chiêng. Hơn hết là cơ hội để lớp trẻ chúng em bảo tồn đặc sắc văn hóa của đồng bào mình.

Ông Lương Lu - nguyêm Trưởng phòng Văn hóa – Thể thao huyện An Lão cho biết: Tại lễ cúng “Mở kho lúa” của người H’rê, chúng ta sẽ nhìn thấy đủ vị sắc màu không gian văn hóa cộng đồng xưa kia được tái hiện. Các điệu múa xoang, “báu vật” nhịp điệu cồng chiêng, sắc màu trang phục, rượu cần, nhà sàn sẽ được hiện hữu trong lễ hội này. Vào dịp này, thế hệ trẻ người H’rê có dịp trao đổi học tập, khám phá nét đẹp tiềm ẩn trong không gian văn hóa của dân tộc mình, đặc biệt là đánh cồng chiêng. Chúng tôi hy vọng thời gian tới, không gian lễ cúng “Mở kho lúa” không chỉ với mục đích bảo tồn văn hóa dân gian của đồng bào H’rê, mà còn phục vụ cho khách du lịch, từ đó phát triển kinh tế đời sống của người dân vùng cao.

Mỹ Bình