Bitcoin rớt mạnh, futures cháy tài khoản: Cộng đồng nhà đầu tư cần nhận diện

Phóng viên: - Vừa qua crypto và bitcoin vừa được ETF và giới chính trị gia Mỹ ủng hộ nhiệt thành, tại sao lại rơi sâu?

GS Trần Ngọc Thơ: - Một số bình luận trên các báo có uy tín quốc tế như The Economist, Financial Times, WSJ hay các Blog trên WB, IMF gợi ý điều ngược lại. Khi crypto còn ở “ngoại biên”, mỗi cú rơi chủ yếu đốt túi tiền cá nhân. Giờ nó đã bước vào hệ thống: có ETF, có quỹ lớn, có công ty niêm yết ôm bitcoin trên bảng cân đối. Cú rơi bây giờ là bài test xem những lớp ETF, quỹ, cổ phiếu “bitcoin hóa” và đòn bẩy bao quanh có chịu nổi hay không. Nghĩa là không phải hệ thống quay lưng, mà hệ thống đang thử xem mình đã ôm bao nhiêu rủi ro.

Vậy theo GS. ETF bitcoin là tin tốt hay chỉ là là cái bẫy ngọt?

- ETF giúp nhà đầu tư nhỏ lẻ mua bitcoin dễ như mua một mã quỹ, không cần ví lạnh, không lo thất lạc private key. Nhưng nó cũng đồng thời biến bitcoin thành một “mã tài chính thông thường” trong danh mục quỹ hưu trí, quỹ chỉ số, tài khoản hưu trí cá nhân.

Khi giá rơi, áp lực bán không chỉ đến từ trader trên sàn crypto, mà còn đến từ các quỹ phải cơ cấu lại danh mục, từ nhà đầu tư truyền thống bấm nút bán ETF như bán một cổ phiếu.

Câu hỏi đúng cần đặt ra là ETF đang kéo thêm những ai vào vòng xoáy rủi ro này. Trước đây, truyền thông đưa tin, nhấn mạnh đòn bẩy là nguyên nhân “khuếch đại thua lỗ. Vậy lần này có gì khác, thưa GS?

- Đúng là đòn bẩy luôn khuếch đại cả lãi lẫn lỗ. Nhưng chu kỳ này khác ở chỗ: cỗ máy đòn bẩy quanh bitcoin đã đạt quy mô toàn cầu, đa tầng. Futures, perpetual, margin, lending, basis trade, cổ phiếu doanh nghiệp ôm bitcoin… cùng vận hành trên cùng một tài sản cơ sở. Khi giá đi lên, mọi tầng cùng “đẩy”. Khi giá quay đầu, mọi tầng cùng bị gọi ký quỹ, cùng thanh lý. “Turbocharging losses” nghĩa là: lỗ không tăng đều, mà đến một ngưỡng nào đó sẽ bị bật công tắc tăng tốc.

Cú rơi lần này liên quan đến “Cổ phiếu kho bạc crypto”, nó là gì và tại sao cộng đồng Việt nên quan tâm?

- Đó là những công ty niêm yết vay nợ hoặc phát hành thêm cổ phiếu để ôm bitcoin, ether. Với nhà đầu tư, mua cổ phiếu đó là mua luôn 2 rủi ro là: rủi ro kinh doanh của công ty và rủi ro giá crypto. Khi giá tăng, cổ phiếu bay mạnh hơn đồng coin, nhìn rất “đã”. Khi giá rơi, cú đau cũng mạnh hơn. Lý do cộng đồng Việt nên quan tâm: không ít người đang mua những cổ phiếu này như “đường vòng” để chơi crypto nhưng lại không tính đúng rủi ro kép mình đang gánh.

Vậy hình thức Lending - cho vay thế chấp bằng crypto - thêm gì vào bức tranh rủi ro?

- Lending cho phép bạn cắm bitcoin, mượn thêm tiền để mua tiếp. Nghe có vẻ “tối ưu vốn”, nhưng thực chất là dùng một tài sản biến động cực cao làm nền cho nhiều lớp giao dịch. Khi giá rơi, không chỉ futures bị thanh lý, mà các khoản vay thế chấp cũng bị gọi hồi nợ, từ đó buộc phải bán thêm crypto. Cộng đồng Việt thường nhìn vào lãi suất cho vay cao mà quên hỏi: nếu giá giảm 30-50%, chuỗi thế chấp này sẽ gãy từ đâu.

Theo GS, nhà đầu tư Việt đang đứng ở đâu trong chuỗi rủi ro mà GS đọc được trong các chuỗi phân tích trên truyền thông quốc tế?

- Ở gần cuối, cú sốc bắt đầu từ tin chính sách, dòng tiền tổ chức, cỗ máy phái sinh, cổ phiếu, lending… rồi mới đến tài khoản cá nhân trên sàn Binance, OKX, Bybit. Khi bạn thấy chart đỏ và group bắt đầu hoảng loạn, nghĩa là nhiều tầng phía trên đã phản ứng và đang xả vị thế. Nếu không ý thức được mình đang đứng ở “cuối đường truyền”, rất dễ hiểu nhầm rằng đây chỉ là “cơ hội mua rẻ”, trong khi thực tế là cỗ máy phía trên vẫn còn đang tháo đòn bẩy.

Nếu xem chart và funding có đủ để nhà đầu tư hiểu rủi ro không?

- Không. Chart cho bạn “bề mặt” của giá. Funding cho bạn cảm giác về cán cân long-short ngắn hạn. Các phân tích chuyên nghiệp thường nhắc rằng đằng sau đó còn có: quy mô tổng vị thế futures; dư nợ lending; mức độ dính dáng của cổ phiếu, ETF, công ty niêm yết; tâm trạng với tài sản rủi ro nói chung (tech, growth, high yield…). Do đó, nếu chỉ nhìn chart, bạn đang xem sóng mà không xem đáy biển. Cần phải tự hỏi: cú sóng này xuất phát từ đâu, có bao nhiêu tầng cấu trúc đang bị kéo theo.

“Institutions are buying the dip”, nên hiểu câu này như thế nào cho bớt ngây thơ?

- Khi quỹ lớn “mua đáy”, họ thường đi kèm 3 thứ: kỷ luật vị thế, giới hạn rủi ro, và khả năng chịu lỗ dài hơi. Cộng đồng hay nghe câu này và suy ra “mình cũng nên mua”, nhưng quên rằng: họ có bảng cân đối vài tỷ USD, bạn có vài chục hay vài trăm triệu. Họ có thể mua từng lớp, có hedging, có quyền truy cập sản phẩm phái sinh mà bạn không có. Thay vì hỏi “cá voi có mua không”, hãy hỏi “cấu trúc vốn và biên an toàn của mình có giống họ không”.

Theo GS, nếu vẫn muốn chơi futures, nhà đầu tư cần thay đổi gì trong cách nghĩ?

- Điểm quan trọng không phải là “dùng x5 hay x10”, mà là nhận ra futures là sản phẩm ở trung tâm của cỗ máy đòn bẩy toàn cầu. Nghĩa là khi mọi thứ đi sai, bạn sẽ là người bị đẩy ra khỏi thị trường sớm nhất, ở giá xấu nhất. Thay vì hỏi “lệnh này có ăn không”, hãy hỏi “mình đang trade trong cấu trúc đòn bẩy đang nén lại hay đang bung ra, và nếu sai, mình có chấp nhận bị thanh lý ngay trước khi thị trường hồi không”.

Những nghiên cứu của GS về cú rơi crypto lần này gợi ý gì về tương lai mối quan hệ giữa crypto và ổn định tài chính?

- Chúng gợi ý rằng crypto đang dịch chuyển từ “tài sản ngoại biên” thành một biến số trong hệ thống. Khi đã gắn với ETF, cổ phiếu, lending, quỹ lớn, nó không còn chỉ là trò chơi riêng của cộng đồng. Điều này có hai mặt: khả năng tồn tại dài hạn cao hơn, nhưng ngưỡng để rủi ro crypto trở thành rủi ro hệ thống cũng thấp hơn. Với cộng đồng Việt, câu hỏi nên là: mình muốn đứng ở đâu khi cuộc tranh luận “có cứu hay không cứu” crypto đi vào vùng chính sách.

Làm sao thiết kế “budget rủi ro” cho crypto trong tổng tài sản cá nhân, thưa GS?

Các bình luận quốc tế nói về hệ thống, nhưng bài học rơi xuống cá nhân khá rõ: crypto là lớp tài sản rủi ro cao, lại nằm trong cỗ máy đòn bẩy toàn cầu. Vì vậy, thay vì hỏi “crypto có thể x5 không”, hãy hỏi “mình chịu được drawdown bao nhiêu nếu mọi thứ xấu nhất”.

Một khung đơn giản là chỉ dùng tiền nhàn rỗi thật sự, giới hạn tỷ trọng crypto trong tổng tài sản, tránh dùng nợ tiêu dùng làm vốn trade, tách riêng tài khoản “thí nghiệm” và tài khoản tích lũy dài hạn. Đặc biệt, tư duy nên bắt đầu từ việc chấp nhận giới hạn của chính mình.

Vậy làm thế nào để cộng đồng crypto Việt bớt lệ thuộc group chat, tiến gần hơn tới kiểu đọc và phân tích chuyên nghiệp?

- Không phải ai cũng có thời gian đọc paper dài, nhưng có thể thay đổi thói quen từng chút. Mỗi “sóng lớn”, hãy truy tìm ít nhất một bài gốc: Economist, WSJ, BIS, IMF… xem họ đang nói gì về cơ chế. Cá nhân tôi khi tìm hiểu cú rơi bitcoin lần này cũng đã đọc nhiều bài như thế.

Khi câu hỏi trong cộng đồng thay đổi, chất lượng quyết định cũng thay đổi. Các bài phân tích nghiêm túc không cho bạn điểm mua bán, nhưng cho bạn một tấm bản đồ, phần còn lại là bạn có chịu ngẩng đầu khỏi màn hình chat để nhìn bản đồ đó hay không.

Xin cảm ơn GS!

Trần Hải (thực hiện)