Bổ sung các cơ chế, chính sách đặc thù để đầu tư phát triển hệ thống đường sắt

Tại phiên họp, thừa ủy quyền của Thủ tướng Chính phủ trình bày Tờ trình (bổ sung) dự án Luật Đường sắt (sửa đổi), Bộ trưởng Bộ Xây dựng Trần Hồng Minh cho biết, Chương trình làm việc của Bộ Chính trị, Bộ Xây dựng đã dự thảo Nghị quyết của Quốc hội thí điểm một số cơ chế, chính sách đặc thù, đặc biệt để đầu tư phát triển hệ thống đường sắt; dự thảo Nghị quyết đã được Bộ Tư pháp thẩm định, đã trình và được các cấp có thẩm quyền thống nhất chủ trương. Căn cứ chỉ đạo của cấp có thẩm quyền, Chính phủ đã rà soát và bổ sung các cơ chế, chính sách tại dự thảo Nghị quyết vào dự thảo Luật Đường sắt (sửa đổi), hoàn thiện Hồ sơ dự án Luật và đã báo cáo Quốc hội tại Tờ trình 489/TTr-CP ngày 09/6/2025.

Bộ trưởng Bộ Xây dựng, thừa ủy quyền của Thủ tướng Chính phủ trình bày Tờ trình (bổ sung) dự án Luật Đường sắt (sửa đổi)

Ngày 13/6/2025, Ủy ban Thường vụ Quốc hội đã họp và cho ý kiến về Tờ trình (bổ sung) Luật Đường sắt và Ủy ban Khoa học, Công nghệ và Môi trường của Quốc hội cũng đã có báo cáo số 3811/BC-UBKHCNMT15 ngày 13/6/2025 về việc thẩm tra Tờ trình bổ sung dự án Luật. Trên cơ sở đó, Chính phủ đã có Báo cáo tiếp thu, giải trình ý kiến của Ủy ban Thường vụ Quốc hội, ý kiến thẩm tra và chỉnh lý, hoàn thiện dự án Luật.

Theo Bộ trưởng Bộ Xây dựng Trần Hồng Minh, dự thảo Luật đã được chỉnh lý để bổ sung 23 cơ chế, chính sách tại dự thảo Nghị quyết vào Chương quy định về đầu tư xây dựng đường sắt và Điều 5 của dự thảo Luật; trong số đó 04 chính sách đã có trong dự thảo Luật trình Quốc hội. Dự thảo Luật mới gồm 04 chương và 84 Điều.

Để bảo đảm đáp ứng yêu cầu về tiến độ đầu tư xây dựng các dự án đường sắt, Chính phủ đề nghị các quy định bổ sung mới vào dự thảo Luật có hiệu lực thi hành từ ngày 01/7/2025, các quy định còn lại của Luật Đường sắt (sửa đổi) có hiệu lực thi hành từ ngày 01/01/2026. Dự thảo Luật đã được bổ sung các cơ chế, chính sách đặc thù, đặc biệt để đầu tư phát triển hệ thống đường sắt tạo hành lang pháp lý mang tính đột phá cho phát triển đường sắt, cụ thể đã luật hóa nội dung dự thảo Nghị quyết vào 20 Điều của dự thảo Luật, chỉnh lý 33 Điều theo ý kiến của cơ quan chủ trì thẩm tra đối với dự thảo Luật đã trình Quốc hội.

Tiếp thu ý kiến của cơ quan thẩm tra của Quốc hội, Bộ Xây dựng đã bổ sung vào dự thảo Luật quy định về ưu đãi tín dụng cho tổ chức tham gia hoạt động kinh doanh đường sắt tại địa bàn có điều kiện kinh tế - xã hội khó khăn, đặc biệt khó khăn; doanh nghiệp tham gia đầu tư, phát triển công nghiệp đường sắt, kinh doanh kết cấu hạ tầng đường sắt được hưởng ưu đãi về thuế suất thuế thu nhập doanh nghiệp; thể chế hóa dự thảo Nghị quyết, dự thảo Luật đã bổ sung quy định về miễn thuế nhập khẩu đối với hàng hóa phục vụ dự án mà trong nước chưa sản xuất được hoặc sản xuất được nhưng không đáp ứng yêu cầu về tiêu chuẩn kỹ thuật của dự án. Chính sách này cũng được kế thừa quy định tại Luật Đường sắt 2017.

Bộ trưởng Bộ Xây dựng Trần Hồng Minh

Chính phủ đề nghị Quốc hội cho phép điều chỉnh Chương trình lập pháp năm 2025 của Quốc hội như báo cáo tại Tờ trình số 489/TTr-CP ngày 09/6/2025. Thống nhất nội dung dự án Luật Đường sắt (sửa đổi) sau khi đã bổ sung các cơ chế, chính sách để đầu tư phát triển hệ thống đường sắt theo kết luận của cấp có thẩm quyền và thông qua tại kỳ họp thứ 9. Đồng ý với đề xuất giao Chính phủ chủ trì và phối hợp với Cơ quan chủ trì thẩm tra, các cơ quan liên quan tiếp thu, giải trình, chỉnh lý dự thảo Luật.

Nghiên cứu hoàn thiện các cơ chế, chính sách đặc thù

Thay mặt cơ quan thẩm tra, Chủ nhiệm Ủy ban Khoa học, Công nghệ và Môi trường Lê Quang Huy khẳng định, Ủy ban thống nhất triển khai thực hiện chỉ đạo của cấp có thẩm quyền, khẩn trương hoàn thiện hành lang pháp lý mang tính đột phá để đầu tư phát triển hệ thống đường sắt. Do đó, Ủy ban cơ bản nhất trí với việc thẩm tra bổ sung dự án Luật và báo cáo Quốc hội xem xét, cho ý kiến; thống nhất đề nghị thông qua dự án Luật tại Kỳ họp thứ 9 của Quốc hội (theo quy trình tại 01 kỳ họp); đồng thời đề nghị Cơ quan chủ trì soạn thảo bổ sung hồ sơ, giải trình, làm rõ ý kiến thẩm tra.

Theo Tờ trình của Chính phủ, dự thảo Luật đã được bổ sung, chỉnh lý để luật hóa 23 cơ chế, chính sách đặc thù, đặc biệt, trong đó có: 21 cơ chế, chính sách được luật hóa từ các Nghị quyết của Quốc hội; 02 cơ chế, chính sách mới, bao gồm Điều 24 về đầu tư dự án đường sắt bằng nguồn vốn ngoài nhà nước và Điều 36 về hợp đồng. Mục tiêu chủ yếu của các cơ chế, chính sách đặc thù, đặc biệt nói trên nhằm đẩy mạnh phân cấp, phân quyền, chủ động thực hiện và chịu trách nhiệm về kết quả thực hiện; rút ngắn trình tự, thủ tục, đẩy nhanh tiến độ, sớm hoàn thành các dự án đường sắt; khuyến khích sự tham gia của doanh nghiệp tư nhân.

Chủ nhiệm Ủy ban Khoa học, Công nghệ và Môi trường Lê Quang Huy

Về cơ bản, Ủy ban Khoa học, Công nghệ và Môi trường thống nhất cao với chủ trương cần có cơ chế, chính sách đặc thù, đặc biệt để đầu tư hệ thống đường sắt Việt Nam. Tuy nhiên, để thể chế hóa chủ trương của Đảng và luật hóa các cơ chế, chính sách đặc thù, đặc biệt đã được quy định trong các Nghị quyết của Quốc hội về đầu tư phát triển một số công trình đường sắt cụ thể, đề nghị Cơ quan chủ trì soạn thảo nghiên cứu hoàn thiện các cơ chế, chính sách đặc thù, đặc biệt này theo hướng: giới hạn phạm vi, đối tượng được áp dụng; bảo đảm tính đồng bộ, thống nhất, phổ quát, bền vững của hệ thống pháp luật; tăng cường giám sát, công khai, minh bạch thông tin; có chế tài phù hợp. Đồng thời, cần bảo đảm yêu cầu khả thi, chặt chẽ và hiệu quả.

Ngoài ra, Ủy ban Khoa học, Công nghệ và Môi trường đề nghị Cơ quan chủ trì soạn thảo quán triệt sâu sắc các giải pháp đổi mới tư duy xây dựng pháp luật gắn với các quy định cụ thể của dự thảo Luật đúng với chủ trương của Đảng và Nhà nước. Theo đó, cần tiếp tục rà soát, lược bỏ các nội dung trong dự thảo Luật không thuộc thẩm quyền của Quốc hội.

Ủy ban Khoa học, Công nghệ và Môi trường cơ bản nhất trí với chính sách ưu đãi, hỗ trợ của Nhà nước về phát triển đường sắt (Điều 5) và các cơ chế, chính sách đặc thù, đặc biệt quy định tại Chương II dự thảo Luật trong trường hợp toàn bộ các nội dung cụ thể này đã có đầy đủ cơ sở chính trị; đề nghị Cơ quan chủ trì soạn thảo tiếp thu, chỉnh lý đầy đủ, giải trình thấu đáo, thuyết phục các ý kiến của Ủy ban Thường vụ Quốc hội, các cơ quan thẩm tra và ý kiến của các cơ quan, tổ chức, cá nhân liên quan.

Bổ sung quy định rõ giới hạn thẩm quyền địa phương khi điều chỉnh quy hoạch

Về cơ chế, chính sách huy động nguồn lực và bố trí vốn (Điều 21, 22), Chủ nhiệm Ủy ban Khoa học, Công nghệ và Môi trường Lê Quang Huy cho biết, một số ý kiến cơ bản nhất trí với quy định trao quyền chủ động về vốn cho các chủ thể quy định trong dự thảo Luật, cho phép phát hành trái phiếu Chính phủ, huy động ODA, dùng nguồn tăng thu và tiết kiệm chi ngân sách để bổ sung vốn nếu ngân sách hằng năm không đáp ứng tiến độ. Tuy nhiên, cần rà soát bổ sung quy định giới hạn cơ chế, chỉ áp dụng khi chứng minh hiệu quả vượt trội; giới hạn mức huy động ở ngưỡng an toàn, có giám sát, bảo đảm an toàn tài chính; trách nhiệm rõ ràng; điều kiện và cơ chế giám sát chặt chẽ để ngăn ngừa rủi ro.

Các đại biểu Quốc hội tham dự Kỳ họp thứ 9

Về cơ chế, chính sách phát triển đô thị quanh đường sắt (mô hình TOD) và khai thác quỹ đất vùng phụ cận nhà ga (Điều 26, 27), nhiều ý kiến cơ bản nhất trí với cơ chế phát triển đô thị lấy hệ thống giao thông công cộng làm trung tâm (TOD) nhằm khai thác quỹ đất quanh nhà ga tạo nguồn lực cho đường sắt, phù hợp định hướng đổi mới sáng tạo. Tuy nhiên, Ủy ban đề nghị làm rõ và nghiên cứu bổ sung quy định rõ giới hạn thẩm quyền địa phương khi điều chỉnh quy hoạch; quy định cơ chế giám sát độc lập, minh bạch khi điều chỉnh quy hoạch; bổ sung quy định tiêu chí về năng lực hạ tầng và kế hoạch nâng cấp hạ tầng trước khi phê duyệt TOD, quy định điều kiện thực hiện; quy định rõ cơ chế phân chia nguồn thu; quy định trách nhiệm giải trình và chế tài xử lý; rà soát, sửa đổi, bổ sung các luật có liên quan.

Về cơ chế, chính sách đối với trình tự, thủ tục đầu tư dự án đường sắt (Điều 28, 29, 30, 31, 32, 33, 34), một số ý kiến thống nhất quy định của dự thảo Luật đã đơn giản hóa thủ tục đầu tư xây dựng dự án đường sắt địa phương, cắt giảm đáng kể thời gian chuẩn bị, giúp địa phương chủ động và linh hoạt hơn. Tuy nhiên, Ủy ban đề nghị làm rõ và nghiên cứu sửa đổi các luật liên quan; bổ sung quy định giám sát của cơ quan Trung ương; quy định rõ giới hạn nội dung, thẩm quyền mà địa phương được phép điều chỉnh trong dự án và thủ tục phải tuân thủ khi điều chỉnh, bảo đảm công khai, ngăn ngừa lạm quyền.

Về hiệu lực thi hành và quy định chuyển tiếp (Điều 83, 84), Ủy ban Khoa học, Công nghệ và Môi trường thống nhất với yêu cầu Luật có hiệu lực sớm, tạo cơ sở pháp lý khẩn trương triển khai đầu tư các dự án đường sắt. Tuy nhiên, nếu quy định một số cơ chế, chính sách có hiệu lực từ ngày 01/7/2025 thì chưa phù hợp với quy định của Luật Ban hành văn bản quy phạm pháp luật và gây chồng chéo trong áp dụng pháp luật. Do đó, Ủy ban đề nghị cân nhắc hiệu lực thi hành, sửa đổi các quy định chuyển tiếp, bảo đảm khả thi và sớm ban hành các văn bản hướng dẫn thi hành.

Theo Chủ nhiệm Ủy ban Khoa học, Công nghệ và Môi trường Lê Quang Huy, đối với đề xuất của Chính phủ, Ủy ban thống nhất kiến nghị Quốc hội giao Chính phủ chủ trì và phối hợp để nghiên cứu giải trình, tiếp thu, chỉnh lý dự thảo Luật và báo cáo Ủy ban Thường vụ Quốc hội, Quốc hội. Phương thức này phù hợp với tinh thần đổi mới tư duy xây dựng pháp luật, đồng thời, tạo cơ chế chủ động, linh hoạt; Chính phủ chịu trách nhiệm đến cùng trong việc tiếp thu, chỉnh lý, hoàn thiện dự thảo Luật. Ủy ban Khoa học, Công nghệ và Môi trường đề nghị Cơ quan chủ trì soạn thảo báo cáo, xin ý kiến cấp có thẩm quyền đối với các cơ chế, chính sách đặc thù, đặc biệt cụ thể được quy định trong dự thảo Luật.

Bích Lan - Cao Hoàng - Vũ Hiếu - Thế Anh