Bổ sung mô hình trung học nghề: Bước ngoặt trong công tác phân luồng sau bậc THCS

Theo TS Trương Anh Dũng, Cục trưởng Cục Giáo dục nghề nghiệp-giáo dục thường xuyên, Bộ GD&ĐT, Dự thảo Luật Giáo dục nghề nghiệp sửa đổi đang trình Quốc hội đề xuất trung học nghề là một mô hình giáo dục mới trong giáo dục nghề nghiệp. Đây là mô hình giáo dục cùng cấp học với THPT, dành cho người đã tốt nghiệp THCS. Sau khi học xong sẽ tổ chức kỳ thi đánh giá để cấp bằng tốt nghiệp trung học nghề.

Mô hình trung học nghề được kỳ vọng sẽ mở ra nhiều lựa chọn cho học sinh sau bậc THCS. Ảnh minh họa

Chương trình trung học nghề là chương trình giáo dục (có thời gian đào tạo 3 năm) tích hợp kiến thức văn hóa phổ thông và chuyên môn nghề nghiệp nhằm hoàn thiện học vấn phổ thông sau THCS, đồng thời trang bị cho người học năng lực nghề nghiệp để có thể tham gia ngay vào thị trường lao động hoặc học tiếp lên trình độ cao hơn ở ngành, lĩnh vực phù hợp. Chương trình trung học nghề được thực hiện tại trường Cao đẳng, trường trung cấp và trường trung học nghề.

Trường trung học nghề là cơ sở giáo dục nghề nghiệp được tổ chức dưới tên gọi khác nhau gồm trường trung học nghề, trường trung học kỹ thuật, trường trung học nghệ thuật và trường trung học khác phù hợp với lĩnh vực hoặc nhóm ngành, nghề đào tạo. Với mô hình mới, học sinh sau bậc THCS có thêm lựa chọn, vừa được tiếp tục học chương trình THPT, vừa được học kỹ năng nghề. Đây là mô hình mới để nâng cao hiệu quả phân luồng học sinh sau THCS, đặc biệt đối với đào tạo chuyên sâu đặc thù, trong đó có lĩnh vực nghệ thuật.

TS Hoàng Ngọc Vinh, nguyên Vụ trưởng Vụ Giáo dục chuyên nghiệp, Bộ GD&ĐT khẳng định, đây là một "bước ngoặt" của công tác phân luồng học sinh sau THCS. Thực tế cho thấy, Việt Nam đã từng có mô hình trung học nghề nhưng vì nhiều lý do mà mô hình này bị biến mất sau năm 1998. Việc bổ sung, đưa lại trung học nghề vào luật lần này là điều chỉnh đúng hướng, khôi phục một tầng học trung học kỹ thuật có định danh rõ, liên thông và gắn với thị trường lao động, phù hợp với xu thế quốc tế. Ý nghĩa lớn nhất của mô hình trung học nghề là mở thêm con đường học tập song song và bình đẳng.

Tại Việt Nam hiện nay, mỗi năm có hơn một triệu học sinh tốt nghiệp THCS nhưng không phải ai cũng muốn hoặc đủ điều kiện học THPT. Trung học nghề giúp các em vừa học văn hóa vừa học nghề, vẫn có bằng tương đương THPT để học tiếp hoặc đi làm sớm. Nếu như chương trình trung cấp nghề hiện hành đang duy trì cách dạy văn hóa tách biệt, khối lượng nặng và ít tích hợp thực hành thì mô hình trung học nghề hướng đến tích hợp văn hóa với nghề ngay từ đầu, chỉ giữ lại các môn học cốt lõi, thiết yếu. Học sinh được học song song văn hóa và nghề, vừa có bằng trung học để tiếp tục học lên, vừa được đào tạo thực hành sớm hơn, thiết thực và dễ tiếp thu hơn.

Cũng theo TS Hoàng Ngọc Vinh, việc đưa lại trung học nghề vào luật mới là khởi đầu nhưng thành công hay không phụ thuộc cách làm. Nếu chỉ đổi tên mà cách dạy vẫn cũ, sẽ thất bại như "trung cấp 9+2". Nhưng nếu làm đúng tinh thần quốc tế, coi đây là dòng giáo dục hướng kỹ năng, có chuẩn đầu ra, cơ hội học suốt đời và được xã hội tôn trọng thì đây có thể trở thành bước ngoặt lịch sử cho giáo dục nghề tại Việt Nam.

Để làm được điều này, TS Hoàng Ngọc Vinh cho rằng, cần xây dựng chuẩn đầu ra thống nhất áp dụng cho trung học nghề; tích cực đẩy mạnh truyền thông thay đổi nhận thức, giúp phụ huynh và học sinh hiểu học nghề không hề thấp kém mà là một lựa chọn khác, con đường khác để đạt cùng trình độ. Ngoài ra, Nhà nước cũng cần quan tâm đầu tư mạnh cho trường nghề, từ cơ sở vật chất đến đội ngũ để học sinh có trải nghiệm học tập chất lượng; đẩy mạnh hội nhập quốc tế bằng cách công bố chuẩn đầu ra song ngữ, ban hành phụ lục văn bằng minh bạch, giúp học sinh có thể học tập và làm việc ở nước ngoài…

Chia sẻ về vấn đề này tại Hội nghị giáo dục nghề nghiệp năm 2025, Bộ trưởng Bộ GD&ĐT Nguyễn Kim Sơn cho biết, mô hình trung học nghề mà Bộ GD&ĐT vừa bổ sung vào Dự thảo Luật Giáo dục nghề nghiệp sửa đổi sẽ giải quyết được rất nhiều bất cập hiện nay. Mô hình này không thay thế cho mô hình của Trung tâm giáo dục nghề nghiệp, giáo dục thường xuyên mà sẽ thay thế cho mô hình của hệ thống các trường trung cấp, giải quyết băn khoăn của các thầy cô về việc tích hợp đào tạo nghề và văn hóa; góp phần giải quyết tốt bài toán phân luồng học sinh sau bậc THCS.

"Với việc bổ sung trung học nghề, bậc trung học sẽ có hai con đường song song. Con đường thứ nhất là THPT và con đường thứ hai là trung học nghề. Trong đó, nếu như THPT dành cho số đông thì trung học nghề là tích hợp sâu giữa nội dung cốt lõi của giáo dục THPT và phần giáo dục nghề nghiệp. Mô hình này dành cho học sinh sau bậc THCS chứ không phải dành cho đối tượng người trưởng thành. Do đó, dự kiến trong thời gian tới, một phần của hệ thống các trường trung cấp theo mô hình 9+ sẽ được chuyển đổi sang mô hình trung học nghề một cách mềm dẻo và thuần thục để đảm bảo phân luồng. Một số địa phương sẽ rà soát, thay đổi chức năng, nhiệm vụ của một số Trung tâm giáo dục thường xuyên, giáo dục nghề nghiệp, chuyển đổi hẳn sang trường trung học nghề. Khối ngoài công lập, hệ thống các trường trung cấp ngoài công lập cũng sẽ được khuyến khích chuyển đổi sang mô hình này và đây cũng sẽ là một trong những nhiệm vụ trọng tâm cần triển khai trong năm 2026", Bộ trưởng Nguyễn Kim Sơn nhấn mạnh.

Huyền Thanh