Bộ trưởng Nguyễn Hồng Diên: Xuất khẩu gạo tuyệt đối không được chủ quan

Toàn cảnh Hội nghị thúc đẩy sản xuất, xuất khẩu gạo và ổn định thị trường gạo chiều ngày 10/9. Ảnh: Bộ Công Thương

Tại hội nghị, Bộ trường Nguyễn Hồng Diên nhấn mạnh, gạo không chỉ là một mặt hàng lương thực thiết yếu mà còn mang ý nghĩa chiến lược, sống còn đối với hàng trăm quốc gia và nhiều châu lục. Đặc biệt, với những nước không có điều kiện tự chủ sản xuất hoặc gặp khó khăn về chính trị - xã hội, gạo trở thành mặt hàng bảo đảm an ninh quốc gia.

Đối với Việt Nam, trước năm 1986, gạo vẫn được coi là mặt hàng chiến lược, là nền tảng; không chỉ đơn thuần là lương thực mà còn là vấn đề an ninh kinh tế, an ninh chính trị.

“Ngày nay, với sản lượng xuất khẩu hàng chục triệu tấn, gạo đã mang về hàng chục tỷ USD mỗi năm, đóng góp lớn cho kim ngạch xuất nhập khẩu và ngân sách quốc gia, đồng thời tạo việc làm, thu nhập cho hàng triệu nông dân," Bộ trưởng Nguyễn Hồng Diên nói.

Chính vì vậy, xuất khẩu gạo không chỉ có ý nghĩa kinh tế, mà còn góp phần khẳng định vị thế và hình ảnh một Việt Nam phát triển, đóng góp vào công cuộc giảm nghèo và bảo đảm an ninh lương thực toàn cầu.

Tuy nhiên, người đứng đầu ngành công thương cũng cho rằng, gần đây một số thị trường gạo xuất khẩu lớn của Việt Nam bị thu hẹp vì lý do khách quan. Trong bối cảnh đó, ngày 9/9, Thủ tướng Chính phủ đã ban hành Công điện 160/CĐ-TTg về việc tăng cường thực hiện đồng bộ các giải pháp thúc đẩy sản xuất, xuất khẩu và điều tiết thị trường gạo.

Về phía Bộ Nông nghiệp và Môi trường, Thứ trưởng Trần Thanh Nam chia sẻ, mục tiêu xuyên suốt của ngành nông nghiệp là vừa giữ ổn định an ninh lương thực trong nước, vừa duy trì giá trị xuất khẩu khi thị trường lớn đối tác ngừng nhập gạo từ 1/9.

Dự kiến giữa tháng 9/2025, vụ hè thu sẽ cơ bản hoàn thành thu hoạch. Theo cơ cấu mùa vụ, vụ thu đông sẽ thu hoạch rộ vào tháng 11 và 12. Bộ Nông nghiệp và Môi trường đặt mục tiêu không để xảy ra tình trạng ùn tắc cục bộ trong giai đoạn lúa thu hoạch tập trung. Lịch thời vụ ở từng vùng sẽ được bám sát để cân đối sản lượng, đồng thời duy trì cơ cấu lúa chất lượng cao, đảm bảo nguồn cung cho cả thị trường trong nước và xuất khẩu.

Tại hội nghị, Thứ trưởng Trần Thanh Nam kiến nghị cần có sự tăng cường liên kết trong sản xuất. Hiện Chương trình một triệu ha lúa chất lượng cao, giảm phát thải tại Đồng bằng sông Cửu Long đang tiếp tục mở rộng. Dự kiến giữa tháng 9 tới, Bộ sẽ tổng kết 11 mô hình lúa chất lượng cao, từ đó nhân rộng ra các vùng sản xuất trọng điểm.

Về cân đối cung - cầu gạo xuất khẩu, Thứ trưởng Bộ Nông nghiệp và Môi trường cho biết gạo Việt Nam đã có mặt tại 80 quốc gia và vùng lãnh thổ. Trong đó, Australia đánh giá cao chất lượng gạo Việt, cho thấy tiềm năng mở rộng thị trường không chỉ phụ thuộc vào một vài quốc gia truyền thống. Nhiều quốc gia châu Phi cũng tỏ ý quan tâm, mong muốn nhập khẩu gạo Việt Nam thời gian tới. Trên cơ sở đó, Thứ trưởng đề nghị hệ thống Tham tán thương mại tăng cường kết nối, thông tin thị trường tại nước bản địa, để doanh nghiệp trong nước có chiến lược xuất khẩu phù hợp.

“Quan trọng là sản xuất phải theo nhu cầu, có liên kết chặt chẽ, giảm chi phí để tăng sức cạnh tranh. Khi đó, thị trường gạo Việt sẽ vững vàng hơn trước những biến động”, Thứ trưởng Trần Thanh Nam nhấn mạnh.

Hội nghị có sự tham dự của đại diện các bộ ngành, hiệp hội Lương thực Việt Nam cùng 20 thương nhân xuất khẩu gạo lớn. Ảnh: Bộ Công Thương

Tại hội nghị, đại diện các hiệp hội, thương nhân kinh doanh xuất khẩu gạo lớn trong ngành đã phản ánh, chia sẻ những khó khăn, vướng mắc trong hoạt động sản xuất, kinh doanh và xuất khẩu cần được hỗ trợ, tháo gỡ. Từ đó các đơn vị chức năng của Bộ Công Thương và các bộ, ngành liên quan nắm bắt và trao đổi, giải đáp hoặc kịp thời tổng hợp, báo cáo cấp có thẩm quyền xem xét, giải quyết, bảo đảm cân đối hài hòa lợi ích giữa Nhà nước, doanh nghiệp và người dân.

Đại diện một số thương vụ Việt Nam tại nước ngoài cũng nêu rõ tiềm năng của một số thị trường mới như Senegal, Bangladesh…, để doanh nghiệp tận dụng cơ hội đa dạng hóa thị trường trong bối cảnh hiện nay.

Những nhóm nhiệm vụ giải pháp trọng tâm

Thống nhất với các ý kiến phát biểu tại hội nghị, Bộ trưởng Công Thương Nguyễn Hồng Diên đánh giá, 8 tháng đầu năm 2025, ngành lúa gạo Việt Nam đã đạt kết quả rất tích cực với 6,3 triệu tấn gạo xuất khẩu, tăng 2% so với cùng kỳ.

Với kế hoạch cả năm 8 triệu tấn, chỉ trong 2/3 chặng đường, Việt Nam đã hoàn thành gần 80% chỉ tiêu và hoàn toàn có khả năng vượt kế hoạch. Đặc biệt, gạo Việt Nam đã hiện diện tại nhiều thị trường truyền thống và mở rộng sang các thị trường mới như Trung Đông, châu Phi, Tây Á.

Bộ trưởng Công Thương cũng nhận định, một số thị trường trọng điểm như Indonesia, Philippines tạm dừng nhập khẩu trong thời gian ngắn đã tạo áp lực lên giá và tiêu thụ. Song về tổng thể, đầu ra của gạo Việt Nam vẫn được duy trì ổn định và nhu cầu nhập khẩu ở nhiều thị trường sẽ quay trở lại vào dịp cuối năm. Dù vậy, Bộ trưởng cho rằng, tuyệt đối không được chủ quan; phải đa dạng hóa thị trường, đa dạng hóa sản phẩm, nâng cao giá trị hạt gạo Việt, đồng thời củng cố thương hiệu và chất lượng gạo Việt Nam.

Trong bối cảnh trên, người đứng đầu ngành công thương đã chỉ ra các nhóm nhiệm vụ giải pháp cần triển khai thời gian tới. Cụ thể, Bộ CôngThương, Bộ Nông nghiệp và Môi trường, Bộ Ngoại giao và các bộ, ngành liên quan tiếp tục theo dõi, nắm bắt thông tin, đánh giá tình hình liên quan đến hoạt động dừng nhập khẩu gạo của Philippines, tạm dừng của Indonesia, tham mưu cho Chính phủ để có giải pháp phù hợp.

Các đơn vị tiếp tục cập nhật tình hình, hướng dẫn giúp đỡ đối với vùng sản xuất, các doanh nghiệp xuất khẩu về những thay đổi trong chính sách của Philippines và Indonesia để có giải pháp thích ứng. Đồng thời, các bộ tích cực cung cấp thông tin, dự báo thị trường, nhất là các thị trường tiềm năng (châu Phi, Trung Đông, Nam Á, Tây Á, Nam Mỹ) để các doanh nghiệp xuất khẩu có dư địa lựa chọn và tiếp cận, tránh lệ thuộc vào một vài thị trường lớn trong dài hạn.

Các bên khẩn trương xem xét hỗ trợ doanh nghiệp trong quá trình hoàn tất thủ tục xuất nhập khẩu một cách nhanh chóng thuận tiện như áp dụng chuyển đổi số, giảm thời gian và chi phí trong hoạt động thu mua, xuất khẩu gạo.

Bên cạnh đó, các cơ quan lý Nhà nước tăng cường giao thiệp, đàm phán, ký kết mới hoặc nâng cấp các thỏa thuận có sẵn về thương mại gạo với các nước, nhất là những nước, khu vực có nhiều tiềm năng hoặc các nước có FTA với Việt Nam.

Các địa phương trong quy hoạch vùng trồng, áp dụng công nghệ xanh, quy trình sản xuất sạch, xây dựng quảng bá thương hiệu và truy xuất nguồn gốc, xuất khẩu theo đề án chính ngạch được chú trọng hướng dẫn, giúp đỡ; đẩy mạnh thực hiện Đề án một triệu ha lúa phát thải thấp, chất lượng cao.

Bộ trưởng Nguyễn Hồng Diên tại hội nghị đã chỉ ra các nhóm nhiệm vụ giải pháp xuất khẩu gạo trong thời gian tới. Ảnh: Bộ Công Thương

Bộ Tài chính, Ngân hàng Nhà nước cần nhanh chóng làm thủ tục hoàn thuế giá trị gia tăng cho doanh nghiệp xuất khẩu gạo, góp phần giúp doanh nghiệp thu hồi, bổ sung nguồn vốn cho sản xuất kinh doanh. Các thủ tục hải quan, thông quan phải được đơn giản hóa, nhất là vào thời điểm các nước nhập khẩu có nhu cầu. Các bên xem xét nâng hạn mức tín dụng và cung cấp vốn kịp thời để doanh nghiệp có thể thu mua, tạm trữ xuất khẩu gạo; xem xét nâng mức dự trữ quốc gia trong ngắn hạn.

Bộ trưởng cũng kiến nghị Chính phủ, Quốc hội sớm xem xét giải quyết các đề xuất, kiến nghị của các hiệp hội ngành hàng liên quan tới Luật thuế Giá trị gia tăng. Đồng thời, xem xét ban hành cơ chế hỗ trợ vốn ưu đãi hoặc chính sách hỗ trợ thuê kho bãi (logistics) để doanh nghiệp có điều kiện tăng thu mua, tạm trữ, tìm kiếm thị trường xuất khẩu gạo bền vững.

Hiệp hội, ngành hàng cần tăng cường cung cấp thông tin hỗ trợ doanh nghiệp hội viên trong các hoạt động xuất khẩu gạo vào các thị trường, nhất là các thị trường tiềm năng, thị trường đang có những thay đổi bất thường cho các doanh nghiệp hội viên.

Các bên cũng cần vận động doanh nghiệp hội viên tuân thủ nghiêm các chủ trương chính sách của Đảng, Nhà nước trong sản xuất, thu mua, dự trữ và xuất khẩu gạo; chấp hành tốt các quy định, cơ chế chính sách của nước nhập khẩu gạo để không xảy ra những sự cố đáng tiếc trong các hoạt động xuất khẩu gạo của Việt Nam vào các thị trường này.

Đối với doanh nghiệp xuất khẩu gạo, doanh nghiệp cần chú trọng duy trì chất lượng sản phẩm hàng hóa, tiếp tục nghiên cứu thị trường và đáp ứng tối đa các tiêu chuẩn mà nước nhập khẩu đưa ra; coi trọng việc xây dựng, củng cố và quảng bá thương hiệu gạo Việt Nam trong các thị trường xuất khẩu.

Doanh nghiệp cũng cần tiếp tục điều chỉnh để một mặt khai thác tốt các thị trường truyền thống, mặt khác đẩy mạnh tìm kiếm và tiếp cận, khai thác các thị trường mới còn nhiều tiềm năng (châu Phi, Trung Đông, Tây Á, Nam Á…) nhất là các thị trường mà Chính phủ, các bộ, ngành chức năng đã có thỏa thuận về thương mại gạo.

Doanh nghiệp xuất khẩu tiếp tục đẩy mạnh mua vào, tạm trữ (không dừng) để chuẩn bị cho các hợp đồng đã ký để khi các đối tác mua lại sẽ có hàng giao ngay. Doanh nghiệp cũng cần tăng cường bán hàng sang châu Phi, Bangladesh, Senegal, Trung Đông và các thị trường đang có nhu cầu; đa dạng các chủng loại hàng hóa, các thị trường ngách và thị trường có yêu cầu cao.

Cũng tại hội nghị, Bộ trưởng Nguyễn Hồng Diên đề nghị các cơ quan báo chí truyền thông đẩy mạnh tuyên truyền về chủ trương của Đảng, Nhà nước về Đề án phát triển một triệu ha lúa chất lượng cao, phát thải thấp; các cơ chế, chính sách của Đảng, Nhà nước trong việc khuyến khích sản xuất xanh, củng cố và quảng bá thương hiệu sản phẩm. Đồng thời, đẩy mạnh tuyên truyền những nỗ lực của các cấp, ngành, cộng đồng doanh nghiệp trong các hoạt động xuất nhập khẩu nói chung và xuất khẩu gạo nói riêng; tránh đưa tin thiếu kiểm chứng, bất lợi cho quá trình đàm phán hoặc xử lý tranh chấp của ta với đối tác.

Lê Hồng Nhung