Bộ VHTT&DL yêu cầu bảo vệ, bảo tồn khẩn cấp thuyền cổ phát hiện tại Bắc Ninh

Trước đó, ngày 04/3/2025, UBND tỉnh Bắc Ninh đã ban hành Quyết định số 371/QĐ-UBND về việc khai quật khẩn cấp di tích thuyền cổ tại khu vực này.

Sau một thời gian khai quật, ngày 26-3-2025, Sở VHTT&DL tỉnh Bắc Ninh phối hợp Viện Khảo cổ học tổ chức báo cáo sơ bộ kết quả nghiên cứu, với sự tham gia của nhiều nhà khoa học và các cơ quan chuyên môn từ Viện Khảo cổ học, Hội Khảo cổ học Việt Nam, Viện Sử học, Bảo tàng Lịch sử quốc gia, Trung tâm Tiền sử Đông Nam Á, Hiệp hội Tàu thuyền Việt Nam, các chuyên gia về thuyền cổ và khảo cổ học dưới nước, cùng đại diện chính quyền địa phương.

Các chuyên gia thống nhất đánh giá, đây là loại hình thuyền hai thân, phần phát lộ chính là hai thân thuyền với kết cấu độc mộc ở đáy, tương ứng với phần “chiếm nước”, còn toàn bộ phần kết cấu bên trên đã không còn. Dù chưa xác định được niên đại và đang chờ kết quả phân tích Carbon-14, nhưng căn cứ tư liệu lịch sử cho thấy loại thuyền này từng tồn tại trong lịch sử Việt Nam, đặc biệt thời Lý.

Điểm nổi bật nhất của thuyền cổ là được đóng hoàn toàn bằng gỗ, không sử dụng sắt trong kết cấu và liên kết. Theo các nguồn tư liệu trong nước và quốc tế, đây là di tích thuyền có quy mô, cấu trúc và kỹ thuật phức tạp, độc nhất từ trước đến nay, không chỉ ở Việt Nam mà cả trên bình diện quốc tế. Đặc biệt, phần liên kết giữa thân thuyền và phần nhô lên ở mũi – đuôi có cấu trúc chưa từng được ghi nhận ở nơi nào khác.

Một số nhận định ban đầu cho rằng kỹ thuật đóng loại thuyền này có thể là sự tiếp nối của truyền thống đóng thuyền Đông Sơn, do đáy của hai thân thuyền mang đặc trưng độc mộc.

Từ các đánh giá này, Bộ VHTT&DL đề nghị tỉnh Bắc Ninh tổ chức lực lượng bảo vệ tuyệt đối an toàn khu vực, ngăn chặn mọi hành vi xâm hại di tích; đồng thời tuyên truyền cho người dân về trách nhiệm bảo vệ di sản. Tỉnh cần khẩn trương đánh giá loại hình, tính chất, niên đại, xây dựng các phương án quản lý – bảo tồn – phát huy giá trị và lập hồ sơ khoa học cho thuyền cổ theo quy định của Luật Di sản văn hóa 2024.

Mặc dù bị vùi sâu dưới lớp nước, bùn, đất lâu năm song hiện trạng hình dáng cả 2 chiếc thuyền vẫn gần như được lưu giữ nguyên vẹn

Thuyền cổ Bắc Ninh được được một hộ dân ở khu phố Công Hà, phường Hà Mãn, thị xã Thuận Thành, tỉnh Bắc Ninh phát hiện từ cuối năm 2024 khi gia đình này tiến hành sửa sang lại chiếc ao trong khuôn viên nhà. Quá trình máy múc nạo vét bùn có chạm vào một vật thể lạ ở khu vực dưới đáy ao với chiều dài lên tới hàng chục mét. Do gia chủ vốn yêu thích và có ít nhiều kiến thức về cổ vật nên đã quyết định tạm dừng việc nạo vét ao và thông báo việc này với chính quyền địa phương.

Sau khi được người dân phát hiện, hai chiếc thuyền cổ đã được khoanh vùng và khai quật. Khi hút hết nước, toàn bộ di tích lộ rõ, với chiều dài gần 17 m, chiều ngang trên dưới 2 m, độ sâu có nơi tới 1,8 m, được liên kết với nhau bằng tấm ván dày ở mũi thuyền bằng các mộng gỗ. Mỗi thuyền được chia thành 6 khoang, gỗ chế tác được nhận định ban đầu là gỗ táu kích cỡ lớn và rất chắc. Với kích thước này, các chuyên gia loại trừ khả năng đây là thuyền dân sinh. Từ cấu trúc, kích thước và kỹ thuật đóng thuyền, nhiều giả thuyết đã được đưa ra:

Một số ý kiến cho rằng đây có thể là thuyền chiến được đóng để phục vụ hoạt động quân sự trên sông, có niên đại xa xưa, thậm chí có thể từ thời Giao Chỉ hoặc các triều đại Việt cổ. Sử liệu ghi nhận thời Lý có nhiều loại thuyền chiến như Mông đồng, thuyền lâu, thuyền hai lòng (lưỡng phúc thuyền). Tuy vậy, khi so sánh với mô tả về thuyền hai lòng – loại “thuyền mẫu tử” có thuyền mẹ và thuyền con – các chuyên gia cho rằng hai thuyền cổ ở Bắc Ninh không phù hợp với mô tả của dòng thuyền chiến này.

Một hướng nhận định khác cho rằng đây có thể là cặp thuyền ghép làm phao, dùng để hỗ trợ việc rút lui khi quân đội gặp bất lợi trên sông. Nhiều ý kiến đánh giá giả thuyết này hợp lý hơn. Với độ sâu và việc chia khoang, hai thuyền có thể được đóng để phục vụ giao thương, vận tải đường thủy, chở hàng hóa như ngũ cốc.

Theo nhà sử học Dương Trung Quốc, rất hiếm thuyền cổ còn nguyên vẹn đến mức này. Ông ghi nhận người dân đã tuân thủ pháp luật khi báo cáo phát hiện, và đánh giá cao việc chính quyền vào cuộc kịp thời. Thuyền được tìm thấy ở độ sâu khoảng 4 m, tại khu vực từng có dấu tích sông cổ, thuộc vùng Luy Lâu – một địa vực giàu di sản. Nhiều tháng qua, các chuyên gia đã thu thập mẫu vật và gửi phân tích niên đại C14, do Viện Khảo cổ học phối hợp Viện Khoa học và Kỹ thuật Hạt nhân thực hiện.

Sở VHTT&DL tỉnh Bắc Ninh cũng đã mời các chuyên gia đến khảo cứu về di vật và nhóm chuyên gia đồng nhất quan điểm đôi thuyền cổ này nhiều khả năng có niên đại từ thế kỷ 11-14, tương ứng với thời Lý, Trần trên cơ sở phân tích phần đáy thuyền có kết cấu độc mộc, kỹ thuật mộng ghép thể hiện sự tiếp nối văn hóa từ thời Đông Sơn. Mặc dù vậy kết quả chính xác về "tuổi đời" của thuyền cổ còn phải chờ kết quả phân tích đồng vị Carbon.

Minh Vân