Bối cảnh mới, đào tạo nhân lực báo chí phải biết làm chủ công nghệ

Ngày Báo chí Cách mạng Việt Nam (21/6) không chỉ là dịp để nhớ về lịch sử vẻ vang của nền báo chí cách mạng, bắt đầu từ số đầu tiên của tờ “Thanh Niên” do Chủ tịch Hồ Chí Minh sáng lập năm 1925, mà còn là dịp để ghi nhận những đóng góp bền bỉ, đầy tâm huyết của những người cầm bút vì sự nghiệp xây dựng và bảo vệ Tổ quốc.

Năm 2025 đánh dấu tròn 100 năm kỷ niệm Ngày Báo chí Cách mạng Việt Nam. Nhân dịp này, phóng viên Tạp chí điện tử Giáo dục Việt Nam đã ghi nhận những chia sẻ về công tác đào tạo báo chí hiện nay tại một số cơ sở giáo dục đại học trong bối cảnh mới của xã hội.

Những thuận lợi và thách thức khi đào tạo báo chí trong thời kỳ bùng nổ thông tin

Trao đổi với phóng viên Tạp chí điện tử Giáo dục Việt Nam, Tiến sĩ Lê Thu Hà - Phó Viện trưởng, Viện Báo chí - Truyền thông, Học viện Báo chí và Tuyên truyền nhấn mạnh: Ngày Báo chí Cách mạng Việt Nam là dịp đặc biệt để tôn vinh sứ mệnh lịch sử, trách nhiệm và đạo đức của nghề báo.

“Tại Viện Báo chí - Truyền thông, Học viện Báo chí và Tuyên truyền, chúng tôi tự hào là cái nôi đào tạo những nhà báo tương lai có bản lĩnh chính trị, nền tảng chuyên môn đa phương tiện và đạo đức nghề nghiệp vững vàng.

Việc thực hành, thực tế được coi là trọng tâm đào tạo theo phương châm "học đi đôi với hành". Sinh viên được tiếp cận studio hiện đại, tòa soạn mô phỏng, tham gia tác nghiệp thực tế tại các cơ quan báo chí uy tín và sản xuất những sản phẩm truyền thông thật.

Học viện cũng thường xuyên tổ chức các dự án cộng đồng và mời nhà báo, chuyên gia đầu ngành đến chia sẻ kinh nghiệm, giúp sinh viên cọ xát và thấu hiểu thực tiễn nghề nghiệp”, Tiến sĩ Lê Thu Hà bày tỏ.

Tiến sĩ Lê Thu Hà - Phó Viện trưởng, Viện Báo chí - Truyền thông, Học viện Báo chí và Tuyên truyền. Ảnh: website học viện

Theo Phó Viện trưởng, Viện Báo chí - Truyền thông, Học viện Báo chí và Tuyên truyền, trong bối cảnh bùng nổ công nghệ thông tin và trí tuệ nhân tạo (AI), đào tạo báo chí có thuận lợi là nhu cầu nhân lực đa dạng, khả năng tiếp cận công nghệ tiên tiến, cơ hội đổi mới chương trình giảng dạy và tăng cường hợp tác quốc tế.

Tuy nhiên, những thách thức cũng rất rõ ràng, đó là tốc độ phát triển công nghệ khiến chương trình nhanh lỗi thời, yêu cầu đầu tư lớn vào hạ tầng và đội ngũ, cùng các vấn đề mới như đạo đức AI, tin giả, bản quyền. Đặc biệt, nhà báo thời đại mới phải thay đổi tư duy và kỹ năng - từ làm báo truyền thống sang sử dụng AI như một công cụ hỗ trợ, phát triển tư duy phản biện, sáng tạo độc đáo.

Trước thực tế ấy, Viện Báo chí - Truyền thông, Học viện Báo chí và Tuyên truyền đang chủ động đổi mới, đầu tư vào công nghệ, nâng cao năng lực đội ngũ giảng viên, từng bước chuyển hóa thách thức thành cơ hội, để đào tạo ra những nhà báo “vừa hồng vừa chuyên”, làm chủ công nghệ nhưng không đánh mất bản sắc và đạo đức nghề nghiệp.

Đồng quan điểm, Tiến sĩ Đinh Ngọc Thắng - Hiệu trưởng Trường Khoa học Xã hội và Nhân văn, Trường Đại học Vinh khẳng định: Ngày Báo chí Cách mạng Việt Nam không chỉ mang ý nghĩa thiêng liêng đối với những người đang làm nghề báo, mà còn là dịp đặc biệt với các cơ sở đào tạo báo chí trên cả nước.

Đây là ngày để tôn vinh sứ mệnh cao cả của báo chí - phục vụ cho sự nghiệp cách mạng, đồng thời nhắc nhở những người đang học tập và giảng dạy trong ngành luôn ý thức sâu sắc về trách nhiệm của mình đối với công tác truyền thông, với xã hội và đất nước.

Đối với các cơ sở đào tạo, đây cũng là dịp để giảng viên và sinh viên cùng nhìn lại con đường đã đi qua và tiếp tục khẳng định lý tưởng nghề nghiệp của người làm báo trong thời đại mới.

Trong quá trình đào tạo hiện nay, bên cạnh những thuận lợi, các trường báo chí cũng đang đối mặt với nhiều thách thức, nhất là trong bối cảnh bùng nổ công nghệ thông tin và sự phát triển nhanh chóng của trí tuệ nhân tạo. Đây vừa là cơ hội để đổi mới phương pháp đào tạo, cập nhật xu thế công nghệ hiện đại, nhưng cũng là thách thức đòi hỏi người làm báo phải không ngừng thích ứng.

Tiến sĩ Đinh Ngọc Thăng - Hiệu trưởng Trường Khoa học Xã hội và Nhân văn, Trường Đại học Vinh

Cùng chia sẻ về công tác đào tạo báo chí nhân ngày Báo chí cách mạng Việt Nam, Tiến sĩ Đỗ Thị Thu Thủy - Trưởng khoa Viết văn, Báo chí, Trường Đại học Văn hóa Hà Nội bày tỏ: “Ngày Báo chí Cách mạng Việt Nam là dịp để những người làm báo và các cơ quan truyền thông nhìn lại, khẳng định sứ mệnh, ý nghĩa của báo chí đối với sự nghiệp cách mạng, phát triển đất nước và hội nhập quốc tế. Đây cũng là thời điểm để Đảng, Nhà nước và công chúng tôn vinh những đóng góp của đội ngũ người làm báo.

Trong bối cảnh báo chí hiện nay đối mặt với nhiều thách thức như “cơn bão” thông tin số, tinh giản bộ máy, trí tuệ nhân tạo… đòi hỏi mỗi nhà báo, mỗi cơ quan báo chí càng phải đổi mới, sáng tạo để cung cấp thông tin chính thống, chất lượng đến công chúng”.

Cũng theo Tiến sĩ Đỗ Thị Thu Thủy, Trường Đại học Văn hóa Hà Nội đào tạo báo chí theo định hướng nghề nghiệp. Sinh viên được tiếp cận sớm với các kỹ năng nghề như viết tin, bài; tổ chức nội dung phát thanh, truyền hình; thực hiện dự án truyền thông...

Nội dung thực hành chiếm từ 30–60% trong từng môn học, kết hợp với sinh hoạt chuyên đề, câu lạc bộ, cuộc thi nghiệp vụ, thực tập tại cơ quan báo chí. Thực hành nghề nghiệp được chú trọng nhất vào cuối năm 3 và năm 4 nhằm giúp sinh viên ra trường có thể bắt nhịp công việc một cách chủ động, vững vàng.

Người làm báo cần đề cao sự thật

Bàn về giá trị của báo chí, Tiến sĩ Đinh Ngọc Thắng nhấn mạnh, bản chất của báo chí là phản ánh cái đúng, cái đẹp và phê phán cái sai, cái xấu trong xã hội. Người làm báo không chỉ cung cấp thông tin, mà còn mang theo các giá trị về chính trị, đạo đức, văn hóa và truyền thống.

Do vậy, sinh viên báo chí cần được rèn luyện toàn diện cả về kiến thức chuyên môn và phẩm chất nghề nghiệp - để sau này, khi bước ra hành nghề, họ có đủ năng lực sử dụng công nghệ như công cụ phục vụ công việc, nhưng vẫn giữ được cái tâm và cái tầm của người làm báo cách mạng.

Quan trọng hơn cả, họ phải luôn lấy giá trị dân tộc, lợi ích nhân dân làm kim chỉ nam cho mọi hoạt động nghề nghiệp, đảm bảo tính chân thực và trách nhiệm xã hội.

Trong khi đó, Tiến sĩ Lê Thu Hà cho rằng, ranh giới giữa báo chí và truyền thông ngày càng mờ nhạt trong bối cảnh mạng xã hội phát triển mạnh mẽ và các công ty truyền thông hoạt động đa dạng. Tuy nhiên, người làm báo vẫn cần giữ vững sứ mệnh đề cao sự thật và tính chính xác.

“Nhân lực ngành báo chí phải là người kiểm chứng thông tin, phản biện xã hội, đấu tranh với tin giả và bảo vệ đạo đức nghề nghiệp. Sự chuyên nghiệp và bản lĩnh chính trị là yêu cầu then chốt để định hướng dư luận và phục vụ lợi ích cộng đồng.

Vì thế, Viện Báo chí - Truyền thông, Học viện Báo chí và Tuyên truyền xác định nhiệm vụ đào tạo không chỉ dừng ở việc truyền đạt kiến thức mà còn phải xây dựng nền tảng tư tưởng và đạo đức nghề nghiệp vững chắc.

Chúng tôi trang bị cho sinh viên kỹ năng làm chủ công nghệ, ứng dụng AI một cách hiệu quả và an toàn, tăng cường cọ xát thực tiễn, nâng cao tư duy phản biện, khả năng kể chuyện đa nền tảng. Mục tiêu cuối cùng là đào tạo những nhà báo và chuyên gia truyền thông có bản lĩnh, có trách nhiệm, và có khả năng dẫn dắt xu hướng”, cô Hà chia sẻ.

Bên cạnh đó, để thích ứng với những thay đổi nhanh chóng của thời đại, Tiến sĩ Lê Thu Hà khẳng định sinh viên ngành Báo chí cần rèn luyện toàn diện.

“Trước hết, sinh viên ngành Báo chí cần vững vàng về lý luận, lịch sử báo chí và đạo đức nghề nghiệp - những giá trị cốt lõi, kim chỉ nam trong hành trình làm báo. Song song với đó, các bạn cần phát triển tư duy phản biện, kỹ năng xác minh thông tin để đấu tranh với tin giả.

Kỹ năng kể chuyện đa phương tiện - kết hợp hình ảnh, âm thanh, video - là yếu tố then chốt để chinh phục các nền tảng số. Quan trọng không kém là năng lực sử dụng công cụ công nghệ và AI như một “trợ lý thông minh”, hỗ trợ quá trình sản xuất tin bài hiệu quả hơn.

Sự sáng tạo và khả năng tự học là chìa khóa để sinh viên luôn bắt kịp xu hướng và giữ vững bản sắc của người làm báo chân chính - trung thực, có đạo đức và trách nhiệm xã hội”, Phó Viện trưởng Viện Báo chí - Truyền thông, Học viện Báo chí và Tuyên truyền nói.

Trong bối cảnh truyền thông bùng nổ như hiện nay, Tiến sĩ Đỗ Thị Thu Thủy cũng cho rằng người làm báo và các cơ quan báo chí cần thể hiện bản lĩnh nghề nghiệp, kiên định với tôn chỉ, mục đích và giá trị cốt lõi của nghề: tôn trọng sự thật, dũng cảm phê phán cái xấu, cái ác, đồng thời bảo vệ và đấu tranh cho công lý, lẽ phải.

Họ phải không ngừng trau dồi kiến thức, kỹ năng, đạo đức nghề nghiệp để tạo dựng niềm tin nơi công chúng, đồng thời có khả năng định hướng và dẫn dắt xã hội tham gia vào hệ sinh thái truyền thông tích cực, nhân văn, không chạy theo những giá trị hào nhoáng, lệch chuẩn.

Bên cạnh đó, nâng cao năng lực tự chủ, đạo đức nghề nghiệp và trách nhiệm xã hội không chỉ là yêu cầu tất yếu của nghề báo hiện đại mà còn là một trong những chuẩn đầu ra quan trọng trong đào tạo báo chí hiện nay.

Cơ sở đào tạo chủ động đổi mới chương trình, thích ứng với kỷ nguyên mới

Tái cấu trúc toàn diện, đổi mới mô hình hoạt động và thích ứng với môi trường truyền thông số đang là yêu cầu cấp bách với báo chí Việt Nam. Theo Trưởng khoa Viết văn, Báo chí, Trường Đại học Văn hóa Hà Nội, chủ trương sắp xếp tinh gọn tổ chức bộ máy là định hướng đúng đắn của Đảng và Nhà nước nhằm nâng cao hiệu quả quản trị, đáp ứng yêu cầu phát triển và hội nhập quốc tế.

Trong tiến trình đó, không chỉ lĩnh vực báo chí mà mọi ngành nghề đều có những thay đổi nhất định. Đây lại là cơ hội để nhà trường thiết lập những mối quan hệ hợp tác mới, phù hợp hơn với bối cảnh mới, góp phần nâng cao chất lượng đào tạo nguồn nhân lực báo chí.

“Về cơ hội việc làm, sự tinh giản nhân sự tại các cơ quan báo chí chính thống đặt ra thách thức nhưng cũng là động lực để các cơ sở đào tạo nâng cao chất lượng. Còn sinh viên phải rèn luyện để trở thành những nhà báo “đa năng” với kiến thức vững, kỹ năng toàn diện.

Trên thực tế, nhiều sinh viên sau khi tốt nghiệp vẫn tìm được công việc phù hợp nhờ thành tích học tập tốt và khả năng tác nghiệp linh hoạt. Ngoài ra, báo chí là ngành học năng động và liên ngành, tạo điều kiện để người học có thể làm việc trong các lĩnh vực liên quan như truyền thông, marketing, quảng cáo, xuất bản, tổ chức sự kiện… với hình thức đa dạng: công lập, tư nhân, toàn thời gian, bán thời gian hoặc làm việc tự do trên nền tảng số.

Như vậy, cơ hội việc làm cho sinh viên báo chí sau khi ra trường vẫn rất rộng mở, vấn đề là họ có đủ năng lực, bản lĩnh và sự nỗ lực để nắm bắt cơ hội hay không”, Tiến sĩ Đỗ Thị Thu Thủy cho hay.

Đồng tình với quan điểm trên, Hiệu trưởng Trường Khoa học Xã hội và Nhân văn, Trường Đại học Vinh cho rằng trong bối cảnh hiện nay, yêu cầu về việc tăng cường kết nối giữa cơ sở đào tạo và các tòa soạn - nơi sử dụng lao động báo chí ngày càng cấp thiết. Cả hai bên đều phải có trách nhiệm: cơ sở đào tạo cần đảm bảo chất lượng đầu ra, còn các cơ quan báo chí phải có trách nhiệm đào tạo và tiếp nhận thế hệ kế cận, đóng góp vào sự phát triển nền báo chí nước nhà.

Mối quan hệ hợp tác này tuy có thể gặp khó khăn, nhưng về bản chất là tất yếu, bởi báo chí dù tổ chức lại theo hình thức nào thì vẫn tồn tại với sứ mệnh cốt lõi không thay đổi.

Còn với Phó Viện trưởng, Viện Báo chí - Truyền thông, Học viện Báo chí và Tuyên truyền: "Để đáp ứng yêu cầu của kỷ nguyên số, sinh viên phải nổi bật về kỹ năng, tư duy và khả năng thích ứng.

Để đáp ứng yêu cầu mới, Viện đã chủ động mở rộng cơ hội nghề nghiệp sang các lĩnh vực truyền thông đa phương tiện, agency, đồng thời cập nhật chương trình đào tạo với các nội dung về báo chí dữ liệu, công nghệ và AI.

Chúng tôi tăng cường thực hành, hỗ trợ sinh viên phát triển thương hiệu cá nhân, tư duy khởi nghiệp và năng lực tự học để thích ứng nhanh với thị trường lao động đang chuyển dịch mạnh mẽ”, cô Hà nhấn mạnh.

Trong tương lai, Viện Báo chí - Truyền thông, Học viện Báo chí và Tuyên truyền định hướng phát triển ngành Báo chí theo hướng hội nhập quốc tế và thích ứng tối đa với kỷ nguyên số, tập trung vào đào tạo nhà báo đa phương tiện, đa nền tảng; đẩy mạnh báo chí dữ liệu, báo chí công dân; và đặc biệt là ứng dụng có kiểm soát AI trong hoạt động tác nghiệp.

Viện Báo chí - Truyền thông, Học viện Báo chí và Tuyên truyền cũng sẽ chú trọng nghiên cứu khoa học gắn liền với thực tiễn, thúc đẩy sự gắn kết chặt chẽ giữa cơ sở đào tạo và các cơ quan truyền thông.

“Để việc đào tạo báo chí ngày càng hiệu quả, chúng tôi kiến nghị đầu tư đồng bộ về hạ tầng công nghệ, nâng cao năng lực đội ngũ giảng viên, đổi mới phương pháp dạy học theo hướng thực tiễn và liên ngành, đồng thời khuyến khích tư duy khởi nghiệp trong lĩnh vực báo chí - truyền thông.

Những nỗ lực này hướng đến mục tiêu xây dựng nguồn nhân lực báo chí chất lượng cao, vững bản lĩnh, làm chủ công nghệ và gắn bó với sứ mệnh phục vụ xã hội trong thời đại chuyển đổi số”, Tiến sĩ Lê Thu Hà bày tỏ.

Đào tạo báo chí thích nghi tối đa với kỷ nguyên số, đa phương tiện, đa nền tảng. Ảnh: website nhà trường

Trong khi đó, Trường Khoa học Xã hội và Nhân văn, Trường Đại học Vinh lại định hướng phát triển ngành báo chí tập trung vào đào tạo ứng dụng. Trong tương lai, trường cũng hướng đến đào tạo nghiên cứu chuyên sâu để tạo nền tảng lý luận vững chắc cho sinh viên.

Tuy nhiên, Tiến sĩ Đinh Ngọc Thắng nhấn mạnh đào tạo báo chí và truyền thông hiện nay vẫn gặp nhiều khó khăn như thiếu đội ngũ giảng viên chuyên sâu, hạn chế về cơ sở vật chất kỹ thuật, cũng như thách thức trong việc thu hút sinh viên thật sự yêu nghề, đam mê và sẵn sàng gắn bó lâu dài với nghề báo.

Do đó, điều quan trọng nhất chính là xây dựng một bộ tiêu chuẩn năng lực rõ ràng cho người học. Khi sinh viên hoàn tất quá trình đào tạo, họ cần đáp ứng được chuẩn đầu ra về chuyên môn, kỹ năng và phẩm chất để có thể làm việc trong các cơ quan nhà nước hoặc khu vực tư nhân.

Đó phải là cam kết và cũng là trách nhiệm của các cơ sở giáo dục. Quá trình này đòi hỏi sự nỗ lực bền bỉ, lâu dài, nhưng cũng chính là cơ hội để các trường đào tạo báo chí đổi mới, phát triển và hoàn thiện nhằm thích nghi với một thế giới truyền thông ngày càng biến động.

Đình Nam