BRICS: 'Kiến trúc sư' chính cho một trật tự thế giới mới?

Sức hút của BRICS

Không thể phủ nhận những thay đổi to lớn mà thế giới đã trải qua. Từ một trật tự thế giới đơn cực nguyên thủy dựa trên quyền bá chủ của siêu cường, thế giới chuyển dần sang một hệ tọa độ hoàn tác khác một cách suôn sẻ và tiến bộ. BRICS đã trở thành hiện thân của tinh thần thời đại, không ngừng thúc đẩy chủ nghĩa đa phương, tính toàn diện và tương trợ lẫn nhau.

BRICS hiện có sự tham gia của hai thành viên thường trực của Hội đồng Bảo an Liên hợp quốc (Nga, Trung Quốc), ba cường quốc hạt nhân (Nga, Trung Quốc, Ấn Độ) và 4 quốc gia nằm trong danh sách các nền kinh tế hàng đầu thế giới, như Nga, Trung Quốc, Ấn Độ và Brazil. Và nếu nhìn rộng hơn, các quốc gia mới gia nhập BRICS hay cơ chế hợp tác BRICS+ thì số lượng các nền kinh tế mạnh tham gia cơ chế hợp tác này còn lớn hơn rất nhiều.

Theo giới phân tích chính trị, sự mở rộng của BRICS với các thành viên mới là các nước xuất khẩu năng lượng lớn, như Ả Rập Xê Út, UAE và Iran, góp phần nâng tầm BRICS như một hiệp hội năng lượng và tài chính. Các nước như Nga, Trung Quốc, Iran có thêm động lực để phát triển những hệ thống tiền tệ mang tính lựa chọn mới, “phi đô la hóa” nhằm giảm thiểu tác động từ những đợt trừng phạt khắc nghiệt của phương Tây.

Lãnh đạo các nước tham gia Hội nghị Thượng đỉnh BRICS tại Kazan, Nga. Ảnh: Izvestia

Việc BRICS kết nạp các cường quốc năng lượng cũng có thể góp phần thúc đẩy quá trình phát triển các thị trường thương mại mới cho mặt hàng năng lượng, gồm cả dầu thô và khí đốt. Tại cuộc gặp thượng đỉnh với Chủ tịch Trung Quốc Tập Cận Bình vào ngày 16/5, Tổng thống Nga Putin cho biết, tỷ trọng đồng Rúp và Nhân dân tệ trong giao dịch thương mại Nga - Trung Quốc đã vượt 90% và vẫn đang tăng.

Tiến sĩ Alexander Korolev, Khoa Kinh tế chính trị thế giới, Trường Kinh tế cao cấp (HSE) cho rằng, BRICS ngày càng có sức hút như một tổ chức hợp tác quốc tế đa phương, đại diện cho tiếng nói của các nước Nam Bán cầu, thúc đẩy trật tự thế giới đa cực. Điều này được thể hiện qua một số khía cạnh sau:

Thứ nhất, Hội nghị Thượng đỉnh BRICS tại Kazan/Nga vào cuối tháng 10/2024 nêu bật rõ ràng vị thế của BRICS là một trong số ít những điểm có thể tập hợp các quốc gia có quan điểm chính sách đối ngoại, tầm ảnh hưởng và tham vọng ngoại giao rất khác nhau ngồi lại để cùng kiến tạo cho hòa bình, ổn định thế giới. Mặc dù cũng có những tiếng nói chỉ trích BRICS về hình thức “diễn đàn”, song cơ hội để hàng chục quốc gia tập trung tại một nơi và tiến hành đối thoại trực tiếp, hậu trường về các vấn đề quan trọng nhất đối với họ vẫn nên được xem là một tài nguyên quý giá và là liều thuốc xuống cấp hơn nữa của cấu trúc quan hệ quốc tế vốn đã rất chia rẽ và xung đột.

Thứ hai, tính không chính thức và chương trình nghị sự đa dạng của BRICS cho phép hầu hết các nước tham gia đều có thể đóng góp tiếng nói và vận động hành lang cho nhiều sáng kiến khác nhau. Nga được xem là “cầu nối” thúc đẩy một thế giới đa cực bằng đưa ra các cơ chế tài chính thay thế, khởi xướng việc thành lập các sàn giao dịch (trao đổi đầu tư, ngũ cốc, kim cương và kim loại quý) và nỗ lực hòa giải Armenia - Azerbaijan bằng cách sắp xếp các nhà lãnh đạo hai nước ngồi vào bàn đàm phán.

Thứ ba, có lẽ không có tài liệu nào được thông qua trước đây trên các diễn đàn quốc tế có đầy đủ các công thức và lời kêu gọi cải thiện hệ thống quản trị toàn cầu và xây dựng một trật tự thế giới đa cực cân bằng hơn dưới nhiều hình thức khác nhau. Đặc biệt, cộng đồng quốc tế chú ý đến lời kêu gọi cải tổ Hội đồng Bảo an Liên hợp quốc và mở rộng danh sách thành viên thường trực bằng cách bổ sung thêm các quốc gia từ châu Phi, Mỹ Latinh và châu Á.

Thứ tư, BRICS chủ động tham gia vào các “điểm nóng” nhằm thúc đẩy hòa bình trên thế giới. Những quốc gia tham gia lên án chiến dịch quân sự của Israel ở Dải Gaza, kêu gọi ngừng bắn ngay lập tức và nhấn mạnh sự cần thiết thừa nhận Nhà nước Palestine với tư cách thành viên chính thức của Liên hợp quốc. BRICS cũng chú ý đến các vấn đề khu vực khác, mặc dù ít gây được tiếng vang so với xung đột ở Trung Đông, như cuộc khủng hoảng nhân đạo ở Sudan và tình hình bất ổn ở Haiti.

Bức tranh tương phản

Sức hút của BRICS nói riêng, hay vai trò không ngừng gia tăng của các nước Nam Bán cầu nói chung, làm sâu sắc hơn sự suy yếu của các nước phương Tây, hay sự nổi lên của làn sóng “phi phương Tây”. Điều này được đặc trưng bởi sự suy giảm về ảnh hưởng và sự thiếu gắn kết của các nước phương Tây, đặc biệt trong bối cảnh chính trị và an ninh toàn cầu diễn biến phức tạp như hiện nay. Vấn đề Ukraine bộc lộ những rạn nứt, chia rẽ ngày càng gia tăng của phương Tây, từ các gói viện trợ quân sự cho Ukraine, đến cách tiếp cận với Nga để giải quyết cuộc xung đột.

Rõ ràng, trật tự thế giới mới đang có những thay đổi nhanh chóng mà cơ chế chủ nghĩa đa phương cổ điển có vẻ đã không còn phù hợp. Bằng chứng về điều này có thể thấy ở việc Liên hợp quốc không có khả năng giải quyết hầu như mọi vấn đề. Một giải pháp thay thế cho điều này là hợp tác không phải ở cấp độ toàn cầu mà ở cấp địa phương. Điều này có nghĩa là nhiều nhóm nhỏ các quốc gia tương tác với nhau để giải quyết các vấn đề hoặc đạt được một mục tiêu cụ thể nào đó.

Ngày càng nhiều quốc gia quan tâm tới việc gia nhập BRICS. Ảnh: Izvestia

Thế giới đang phải đối mặt với nhiều mối đe dọa toàn cầu và xuyên quốc gia. Đó có thể là các vấn đề an ninh phi truyền thống, như đại dịch (chẳng hạn như Covid-19), biến đổi khí hậu, an ninh mạng, đến các vấn đề an ninh truyền thống, như xung đột quân sự, khủng bố. Những thách thức toàn cầu đòi hỏi sự phối hợp hành động của cộng đồng quốc tế. Ngày nay, không quốc gia nào có thể tự mình đối phó với các thách thức an ninh, và do đó họ sẽ phải tăng cường hợp tác quốc tế. Trật tự toàn cầu hiện nay có thể vẫn do phương Tây chiếm ưu thế, tuy nhiên, các nước đang phát triển đã và đang hình thành các liên minh dựa trên công lý và luật pháp.

Hà Anh