Bữa cơm ngày Tết: Hồn cốt dân tộc Việt

Bữa cơm ngày Tết: Hồn cốt dân tộc Việt (Ảnh minh họa, nguồn: Internet)

Tết Nguyên đán, còn gọi là Tết ta, là một trong những dịp lớn nhất trong năm đối với người Việt.

Trong những ngày Xuân đến, bên cạnh hoa đào, hoa mai, tiếng cười trẻ thơ hay những phong bào lì xì, bữa cơm gia đình trở thành hình ảnh quen thuộc và đậm đà bản sắc dân tộc. Đây không chỉ là một bữa ăn, mà là biểu tượng sâu sắc của tinh thần gia đình, sự gắn kết và nét đẹp trong văn hóa truyền thống.

Trong bàn ăn ngày Tết, sự hiện diện đầy đủ các món ăn truyền thống không chỉ đơn thuần là một nghi lễ. Mỗi món ăn mang trong mình một câu chuyện, một tâm tình của người nấu và đời sống cổ truyền được lưu truyền từ bao đời. Bữa cơm ngày Tết không chỉ đơn thuần là bữa ăn mà còn chứa đựng tinh thần sum họp, sự đoàn viên và lòng thành kính của con cháu với tổ tiên. Tại mỗi gia đình Việt Nam, mâm cơm Tết thường được chuẩn bị công phu, không chỉ để thưởng thức mà còn để dâng lên bàn thờ gia tiên, thể hiện đạo lý “uống nước nhớ nguồn”.

Bữa cơm ngày Tết còn là thời điểm để mọi người cùng nhau chia sẻ niềm vui, khép lại những khó khăn của năm cũ và mở ra hy vọng mới. Đây là dịp để mỗi thành viên trong gia đình cùng ngồi bên nhau, nhắc lại những câu chuyện cũ, tạo nên bầu không khí ấm áp và đầy ý nghĩa.

Sự đa dạng trong mâm cỗ Tết của các vùng miền. Tùy vào điều kiện tự nhiên, phong tục tập quán và đặc trưng văn hóa, mâm cơm Tết ở mỗi vùng miền lại mang một sắc thái riêng biệt.

Mâm cơm ngày Tết miền Bắc thì người miền Bắc thường giữ gìn những giá trị truyền thống qua mâm cơm Tết với các món ăn được chế biến cầu kỳ và trình bày tinh tế. Những món ăn thường thấy gồm: Bánh chưng, một món ăn không thể thiếu, biểu tượng của đất và trời, gắn liền với truyền thuyết Lang Liêu. Thịt đông một món ăn đặc trưng cho khí hậu lạnh, thường được nấu từ thịt lợn, tai heo và da lợn. Dưa hành là món ăn kèm giúp cân bằng vị béo của các món chính. Xôi gấc với màu đỏ tượng trưng cho sự may mắn và thịnh vượng. Giò lụa, giò xào, biểu tượng cho sự tròn đầy, viên mãn trong năm mới.

Thịt mỡ, dưa hành câu đối đỏ

Cây nêu, tràng pháo, bánh chưng xanh

Người miền Trung, vùng đất khắc nghiệt cả về khí hậu lẫn điều kiện tự nhiên vẫn giữ gìn phong vị Tết với mâm cơm đậm đà và tinh tế. Mâm cơm ngày Tết miền Trung có bánh tét, biến thể của bánh chưng, nhưng có hình trụ dài, dễ bảo quản và vận chuyển xa. Nem chua, một món ăn đặc sản với hương vị chua cay đậm đà. Thịt heo kho nước dừa tạo vị ngọt thanh, ăn kèm dưa món và các loại mắm, như: Mắm tôm chua, mắm cá thu, mắm ruốc… thể hiện nét đặc trưng trong ẩm thực miền Trung.

Miền Nam với khí hậu ấm áp và lối sống phóng khoáng, mâm cơm Tết cũng mang màu sắc tươi vui, phong phú. Mâm cơm ngày Tết của người miền Nam có bánh tét lá cẩm được nhuộm màu tím đặc trưng, tạo cảm giác bắt mắt. Thịt kho hột vịt, món ăn quen thuộc, biểu tượng của sự trọn vẹn. Canh khổ qua nhồi thịt với ý nghĩa “vượt qua khó khăn” mang lại sự an lành trong năm mới. Củ kiệu tôm khô, món ăn kèm giúp tăng hương vị và chống ngấy. Lạp xưởng, một món ăn truyền thống, thường xuất hiện trong mâm cơm Tết.

Phong tục và quy tắc trong bữa cơm Tết ở mỗi gia đình Việt đều có những nét riêng, nhưng nhìn chung vẫn mang những nét chung về truyền thống, đó là, trước khi ăn, mâm cỗ phải được đặt lên bàn thờ để mời ông bà, tổ tiên về cùng chung vui với sự thành kính và trang trọng. Bữa cơm Tết đòi hỏi sự chỉn chu từ cách bày biện đến cách ăn mặc của các thành viên trong gia đình. Trong bữa ăn, người nhỏ phải mời cơm người lớn tuổi trước khi bắt đầu bữa ăn, thể hiện sự kính trọng “kính lão đắc thọ”.

Xã hội hiện đại với nhịp sống nhanh đôi khi đã và đang làm mất đi một phần giá trị truyền thống của bữa cơm Tết. Tuy nhiên, nhiều gia đình vẫn nỗ lực gìn giữ phong tục này. Nhiều gia đình giảm bớt số lượng món ăn, nhưng vẫn đảm bảo ý nghĩa, và, trong bữa cơm Tết có kết hợp với ẩm thực hiện đại với một số món ăn phương Tây hoặc món mới cũng được thêm vào mâm cỗ Tết, như: Pizza, sushi, hay đồ chiên rán.

Những gia đình xa cách về mặt địa lý có thể kết nối và dùng bữa “trực tuyến” qua các ứng dụng công nghệ thông tin. Nhưng có thể khẳng định rằng, các món ăn “Âu hóa” chưa bao giờ thay thế vai trò trung tâm của bánh chưng, bánh tét hay giò lụa, ngay cả khi nhiều người trẻ chọn cách đặt các dịch vụ giao hàng, bản sắc truyền thống vẫn được giữ trên bàn cơm nhà.

Bữa cơm ngày Tết không chỉ là dịp để thưởng thức ẩm thực mà còn là cơ hội để kết nối con người. Nó nhắc nhở mỗi người về giá trị của gia đình, tình thân và lòng biết ơn đối với người lớn tuổi, lớp người đi trước và tổ tiên gia đình, dòng tộc.

Trong bối cảnh hội nhập toàn cầu, bữa cơm Tết cũng là cách để người Việt giữ gìn và quảng bá bản sắc văn hóa của mình. Sự đa dạng trong ẩm thực ngày Tết không chỉ là niềm tự hào mà còn là cầu nối văn hóa giữa Việt Nam và bạn bè quốc tế năm châu.

Những năm gần đây, dường như để đáp ứng nhu cầu của các bà nội trợ, dịch vụ nấu cỗ ngày Tết phát triển. Dịch vụ nấu cỗ ngày Tết không chỉ đáp ứng những bữa cỗ tất niên, Giao thừa, mà cả những bữa cỗ 3 ngày Tết. Như nhiều người chia sẻ, dịch vụ này thực sự giải thoát cho các bà nội trợ trong 3 ngày Tết. Dù có đắt đỏ một chút, nhưng thực sự rất tiện lợi và đảm bảo cho cả nhà đều được vui. Chỉ cần lên thực đơn, đặt món sẽ được phục vụ đầy đủ.

Bữa cỗ do dịch vụ nấu, khi thưởng thức, ta thấy cũng ngon miệng, thậm chí ngon hơn gia đình nấu rất nhiều, nhưng trong lòng ta vẫn thấy thiếu vắng, trống trải điều gì đó ở trong lòng. Ta thấy nhớ tiếng dao chặt gà, tiếng dao băm tỏi, ớt, tiếng lách cách của xong nồi, thau chậu, tiếng cười nói vui vẻ của các thành viên trong gia đình khi cùng chung tay nấu bữa cơm ngày Tết. Sao mà vui vẻ và ấm cúng đến thế!

Vì thế, để bữa cơm ngày Tết thực sự có ý nghĩa, ta có nên đặt dịch vụ nấu không? Điều còn tùy thuộc vào sở thích, điều kiện của mỗi người, mỗi gia đình. Để giữ “hồn cốt dân tộc Việt” bữa cơm ngày Tết thì ta nên sắp xếp thời gian sao cho hợp lý để sửa soạn bữa cơm ngày Tết, bởi bữa cơm ngày Tết là dịp để các thành viên trong gia đình cùng nhau chuẩn bị, chia sẻ công việc. Quá trình này giúp thắt chặt tình cảm gia đình, tạo không khí sum vầy, ấm cúng. Đây cũng là cơ hội để các thế hệ trao truyền kinh nghiệm nấu ăn, bảo tồn công thức món ăn truyền thống và cũng là cách giáo dục thế hệ trẻ về ý nghĩa của ngày Tết và các giá trị văn hóa dân tộc.

Trong nhiều trường hợp, bữa cơm ngày Tết còn diễn ra trong phạm vi cộng đồng, hàng xóm láng giềng. Đây là dịp để mọi người giao lưu, giúp đỡ nhau chuẩn bị Tết, góp phần xây dựng tình làng nghĩa xóm.

Giành thời gian nấu bữa cơm ngày Tết giúp mọi người thoát khỏi guồng quay công việc thường ngày, tận hưởng cảm giác thư thái, chuẩn bị cho một khởi đầu mới. Việc nấu nướng, trang trí món ăn cũng mang lại niềm vui, sự sáng tạo và cảm giác thỏa mãn.

Bữa ăn ngày Tết không chỉ là một công việc, mà còn là một nghi lễ mang giá trị thiêng liêng, tinh thần và nghệ thuật, góp phần làm nên bản sắc văn hóa độc đáo của dân tộc Việt Nam.

Bữa cơm ngày Tết, dù ở bất kỳ vùng miền nào, ở bất cứ nơi nào trên thế giới, vẫn luôn mang trong mình những giá trị tinh thần và văn hóa sâu sắc. Đó là nơi tình thân gắn bó, truyền thống được lưu giữ, truyền từ đời này sang đời khác và niềm hy vọng được lan tỏa trong mỗi thành viên của gia đình Việt.

Giữa guồng quay hối hả của cuộc sống hiện đại, việc duy trì và phát huy ý nghĩa của bữa cơm Tết chính là cách mỗi người Việt gìn giữ hồn cốt dân tộc để những giá trị văn hóa ngàn đời không bao giờ phai nhạt và mãi mãi trường tồn.

Trương Anh Sáng