Bước đột phá của khoa học và công nghệ

Đóng góp lớn vào hoàn thiện chính sách

Vai trò và đóng góp của hoạt động KH&CN được thể hiện trên nhiều phương diện. Trước hết, nghiên cứu khoa học với vai trò cung cấp luận cứ khoa học, thực tiễn đã góp phần quan trọng trong quá trình định hướng phát triển và ban hành các chính sách, tạo ra các bước phát triển có tính đột phá trong tất cả các ngành, lĩnh vực sản xuất công nghiệp, thương mại nội địa, xuất nhập khẩu và hội nhập kinh tế quốc tế.

Nhiều vấn đề mới, có tác động sâu, rộng tới phát triển ngành đều nhanh chóng được đưa vào nội dung nghiên cứu khoa học, luận cứ rõ ràng cho những chủ trương, chính sách mà Bộ và Chính phủ đưa ra, trở thành các quyết sách lớn, góp phần tạo cú hích cho mục tiêu tăng trưởng bền vững của ngành.

Đơn cử như: Nghiên cứu chính sách về nội địa hóa của các sản phẩm công nghiệp với khởi điểm từ những năm 2000; nghiên cứu chính sách về sử dụng năng lượng tiết kiệm và hiệu quả trong bối cảnh và thách thức về bảo vệ môi trường, chống biến đổi khí hậu; nghiên cứu chính sách nhằm hỗ trợ quá trình đàm phán, tham gia các Hiệp định thương mại tự do đa phương và song phương…

Chế tạo thành công Giàn khoan Tam Đảo 05 là bước đột phá, tự chủ về khoa học - công nghệ của ngành Công Thương

Trong 10 năm trở lại đây, với vai trò và đóng góp ngày một nhiều hơn của KH&CN, đặc biệt trong bối cảnh của cuộc Cách mạng công nghiệp lần thứ 4, Bộ Công Thương đã chủ động tiến hành nghiên cứu, điều tra, khảo sát và tích cực phối hợp với các cơ quan của Đảng và Chính phủ như Ban Tuyên giáo Trung ương, Ban Kinh tế Trung ương, cung cấp những cơ sở thực tiễn phong phú và sinh động, một số luận điểm lý luận phục vụ công tác xây dựng các chính sách và chủ trương lớn của Đảng về chiến lược phát triển của ngành cũng như định hướng phát triển KH&CN phục vụ phát triển kinh tế đất nước.

Các chính sách KH&CN cùng nhiều hoạt động hỗ trợ của nhà nước đã tạo ra những đóng góp quan trọng của KH&CN cho phát triển của ngành, lĩnh vực, cũng như từng doanh nghiệp. Đóng góp của tăng năng suất các yếu tố tổng hợp (TFP) trong tăng trưởng VA (giá trị gia tăng) của ngành ngày càng có xu hướng tăng. Tỷ lệ doanh nghiệp tham gia hoạt động đổi mới công nghệ ngày càng cao. Báo cáo của Ngân hàng Thế giới cho thấy, các doanh nghiệp Việt Nam đã chi khoảng 1,6% doanh thu hằng năm cho R&D.

Nhiều tập đoàn/doanh nghiệp đã thành lập Quỹ phát triển KH&CN để đẩy mạnh các hoạt động KH&CN và đổi mới sáng tạo. Nhờ đó, Việt Nam đã vươn lên trở thành một trong những quốc gia có nền công nghiệp có năng lực cạnh tranh toàn cầu (CIP) ở mức khá cao, thuộc nhóm các quốc gia có năng lực cạnh tranh công nghiệp trung bình cao. Nhiều mặt hàng xuất khẩu của nước ta tính đến nay đã có vị trí quan trọng trong xếp hạng thành tích xuất khẩu của thế giới.

Thúc đẩy phát triển các ngành chủ lực

Nghiên cứu khoa học và ứng dụng công nghệ đã ghi nhận nhiều thành tựu, ứng dụng và thúc đẩy phát triển các ngành, lĩnh vực công nghiệp chủ lực, nâng cao sức cạnh tranh của sản phẩm Việt Nam. Nhiều công trình nghiên cứu khoa học ngành Công Thương đã đạt được những giải thưởng cao, tạo lập vị thế về khoa học của Việt Nam trong khu vực và quốc tế; nhiều sản phẩm ứng dụng phục vụ nhu cầu trong nước và xuất khẩu.

Cụ thể, trong lĩnh vực thăm dò, khai thác và chế biến dầu khí: Không những ứng dụng và làm chủ được công nghệ hiện đại trên thế giới, cùng với các đơn vị nghiên cứu, tư vấn có năng lực trong nước, nhiều doanh nghiệp dầu khí Việt Nam đã nghiên cứu, chế tạo và triển khai thành công những công trình mang lại hiệu quả kinh tế và ý nghĩa mang tầm khu vực và thế giới.

Trong lĩnh vực khai thác và chế biến khoáng sản: Việc nghiên cứu, đầu tư đổi mới công nghệ đã góp phần tăng sản lượng than toàn ngành bình quân 9,4%/năm, đặc biệt, tỷ lệ khai thác bằng cơ giới tăng vượt bậc, từ 3,3% năm 2010 lên 13,1% năm 2018; trong lĩnh vực năng lượng điện: Tập đoàn Điện lực Việt Nam (EVN) đã hoàn thành triển khai nhiều chương trình/dự án đầu tư, ứng dụng đổi mới công nghệ hiện đại, giúp vận hành hệ thống điện Việt Nam tiếp cận trình độ các nước tiên tiến trên thế giới…

Việc ứng dụng thành công các kết quả nghiên cứu khoa học trong lĩnh vực cơ khí chế tạo cũng giúp khẳng định năng lực, vị thế và vai trò của tổ chức KH&CN ngành Công Thương trong bối cảnh hội nhập và phát triển. Điển hình như: Công trình “Nghiên cứu, thiết kế, chế tạo, tổ hợp và đưa vào vận hành hệ thống bốc dỡ, vận chuyển than cho nhà máy nhiệt điện đốt than có công suất tổ máy đến khoảng 600 MW” do Viện Nghiên cứu cơ khí thực hiện, đã áp dụng thành công…

Bên cạnh đó, việc nghiên cứu và ứng dụng KH&CN trong lĩnh vực công nghiệp hóa dược đã mang lại những giá trị thiết thực với nhiều kết quả nghiên cứu được thương mại hóa, cho sản phẩm có chất lượng tương đương hàng nhập khẩu và giá cả cạnh tranh như: Viên nang mềm Cebraton có tác dụng hoạt huyết dưỡng não; sản phẩm thuốc an thần ASAKOYA điều trị mất ngủ; chế phẩm phòng chống khối u từ cây Hoàn ngọc; sản phẩm dầu gấc…

Trong lĩnh vực công nghệ sinh học, Bộ Công Thương đã đạt được nhiều thành công trong việc triển khai các nhiệm vụ, dự án KH&CN nhằm thúc đẩy việc ứng dụng các công nghệ vi sinh, công nghệ enzyme, protein để phát triển ngành công nghiệp chế biến. Nhiều sản phẩm mới có chất lượng tốt, giá cả cạnh tranh (giảm khoảng 60-70%) so với giá sản phẩm nhập ngoại cùng loại, dần chiếm lĩnh được thị trường tiêu dùng Việt Nam…

Hoạt động KH&CN của Bộ Công Thương có vai trò đòn bẩy quan trọng nhằm khuyến khích hoạt động đổi mới, sáng tạo tới các doanh nghiệp của ngành Công Thương. Các chiến lược phát triển KH&CN của ngành trong từng giai đoạn luôn thể hiện tính gắn kết và hướng tới yêu cầu hiện thực hóa mục tiêu phát triển ngành trong mỗi giai đoạn; được thể hiện rõ nét thông qua việc thiết kế và triển khai xuyên suốt các chương trình, đề án KH&CN cấp quốc gia, cấp Bộ; góp phần quan trọng đưa các chủ trương, chính sách lớn của ngành vào cuộc sống.

Riêng trong giai đoạn 2011 - 2020, Bộ Công Thương đã triển khai đồng bộ 9 chương trình/đề án KH&CN cấp quốc gia, 2 chương trình KH&CN trọng điểm cấp Bộ, Đề án ứng dụng KH&CN trong tái cơ cấu ngành Công Thương. Cùng với quá trình triển khai các hoạt động KH&CN, Bộ Công Thương đã tập trung đổi mới một cách toàn diện công tác quản lý KH&CN từ nội dung tới phương thức quản lý; đẩy mạnh ứng dụng công nghệ thông tin vào quá trình quản lý, giám sát thực hiện.

Phát triển KH&CN và đổi mới sáng tạo sẽ gắn chặt với quá trình tái cơ cấu ngành Công Thương, thực hiện mục tiêu phát triển ngành, lĩnh vực cụ thể trong giai đoạn 2021 - 2030, tầm nhìn đến 2045; tạo nền tảng vững chắc giúp doanh nghiệp nâng cao năng suất, chất lượng, từ đó tận dụng tốt các cơ hội tiếp cận thị trường từ các hiệp định thương mại, tham gia sâu vào các chuỗi cung ứng toàn cầu.

Quỳnh Nga