Bước ngoặt bất ngờ trong căng thẳng thương mại giữa Mỹ và các nước láng giềng

Trong cuộc phỏng vấn với kênh Fox Business chiều ngày 4/3 (giờ Mỹ), Bộ trưởng Thương mại Mỹ Howard Lutnick tiết lộ Tổng thống Donald Trump đang xem xét một thỏa thuận giảm thuế quan với Canada và Mexico.

Theo ông Lutnick, Tổng thống Trump đã nhận được sự cam kết từ cả hai quốc gia này trong ngày 4/3, khi họ liên tục liên lạc để chứng minh nỗ lực cải thiện trong việc ngăn chặn dòng chảy fentanyl và tình trạng di cư trái phép qua biên giới vào Mỹ. "Họ hiểu rằng đây là những vấn đề trọng tâm, và họ đang cố gắng cho thấy thiện chí hợp tác," ông Lutnick nhấn mạnh.

Bộ trưởng Thương mại Mỹ Howard Lutnick (giữa) trong cuộc họp tại Nhà Trắng ngày 26/2. Ảnh: Rex/Shutterstock

Bộ trưởng Thương mại Mỹ cũng cho biết, thỏa thuận này có thể được công bố chính thức trong ngày 5/3. Theo đó, mức thuế quan áp dụng lên hàng hóa từ Canada và Mexico sẽ không bị dỡ bỏ hoàn toàn mà được điều chỉnh ở "một mức trung gian hợp lý", nhằm duy trì áp lực nhưng vẫn khuyến khích hợp tác. Tuy nhiên, điều kiện tiên quyết để đạt được sự giảm nhẹ này là cả hai nước phải tuân thủ nghiêm ngặt các quy định trong Hiệp định Thương mại Tự do Bắc Mỹ (USMCA).

Đặc biệt, ông Lutnick nhấn mạnh yêu cầu về tỷ lệ linh kiện có xuất xứ từ khu vực Bắc Mỹ trong sản xuất ô tô, vốn là một trong những lĩnh vực quan trọng của nền kinh tế khu vực. "Nếu Canada và Mexico thực hiện đúng cam kết, Tổng thống Trump sẵn sàng giảm thuế để thúc đẩy mối quan hệ thương mại. Nhưng nếu họ không tuân thủ, cái giá phải trả sẽ rất đắt," vị bộ trưởng cảnh báo một cách cứng rắn.

Thuế quan "gây sốc" và phản ứng dây chuyền

Trước khi công bố kế hoạch đàm phán giảm thuế, Tổng thống Trump ngày 3/3 đã chính thức áp dụng mức thuế 25% đối với hàng nhập khẩu từ Mexico và phần lớn hàng hóa từ Canada, trừ một số sản phẩm chiến lược như dầu mỏ. Đồng thời, ông tăng gấp đôi thuế suất áp lên hàng hóa Trung Quốc, từ 10% lên 20%, nhằm gây áp lực lên Bắc Kinh trong bối cảnh cạnh tranh thương mại ngày càng gay gắt.

Quyết định trên ngay lập tức vấp phải sự phản đối mạnh mẽ từ cả trong lẫn ngoài nước Mỹ. Thủ tướng Canada Justin Trudeau gọi chính sách thuế quan của ông Trump là "một hành động cực kỳ thiếu khôn ngoan, gây tổn hại nghiêm trọng đến quan hệ song phương", và tuyên bố Ottawa sẽ áp thuế trả đũa 25% lên 30 tỷ CAD (tương đương 20,7 tỷ USD) hàng hóa Mỹ, bao gồm thép, nhôm và các sản phẩm nông nghiệp như thịt bò và lúa mì. Ngoài ra, Canada còn lên kế hoạch tăng thêm mức thuế trị giá 125 tỷ CAD (86,2 tỷ USD) trong vòng 21 ngày tới nếu không đạt được thỏa thuận với Mỹ.

Tổng thống Mexico Claudia Sheinbaum cũng không khoan nhượng, khi công bố kế hoạch áp thuế đáp trả đối với các mặt hàng như xăng dầu, thiết bị công nghiệp và thực phẩm chế biến từ Mỹ, dự kiến có hiệu lực từ ngày 8/3. Bà Sheinbaum nhấn mạnh rằng, quyết định đơn phương của Mỹ không chỉ "vi phạm tinh thần của Hiệp định USMCA" mà còn "gây thiệt hại trực tiếp đến người dân và doanh nghiệp Mexico", đặc biệt trong các ngành xuất khẩu chủ lực như ô tô và nông sản.

Bộ Thương mại Trung Quốc (MOFCOM) cũng ra tuyên bố phản đối mức thuế 10% của Mỹ lên hàng nhập khẩu từ nước này, đồng thời khẳng định sẽ có biện pháp đáp trả để bảo vệ vững chắc quyền và lợi ích hợp pháp của quốc gia. Người phát ngôn MOFCOM nêu rõ Trung Quốc “là một trong những quốc gia có chính sách và thực thi chống ma túy nghiêm ngặt nhất thế giới”, đồng thời gọi động thái của Mỹ là hành vi của “chủ nghĩa đơn phương và bắt nạt”.

Hậu quả từ quyết định áp thuế của ông Trump nhanh chóng lan rộng đến thị trường tài chính Mỹ. Trong ngày 4/3, phố Wall phải chứng kiến phiên giao dịch đầy biến động: chỉ số Dow Jones lao dốc 670 điểm (tương đương 1,55%), S&P 500 giảm 1,22%, trong khi Nasdaq Composite mất 0,35%. Các ngành chịu ảnh hưởng nặng nề nhất là ô tô và nông nghiệp, với cổ phiếu của các tập đoàn lớn như General Motors và Tyson Foods giảm lần lượt 3,8% và 2,9%, do lo ngại chi phí sản xuất tăng cao và thị trường xuất khẩu sang Canada cùng Mexico bị thu hẹp.

ĐỌC NGAY: Sóng gió bủa vây quan hệ thương mại Mỹ-Canada

Liên đoàn Nông trại Mỹ cũng đưa ra cảnh báo: "Nông dân đang mất tiền ở hầu hết các loại cây trồng chính. Thuế quan có thể đẩy họ vào cảnh phá sản". Zippy Duvall, Chủ tịch Liên đoàn, nhấn mạnh: "Chi phí tăng và thị trường thu hẹp sẽ tạo gánh nặng không thể chịu nổi". Theo các thống kê chính thức, Mỹ xuất khẩu hơn 83 tỷ USD nông sản sang Canada, Mexico và Trung Quốc trong năm 2023.

Nỗ lực hòa giải mong manh

Ngay sau tuyên bố của Bộ trưởng Thương mại Howard Lutnick tối 4/3, thị trường tài chính Mỹ ghi nhận tín hiệu tích cực khi hợp đồng tương lai chứng khoán phục hồi nhẹ. Cụ thể, chỉ số tương lai Dow Jones tăng 150 điểm vào cuối phiên giao dịch tối cùng ngày, trong khi cổ phiếu ngành ô tô như Ford và General Motors tăng lần lượt 1,8% và 2,1%. Giá dầu thô Canada, mặt hàng chịu ảnh hưởng lớn từ thuế quan, cũng tăng 1,5%, đạt mức 72 USD/thùng, nhờ kỳ vọng về một thỏa thuận giảm căng thẳng thương mại.

Phía Canada và Mexico cũng cho thấy những dấu hiệu hạ nhiệt căng thẳng. Một nguồn tin thân cận từ chính phủ Ottawa tiết lộ, Bộ trưởng Tài chính Dominic LeBlanc đã có cuộc điện đàm kéo dài hơn 2 giờ với người đồng cấp Lutnick ngay trong tối 4/3, nhằm tìm kiếm một giải pháp trung gian. Nguồn tin cho biết Canada sẵn sàng tăng cường kiểm soát dòng chảy fentanyl qua biên giới và xem xét điều chỉnh chính sách thuế dịch vụ kỹ thuật số để đáp ứng yêu cầu của Mỹ, nhưng vẫn bảo lưu lập trường cứng rắn về vấn đề xuất khẩu sữa.

Trong khi đó, Mexico khẳng định cam kết tiếp tục đàm phán với Washington, với cuộc gặp trực tiếp giữa Tổng thống Claudia Sheinbaum và các quan chức Mỹ dự kiến diễn ra vào ngày 12/3 tại Mexico City. Tuy nhiên, bà Sheinbaum nhấn mạnh Mexico sẽ không nhượng bộ về các vấn đề an ninh biên giới, đặc biệt là việc triển khai thêm lực lượng quân sự hoặc thay đổi chính sách di cư.

Việc Tổng thống Trump cân nhắc giảm thuế quan vào phút chót đối với Canada và Mexico được đánh giá là bước đi chiến lược nhằm xoa dịu căng thẳng với các đối tác thương mại lớn của Mỹ. Nó cũng đồng thời tránh nguy cơ leo thang thành một cuộc chiến thương mại toàn diện có thể gây tổn hại đối với kinh tế khu vực.

Tuy nhiên, trong bài phát biểu trước Quốc hội Mỹ tối 4/3, Tổng thống Trump vẫn lên tiếng bảo vệ mức thuế 25% mà ông vừa áp đặt lên hàng hóa từ Canada và Mexico. Ông lập luận rằng, chính sách này là cần thiết để đáp trả các biện pháp thương mại mà nhiều quốc gia áp đặt lên Mỹ suốt những năm qua.

“Thuế quan không chỉ là công cụ kinh tế, mà còn là cách để bảo vệ linh hồn của đất nước chúng ta, bảo vệ người lao động và doanh nghiệp Mỹ trước sự cạnh tranh bất bình đẳng,” ông Trump nhấn mạnh.

Điều này khiến giới phân tích cho rằng kể cả khi được ký kết, thỏa thuận giảm thuế giữa Mỹ và các nước láng giềng cũng chỉ là một bước "xuống thang" tạm thời, trong bối cảnh ông Trump tiếp tục xem thuế quan là công cụ răn đe.

"Thuế quan là con dao hai lưỡi. Nếu Mỹ không cân bằng lợi ích, xung đột thương mại có thể kéo tăng trưởng toàn cầu đi xuống," Malcolm Chalmers, Phó Tổng giám đốc Viện Nghiên cứu Quốc phòng Hoàng gia Anh, nhận định.

Việt Anh