Bút bi Thiên Long 'bán mình' cho doanh nghiệp Nhật và làn sóng thâu tóm thương hiệu Việt

Hoạt động mua bán – sáp nhập (M&A) tại Việt Nam đã bước vào giai đoạn bùng nổ chưa từng có, khi các tập đoàn lớn trong khu vực châu Á liên tục hiện diện trong vai trò nhà đầu tư chiến lược. Không chỉ mang theo nguồn vốn khổng lồ, họ còn đem đến tư duy quản trị hiện đại, mô hình kinh doanh quy mô và tầm nhìn dài hạn, từ đó tái định hình cục diện cạnh tranh tại hàng loạt ngành kinh tế trọng điểm.

THƯƠNG HIỆU VĂN PHÒNG PHẨM “QUỐC DÂN” CHUẨN BỊ VỀ TAY NHẬT BẢN

Ngày 4/12, Tập đoàn Kokuyo (Nhật Bản) chính thức công bố kế hoạch thâu tóm CTCP Tập đoàn Thiên Long (mã chứng khoán: TLG) nhà sản xuất văn phòng phẩm lớn nhất Việt Nam. Thương vụ được thực hiện thông qua hai cấu phần gồm mua lại cổ phần từ nhóm sáng lập và chào mua công khai trên thị trường, với tổng giá trị ước tính lên đến 27,6 tỷ yen (tương đương 4.700 tỷ đồng).

Theo thông tin được Kokuyo công bố, bước đi đầu tiên là mua lại toàn bộ phần vốn của Công ty Thien Long An Thịnh (TLAT) cổ đông lớn nhất đang nắm 46,82% cổ phần Thiên Long. TLAT hiện thuộc sở hữu của nhà sáng lập và các cộng sự. Ngay sau giao dịch này, Kokuyo sẽ tiếp tục thực hiện chào mua công khai thêm 18,19% cổ phần Thiên Long theo quy định của pháp luật Việt Nam.

Với mức giá dự kiến khoảng 82.000 đồng/cp, toàn bộ thương vụ có tổng giá trị ước tính 27,6 tỷ yen, sử dụng hoàn toàn từ nguồn vốn tự có của Kokuyo. Hai công ty liên kết của Thiên Long là Phương Nam Cultural JSC và PEGA Holdings JSC không nằm trong giao dịch.

Nếu việc mua bán diễn ra thuận lợi, Kokuyo sẽ nắm 65,01% vốn điều lệ, chính thức biến Thiên Long thành công ty con. Điều này đồng nghĩa một trong những thương hiệu văn phòng phẩm quen thuộc nhất với người tiêu dùng Việt Nam sẽ thuộc quyền kiểm soát của doanh nghiệp Nhật Bản.

Theo lộ trình được Kokuyo đưa ra, giao dịch mua lại TLAT dự kiến hoàn tất vào tháng 8/2026, trong khi đợt chào mua công khai sẽ diễn ra từ tháng 10 đến tháng 11/2026, tùy vào tiến độ phê duyệt của cơ quan quản lý.

Thông tin về thương vụ đã tạo ra làn sóng giao dịch mạnh trên thị trường chứng khoán. Chỉ trong 9 phiên gần nhất, cổ phiếu TLG đã tăng gần 30%, ghi nhận chuỗi 7/9 phiên tăng liên tiếp. Đầu phiên 5/12, thị giá TLG tiếp tục leo lên gần 68.000 đồng/cp, tiến sát vùng đỉnh lịch sử, dù vẫn thấp hơn đáng kể so với mức định giá chào mua của Kokuyo.

Khối lượng giao dịch tăng vọt cũng là tín hiệu đáng chú ý. Từ trạng thái “tiết cung” suốt hơn 3 tháng, TLG đã chứng kiến nhiều phiên đầu tháng 12 với thanh khoản trên 1 triệu cổ phiếu, cao gấp 10 lần trung bình 20 phiên gần nhất. Dữ liệu thị trường cho thấy lực mua chủ đạo đến từ nhà đầu tư cá nhân trong nước, trong khi khối tổ chức cả nội lẫn ngoại chủ yếu là bên bán ra.

Đáng lưu ý, ngày 14/11, Thiên Long nhận công văn của Ủy ban Chứng khoán Nhà nước cho phép công ty nới room ngoại lên 100%, động thái khiến thị trường đặt câu hỏi liệu đây có phải là bước “dọn đường” để đón cổ đông chiến lược. Trước đó, KIM Vietnam Fund Management đã bán ra 1 triệu cổ phiếu, giảm tỷ lệ sở hữu xuống còn 4,36% và rời vị thế cổ đông lớn.

Trong thông báo gửi cổ đông ngày 4/12, ban lãnh đạo Thiên Long xác nhận TLAT đang trong giai đoạn đàm phán chuyển nhượng cổ phần cho Kokuyo. Tuy nhiên, công ty nhấn mạnh quá trình này không ảnh hưởng đến hoạt động sản xuất kinh doanh, không có thay đổi về nhân sự hay chính sách với người lao động trong giai đoạn hiện nay.

“Công ty mong muốn các bên tiếp tục yên tâm đồng hành, trong lúc mọi hoạt động vận hành vẫn diễn ra theo đúng kế hoạch”, thông báo nêu rõ.

Kokuyo là một trong những tập đoàn văn phòng phẩm lớn nhất Nhật Bản với danh mục trải dài từ văn phòng phẩm, bút viết đến nội thất văn phòng. Hiện tập đoàn có mặt tại nhiều thị trường châu Á như Trung Quốc, Thái Lan, Indonesia, Malaysia, Singapore và Việt Nam. Việc thâu tóm Thiên Long được xem là bước đi chiến lược nhằm củng cố vị thế trong khu vực, hướng tới mục tiêu trở thành thương hiệu dẫn đầu châu Á vào năm 2030.

Kokuyo đánh giá Thiên Long sở hữu năng lực sản xuất mạnh, thị phần lớn tại Việt Nam và mạng lưới phân phối rộng khắp ASEAN – các yếu tố then chốt để thực hiện tham vọng mở rộng toàn cầu.

Nếu thương vụ hoàn tất theo kế hoạch, Thiên Long sẽ tiếp nối loạt thương hiệu lớn của Việt Nam chuyển giao quyền kiểm soát cho doanh nghiệp quốc tế thông qua M&A. Trong bối cảnh thị trường vốn toàn cầu đang sôi động, sự kiện này không chỉ đánh dấu sự thay đổi quan trọng trong ngành văn phòng phẩm mà còn phản ánh xu hướng hội nhập sâu rộng của doanh nghiệp Việt Nam trong chuỗi giá trị khu vực.

MỘT THẬP KỶ M&A BÙNG NỔ

Khoảng gần một thập niên trở lại đây, thị trường Việt Nam chứng kiến một làn sóng M&A mạnh mẽ, trong đó các tập đoàn khu vực châu Á liên tục xuất hiện trong vai trò người mua chiến lược, nắm quyền chi phối hoặc sở hữu toàn bộ những thương hiệu hàng đầu Việt Nam trong tất cả các lĩnh vực

Các thương vụ không chỉ có quy mô lên đến hàng trăm triệu, thậm chí hàng tỷ USD, mà còn phản ánh rõ các tính toán lợi nhuận dài hạn của nhà đầu tư ngoại khi tham gia thị trường gần 100 triệu dân với tốc độ tăng trưởng tiêu dùng mạnh mẽ.

Một trong những cột mốc lớn nhất là thương vụ Central Group mua lại Big C Việt Nam từ Tập đoàn Casino (Pháp) năm 2016. Với mức định giá doanh nghiệp khoảng 1 tỷ euro, tương đương 1,1–1,14 tỷ USD, Central Group đã chính thức đặt dấu ấn sâu đậm vào thị trường bán lẻ Việt Nam. Big C sau đó được tái định vị, đổi thương hiệu dần sang hệ thống GO! và Tops Market, trở thành mảnh ghép trung tâm trong chiến lược mở rộng biên lợi nhuận thông qua tích hợp chuỗi cung ứng, kiểm soát điểm bán và tối ưu hóa mảng bán lẻ tiêu dùng – vốn là lĩnh vực người Thái có thế mạnh.

Song song với đó, thương vụ Metro Cash & Carry Việt Nam bán toàn bộ hoạt động cho TCC Holding của tỷ phú Charoen Sirivadhanabhakdi giai đoạn 2015-2016, với giá trị nằm trong khoảng 712-880 triệu USD, cũng được đánh giá là một trong những bước mở đường quan trọng. Metro sau đó được đổi tên thành MM Mega Market và nhanh chóng được tái cấu trúc mô hình kinh doanh để tăng biên lợi nhuận thông qua bán buôn quy mô lớn, tối ưu hóa mạng lưới phân phối và hệ thống kho bãi.

Trong lĩnh vực thực phẩm – đồ uống, thương vụ gây tiếng vang mạnh nhất là việc ThaiBev thông qua Vietnam Beverage chi 4,8 tỷ USD để mua 53,59% cổ phần Sabeco vào năm 2017. Đây là thương vụ có giá trị lớn nhất lịch sử M&A Việt Nam. Không chỉ sở hữu thương hiệu bia quốc dân như Bia Sài Gòn, nhà đầu tư Thái Lan ngay lập tức nắm trong tay một doanh nghiệp có biên lợi nhuận tốt, thị phần dẫn đầu và mạng lưới phân phối gần như phủ toàn quốc.

Ở mảng FMCG, Mondelez International mua 80% mảng bánh kẹo Kinh Đô giai đoạn 2014–2015, mở ra cánh cửa thâm nhập thị trường Việt Nam thông qua việc sở hữu những thương hiệu dẫn đầu như Kinh Đô, Cosy, Solite, AFC… Sau thương vụ, Mondelez tiếp tục có quyền mua phần còn lại, đồng thời đưa Kinh Đô trở thành một phần của chuỗi cung ứng toàn cầu, tận dụng lợi thế thương hiệu để mở rộng thị phần snack và bánh kẹo tại Đông Nam Á.

Không chỉ dừng ở bán lẻ hay thực phẩm, các tập đoàn nước ngoài còn tiến sâu vào lĩnh vực công nghiệp, sản xuất. SCG, tập đoàn công nghiệp lớn nhất Thái Lan, đã thực hiện hàng loạt thương vụ M&A lớn tại Việt Nam. Điển hình là việc mua 70% cổ phần Duy Tân Plastics năm 2021 và tiếp tục nâng sở hữu lên 100% vào tháng 6/2025. Giá trị các thương vụ được công bố lên tới hàng nghìn tỷ đồng, cho phép SCG củng cố vị trí tại mảng bao bì, nhựa, đồng thời tích hợp sản xuất từ nguyên liệu đến thành phẩm, tạo biên lợi nhuận tốt hơn trong chuỗi giá trị rộng lớn của SCGP.

Tương tự, Nawaplastic, công ty thành viên của SCG liên tục tăng sở hữu tại Nhựa Bình Minh (BMP) giai đoạn 2017–2018, trở thành cổ đông chiến lược chi phối. Trong khi đó, Bien Hoa Packaging và Tín Thành Packaging (Batico) cũng lần lượt rơi vào tay các công ty thuộc SCG thông qua các thương vụ lớn từ 2015 đến 2021. Với các doanh nghiệp nhựa, bao bì Việt Nam sở hữu thị phần lớn và hiệu suất vận hành ổn định, SCG chủ động mở rộng với mục tiêu tối ưu hóa sản lượng, gia tăng thị phần và thu lợi từ nhu cầu bao bì tăng mạnh trong sản xuất, tiêu dùng.

Dòng vốn quốc tế vào các doanh nghiệp Việt Nam không chỉ dừng lại ở lĩnh vực tiêu dùng hay bán lẻ, mà còn mở rộng mạnh sang các ngành tài chính – ngân hàng và bảo hiểm, thể hiện sự quan tâm ngày càng lớn của các tổ chức đầu tư toàn cầu vào thị trường Việt Nam.

Một ví dụ điển hình là chuỗi giao dịch của KKR (Mỹ) với Masan Group và Masan Consumer trong năm 2017 và các giai đoạn tiếp theo. Quỹ đầu tư tư nhân hàng đầu thế giới này đã rót tổng cộng khoảng 250 triệu USD, bao gồm 150 triệu USD vào Masan Nutri-Science và 100 triệu USD mua cổ phần từ PENM Partners. Theo phân tích của giới chuyên gia, thương vụ này không đơn thuần là đầu tư tài chính mà phản ánh chiến lược dài hạn của KKR trong việc đồng hành cùng một tập đoàn nội địa có hệ sinh thái tiêu dùng quy mô lớn, từ đó tham gia sâu hơn vào chuỗi giá trị hàng tiêu dùng và thực phẩm của Việt Nam.

Trong lĩnh vực ngân hàng, thương vụ giữa KEB Hana Bank (Hàn Quốc) và BIDV giai đoạn 2019–2020 được xem là một trong những giao dịch đáng chú ý nhất thập kỷ. Với giá trị khoảng 878,6 triệu USD cho 15% cổ phần, KEB Hana trở thành cổ đông chiến lược nước ngoài lớn nhất của BIDV. Đây được đánh giá đây là dấu mốc quan trọng, không chỉ mang lại nguồn lực tài chính dồi dào giúp BIDV cải thiện hệ số an toàn vốn, mà còn mở ra cánh cửa cho ngân hàng Việt Nam tiếp cận chuẩn quản trị hiện đại, công nghệ ngân hàng số và mạng lưới khách hàng toàn cầu của một trong những định chế tài chính hàng đầu Hàn Quốc. Thương vụ này cho thấy các ngân hàng nước ngoài ngày càng coi Việt Nam là thị trường lõi trong chiến lược mở rộng khu vực.

Ở lĩnh vực bảo hiểm – tài chính, sự hiện diện của các tập đoàn Nhật Bản tiếp tục được củng cố thông qua thương vụ Sumitomo Life gia tăng sở hữu tại Tập đoàn Bảo Việt vào năm 2019. Với khoản chi khoảng 173 triệu USD để mua thêm 5% cổ phần, Sumitomo Life không chỉ mở rộng quyền tham gia quản trị mà còn khẳng định cam kết đầu tư lâu dài vào thị trường bảo hiểm Việt Nam.

Khả Ngân