Bứt phá giáo dục đại học

GS.TS Nguyễn Quý Thanh, Hiệu trưởng Trường ĐH Giáo dục (ĐH Quốc gia Hà Nội), Ủy viên Hội đồng Quốc gia Giáo dục và Phát triển nhân lực khẳng định, Nghị quyết 71 đã giúp giáo dục ĐH “rõ đường đi”. Theo GS. Quý Thanh, Nghị quyết 71 mở ra cơ hội để luật hóa cách cấp ngân sách, biến tự chủ thành “tự chủ có bảo đảm”.

Sinh viên làm thủ tục nhập học năm 2025. Ảnh: NGHIÊM HUÊ

Giai đoạn vừa qua, cách hiểu về tự chủ ĐH đã có vấn đề từ gốc, coi tự chủ là tự bơi bằng cách trường nào thu càng nhiều thì được trao quyền tự chủ càng cao, biến tự chủ thành “tự lo”, dẫn đến một lộ trình cắt ngân sách từng bước - mỗi năm giảm 10%, đến 2026 cắt toàn bộ. Điều này đẩy các trường vào vòng xoáy tăng học phí, mở thêm chương trình chất lượng cao để cân đối thu chi.

Cơ chế “đặt hàng” đào tạo - vốn được kì vọng là lối thoát - cũng gặp nhiều vướng mắc. GS. Thanh nêu ví dụ, Nghị định 116 về đặt hàng đào tạo giáo viên, nhiều tỉnh, thành không kí đặt hàng vì lo rủi ro trách nhiệm khi “sản phẩm” chỉ xuất hiện sau bốn năm trong khi kinh phí cần đến hàng trăm tỷ đồng. Hệ quả, chỉ tiêu đào tạo thấp, thiếu giáo viên cục bộ, đẩy điểm chuẩn sư phạm lên cao. Do đó, khi tự chủ thành “tự chủ có bảo đảm” theo Nghị quyết 71, GS. Quý Thanh cho rằng, có hai tác động tích cực: chặn đà tăng học phí, giảm áp lực xã hội và bảo đảm cơ hội học tập công bằng; đồng thời giúp các trường ổn định chiến lược phát triển, tập trung nâng chất lượng thay vì phải chạy theo quy mô tuyển sinh để có thêm nguồn thu.

Nút thắt thứ hai, tài chính là “huyết mạch” quyết định sức khỏe của toàn hệ thống nhưng ngân sách chi cho giáo dục ĐH những năm qua ngày một giảm. Nghị quyết 71 khẳng định, không tiếp tục cắt giảm mà phải tăng ngân sách. Trong đó, chi cho giáo dục ĐH phải đạt 3% tổng chi ngân sách.

Nút thắt tiếp theo chính là những vướng mắc kéo dài quanh cơ chế hội đồng trường. Từ sau Luật Giáo dục ĐH 2018, hội đồng trường được xác định là cơ quan quyền lực cao nhất, được kì vọng sẽ mang lại quản trị hiện đại và giảm tập trung quyền lực vào hiệu trưởng. Nhưng trên thực tế, cơ chế này chưa hòa hợp với cấu trúc lãnh đạo trong trường công lập. Hậu quả là chu trình ra quyết định bị kéo dài: ban giám hiệu - Đảng ủy - hội đồng trường - rồi lại vòng về ban giám hiệu.

Giải pháp được nêu ra trong Nghị quyết 71 là bỏ hội đồng trường trong các cơ sở giáo dục ĐH công lập, không phải quay về mô hình cũ, mà là nâng cấp: Bí thư kiêm Hiệu trưởng với quyền hạn được xác lập cụ thể, một số chức năng từng thuộc hội đồng trường được đưa về Đảng ủy, biến vai trò lãnh đạo từ chủ trương chung thành chỉ đạo sát sao từng quyết sách.

GS. Thanh lưu ý, thay đổi về cơ cấu quản trị chỉ là bước đầu, để vận hành trơn tru cần phải có cơ sở pháp lí tương thích, các luật bao gồm Luật Giáo dục, Luật Giáo dục đại học và Luật Giáo dục nghề nghiệp đều sẽ phải điều chỉnh. Các quy định về hội đồng trường, vai trò Đảng ủy, cơ chế tự chủ và phân bổ ngân sách phải được cập nhật rõ ràng để nghị quyết có thể triển khai đồng bộ. Theo ông, đây là bước “luật hóa” cần thiết, biến tinh thần nghị quyết thành hành động nhất quán trong toàn hệ thống.

Nghiêm Huê