Cá nướng vương mùi Tết

Năm nào cũng vậy, hầu như nhà nào ở Thái Xuyên cũng giữ nếp sinh hoạt của các cụ để lại: khoảng 27, 28 Tết sẽ đổi công kéo lưới ở ao để kiếm ‘dăm bảy cân cá nướng’ cúng ông bà tổ tiên, sau là để chia cho con cháu trong nhà ăn Tết. Chính vì thế mà khi Tết đến Xuân về, người Thái Xuyên thường nói vui với nhau rằng “không cá nướng phi thành cỗ”...

Nhộn nhịp ngày cuối năm

Ngày Tết cổ truyền Việt Nam vốn quen thuộc với “thịt mỡ, dưa hành, câu đối đỏ”… Tuy nhiên, đối với người dân Thái Xuyên những ngày này, mọi nhà đều phải có món cá nướng để thắp hương hoặc bày cỗ.

Đặc biệt, khoảng chục năm trở lại đây, cá nướng đã trở thành đặc sản mỗi khi Tết đến Xuân về, vì đó không chỉ là món ăn mà ông cha truyền lại và được sử dụng trong khuôn khổ làng xã, mà còn có mặt tại nhiều vùng miền khác để thỏa mãn sự hiếu kỳ về ẩm thực của nhiều người.

Thành thông lệ, từ 27, 28 Tết, nhà nhà đều kéo lưới bắt cá. Có nhiều năm, trời rét căm căm nhưng vẫn không làm giảm đi độ nhộn nhịp của việc đánh bắt cá. Từ đầu làng đến cuối xóm, người dân trong xã cứ gặp nhau lại tươi cười hỏi han nhau bắt được nhiều cá không. Các chợ làng hầu như cũng tập trung bán các loại rau, gia vị để phục vụ ướp cá như hành, thì là, hạt thì là, riềng, nghệ…

Có nhà không chỉ làm cá nướng phục vụ gia đình ăn Tết mà còn đáp ứng nhu cầu của người mua gần xa nên đầu tư ao nuôi rộng cả mẫu. Mỗi dịp Tết đến, cả tấn cá được kéo lên. Có nhà còn huy động mọi người từ bố mẹ, con cái, anh chị em cùng nhau đánh cá. Ai cũng tất bật chạy đôn chạy đáo, người bơm nước, người kéo lưới, có người chuẩn bị thuốc, nước để “tiếp sức” cho đại gia đình.

Nhiều người kể rằng, con trai ở xã từ lúc còn nhỏ đã biết theo người lớn đánh cá, bắt cá. Năm 15, 16 tuổi, nhiều người đã có thể tự chọn cá và làm món cá nướng để Tết thắp hương.

Hiện, cả Thái Bình chỉ có xã Thái Xuyên có tục “Tết cá”. Mỗi khi Tết đến, mọi người từ già đến trẻ đều háo hức làm cá, nướng cá nên ai cũng vui và quên đi những bộn bề, lo toan của những ngày cuối năm.

Cá trắm cỏ là nguyên liệu chính làm nên món cá nướng thơm ngon.

Loại cá mà người dân Thái Xuyên dùng để nướng phải là cá trắm cỏ từ 3kg trở nên. Cá phải có độ bóng, đều vảy, cầm chắc tay. Cá đều của ao nhà nên thịt giòn và dai chứ không bở như nuôi kiểu công nghiệp.

Sau khâu chọn nguyên liệu, cá được làm sạch, đánh vảy, cắt đầu, bỏ vây đuôi rồi cắt khúc khoảng 20cm... Nghệ tươi được giã tay trong cối đá, vắt lấy nước. Tiêu, ớt, riềng, thì là, hành răm... được cắt nhuyễn trộn nước mắm, gia vị ướp vào miếng cá... Thời gian ướp cá ít nhất là 3-4 tiếng đồng hồ để miếng thịt cá ngấm gia vị.

Củi than bây giờ mua dễ nhưng nhiều nhà vẫn giữ nếp cũ, lựa gốc cây lâu năm ngâm dưới ao vớt lên để nỏ, bổ thành đoạn rồi đốt lấy than hoa. Cá sau khi ướp sẽ được kẹp vào hai thanh tre cật, cũng được ngâm chuốt kỹ càng. Hai hàng gạch bắc song song, than củi đượm nồng rải đều bên dưới, cao chừng 30 - 50cm, từng kẹp cá được gác lên để hứng hơi nóng từ than tỏa ra.

Miếng cá vàng óng sau hàng chục tiếng đồng hồ nướng bằng than củi .

Cá nướng muốn ngon thì không thể vội. Miếng cá nướng khi đã chịu sức nóng từ lửa than hồng trở nên săn chắc. Thường thì mọi nhà sáng kéo ao, chiều tối đưa cá lên giàn nướng nhưng phải trở đi trở lại miếng cá nhiều lần trong thời gian 15-20 tiếng đồng hồ, khi than hoa đã bạc không còn đượm, mỡ cá không còn rỏ xuống than tạo ra tiếng xèo xèo thì cá nướng mới đạt đến độ chín kỹ.

Lúc nướng cá, mùi thơm tỏa ra từ gian bếp là nhà nhà lại thấy một năm thật đủ đầy, có cá ngon là bữa cơm ngày Tết cũng đã sung túc biết bao nhiêu.

Hương vị của món cá nướng không hẳn là một món ăn cho đã miệng, mà đó là thứ hương thân thuộc được nuôi dưỡng từ ngày thơ bé, khi cái ăn chưa đã, chưa no, lúc nào cũng mong chờ Tết đến.

Ngày ấy, xung quanh ai cũng như ai, lo lắng cái ăn, cái mặc hằng ngày. Những ngày tháng trong năm, hầu như mọi gia đình chỉ gói ghém sao cho đủ bữa ăn, đủ tiền đóng học đúng hạn cho con cái.

Thế nên, mùa tháng Chạp được xem là những ngày tháng náo nức nhất năm vì có món này, món kia. Và giữa những món ngon và đặc biệt cho lễ mừng năm mới, có món cá nướng là khiến bao người tấm tắc.

Cá nướng vốn chẳng phải món cao lương mỹ vị gì, nhưng nó ngon, đáng mong chờ vì cái cách người dân ở đây chế biến và lựa chọn để dọn lên mâm giữa cái tiết trời se lạnh của những ngày giao thoa năm mới - năm cũ.

Mâm cỗ đủ ngũ hành

Khi cá đạt độ chín, từng gắp cá được hạ xuống mẹt lót lá chuối khô. Đợi đến lúc cá nguội, người dân dùng hai nan tre cật "đi" dọc nẹp để ra cá. Cá được nướng vàng đều, lớp ngoài giòn có mùi khói từ than gỗ thơm được đốt, phần thịt săn chắc, dai, ngọt lịm. Ai gắp một miếng chấm chút mắm cũng chỉ muốn chén sạch cả nẹp cá!

30 Tết, mâm cơm cúng của người dân Thái Xuyên không thể thiếu món cá nướng trứ danh. Đó cũng là lúc người dân có thể yên tâm mời ông bà tổ tiên về ăn Tết cùng với con cháu.

Theo người dân Thái Xuyên, mâm cơm cúng chuẩn theo như các cụ dạy phải đầy đủ các yếu tố âm dương, ngũ hành, nên ngoài gà, bánh chưng, dưa hành, việc cúng cá nướng ứng với vị thủy khiến mâm cơm thêm trọn vẹn ý nghĩa… Chính vì vậy mà người dân Thái Xuyên mỗi đợt Tết đến lại chuẩn bị hàng chục cân cá nướng bên cạnh việc gói bánh chưng, muối dưa hành.

Cá nướng kỹ nên có thể không cần bảo quản trong tủ lạnh mà không bị hỏng.

Đến sáng mùng một, mùng hai, người dân gặp nhau ai ai cũng đều tươi cười mời nhau qua nhà ăn “tết cá”. Không cần biết khách có đến nhà hay không, nhưng theo quan niệm của người dân, càng nhiều người đến thưởng thức cá nướng, gia chủ lại càng vui, càng may mắn.

Nhiều đôi bạn trẻ muốn đến với nhau cũng có thể biếu tặng gia đình người yêu cá nướng. Nếu chọn được con cá ngon, đẹp lại càng ghi điểm trong mắt gia đình “ý trung nhân”.

Món cá nướng không hề kén người ăn, ngay cả những đứa trẻ con thường ngày không ăn cá cũng chấm đũa mãi không thôi, bởi vị cá thơm và săn chắc cứ quyện lấy nhau. Vị món cá ấy, cứ thế mà theo nhiều người dân đến tận khi lớn lên hay ngay cả khi đi xa quê. Và khi được cùng người thân thưởng thức bữa cơm năm mới với cá nướng, hương vị tình thân lại càng thêm gắn bó.

Bởi người xưa nói rằng, mâm cơm chính là nơi kết nối tình thân. Có gì quý hơn những bữa cơm được ngồi cùng gia đình, cùng ăn, cùng chuyện trò. Và mâm cơm ngày Tết như kết lại một năm dù thiếu thốn hay dư dả, thì vẫn còn đây nguyên vẹn gia đình, cùng bên nhau đón chào năm mới, mọi sự lại bắt đầu, thêm nhiều may mắn, và hy vọng.

Tùng Lâm