Các thuốc làm tăng đường huyết ở người đái tháo đường
Bệnh nhân đái tháo đường không chỉ kiểm soát đường huyết mà còn phải đối mặt với nhiều bệnh lý đi kèm như tăng huyết áp, rối loạn lipid máu, bệnh thần kinh... Việc dùng thuốc điều trị đồng thời các bệnh này có thể khiến đường huyết tăng cao, khó kiểm soát, thậm chí đến mức nguy hiểm.
1. Một số thuốc làm tăng đường huyết, người đái tháo đường cần biết
1.1 Các thuốc điều trị tăng huyết áp làm tăng đường huyết
Tăng huyết áp là bệnh đi kèm phổ biến ở bệnh nhân đái tháo đường và phải cùng điều trị song song, nhưng một số thuốc điều trị lại có thể gây tăng đường huyết, khiến việc kiểm soát bệnh trở nên khó khăn hơn, bao gồm:
- Thuốc lợi tiểu:Các thuốc lợi tiểu như furosemide, bumetanide, acetazolamide, indapamide, đặc biệt nhóm thiazide... có thể làm tăng đường huyết bằng cách giảm tiết insulin từ tuyến tụy, gây đề kháng insulin, ảnh hưởng đến chức năng tiết insulin, hạ kali máu...
Một số thuốc lợi tiểu có nguy cơ làm tăng đường huyết.
- Thuốc chẹn beta giao cảm: Các thuốc như propranolol, atenolol, metoprolol, thường dùng để điều trị tăng huyết áp và suy tim có thể làm tăng nhẹ đường huyết thông qua cơ chế tăng sản xuất glucose mới trong cơ thể, giảm sản xuất insulin... Tuy nhiên, vấn đề lớn hơn là nhóm thuốc này có thể che giấu triệu chứng hạ đường huyết (giảm run tay, giảm vã mồ hôi...), khiến bệnh nhân khó nhận ra khi đường huyết giảm quá thấp.
- Thuốc chẹn kênh canxi:Một số thuốc chẹn kênh canxi như nifedipin, amlodipin, lacidipin có thể gây tăng đường huyết nhẹ. Tuy nhiên, tác động này thường không đáng kể trong thực hành lâm sàng.
1.2 Các thuốc điều trị bệnh thần kinh
Một số thuốc chống động kinh hoặc an thần có thể gây tăng đường huyết thông qua cơ chế ức chế sản xuất insulin hoặc làm tăng chuyển hóa thuốc điều trị đái tháo đường.
- Phenytoin: Thuốc được chỉ định trong điều trị động kinh và loạn nhịp tim, có thể được kê đơn để giảm đau thần kinh ở bệnh nhân đái tháo đường. Thuốc gây tăng đường huyết do ức chế giải phóng insulin từ tụy.
- Phenobarbital sodium: Đây là thuốc an thần gây ngủ có thể làm tăng chuyển hóa và thải trừ thuốc sulphonylurea, làm giảm tác dụng hạ đường huyết của thuốc.
1.3 Thuốc điều trị rối loạn lipid máu
Bệnh nhân đái tháo đường thường kèm theo rối loạn lipid máu, nhưng một số thuốc điều trị nhóm này có thể làm tăng đường huyết như nhóm nicotinic acid thường dùng để hạ mỡ máu, nhưng có thể gây đề kháng insulin, làm giảm hiệu quả kiểm soát đường huyết.
1.4 Các thuốc khác có thể làm tăng đường huyết
- Thuốc chống viêm không steroid (NSAIDs): Là nhóm thuốc giảm đau phổ biến này có thể làm tăng nhẹ đường huyết.
- Cyclophosphamide: Là một thuốc ức chế miễn dịch, chỉ định dùng trong điều trị ung thư, có thể làm tăng đường huyết.
- Nicotine và caffeine: Được tìm thấy trong thuốc lá và cà phê, có thể ảnh hưởng làm tăng đường huyết.
- Dầu cá (Omega-3 fatty acid): Thường dùng để điều chỉnh triglyceride, nhưng nếu uống liều cao có thể gây khó khăn cho kiểm soát đường huyết.
- Thuốc dạng siro và gói bột có chứa đường: Nhiều thuốc giảm ho, thuốc cảm cúm có chứa đường để tạo vị ngọt, vô tình làm tăng đường huyết.
Các cơ chế gây tăng đường huyết.
2. Ứng phó như thế nào?
Tăng đường huyết làm tăng nguy cơ biến chứng đái tháo đường, nên khi hiểu rõ tác động làm tăng đường huyết của các thuốc nêu trên, cần lưu ý:
Đối với bác sĩ:
- Cần cân nhắc chỉ định kết hợp các thuốc cùng điều trị nhiều bệnh trên một bệnh nhân để tránh tương tác thuốc cũng như tác dụng phụ bất lợi khác.
- Trong quá trình điều trị cho bệnh nhân, bác sĩ phải hướng dẫn và hỗ trợ bệnh nhân theo dõi, kiểm soát chặt chẽ và điều chỉnh liều lượng các thuốc kịp thời.
- Cân nhắc điều chỉnh thuốc hạ đường huyết để giữ mức đường huyết ổn định.
Đối với bệnh nhân:
- Cần tìm hiểu về các tác dụng bất lợi của thuốc để có thể chủ động kiểm soát sức khỏe, tránh nguy cơ biến chứng nghiêm trọng.
- Luôn thông báo với bác sĩ về các thuốc đang sử dụng.
- Theo dõi đường huyết thường xuyên, đặc biệt khi bắt đầu dùng thuốc mới.
- Điều chỉnh chế độ ăn uống và tập luyện để bù lại tác động của thuốc gây tăng đường huyết.
- Trong trường hợp tăng đường huyết nhiều, có thể cần tăng liều insulin hoặc thay đổi phác đồ điều trị.
Việc dùng thuốc trong điều trị bệnh lý đi kèm ở bệnh nhân đái tháo đường là không thể tránh khỏi, nhưng nếu không thận trọng, các thuốc này có thể làm trầm trọng thêm tình trạng tăng đường huyết. Bệnh nhân đái tháo đường nên kiểm tra thành phần thuốc trước khi sử dụng và cần có kiến thức để chủ động theo dõi, điều chỉnh kịp thời nhằm kiểm soát tác động gây tăng đường huyết của thuốc. Quan trọng nhất là người bệnh cần phối hợp chặt chẽ với bác sĩ điều trị để tối ưu hóa việc kiểm soát bệnh đái tháo đường cũng như các bệnh lý đi kèm.
