Cách nào để TPHCM bứt phá thành siêu đô thị thông minh vào năm 2050?

Đầu tàu kinh tế trước bài toán quy hoạch bền vững

Nửa thế kỷ sau ngày đất nước thống nhất, TPHCM đã vươn lên trở thành đầu tàu kinh tế, trung tâm tài chính - dịch vụ lớn nhất cả nước. Từ ngày 1-7, việc sáp nhập với Bình Dương và Bà Rịa - Vũng Tàu đã mở ra một hành trình phát triển mới cho đô thị này.

TPHCM đang đứng trước bài toán quy hoạch bền vững sau sáp nhập. Ảnh: Pexels

Tuy nhiên, thành phố hiện tại vẫn chứa đựng nhiều sức ép. Quá trình đô thị hóa tại thành phố diễn ra nhanh chóng nhưng thiếu kiểm soát, biến đổi khí hậu ngày càng gay gắt, trong khi hệ thống quản trị còn phân tán.

Với dân số đã vượt 14 triệu người và dự báo có tới 66% diện tích (theo ranh giới trước sáp nhập) có nguy cơ ngập vào năm 2050, thành phố đang đứng trước những thách thức cấp bách để thích ứng với biến đổi khí hậu, bảo vệ môi trường sống và phát triển bền vững.

Bên cạnh đó, nhiều dự án lớn như Saigon Sports City hay Thủ Thiêm Eco Smart City tuy cho thấy tiềm năng nhưng vẫn bị chậm lại bởi những nút thắt về tài chính và pháp lý. Hiệu quả triển khai hạ tầng số cũng chưa đồng đều, làm giảm bớt lợi thế từ nền tảng công nghệ vốn được đánh giá cao của cả nước, đang xếp thứ 19 toàn cầu về internet di động và thứ 35 về băng thông cố định.

Những chiến lược lớn như Kế hoạch phát triển thành phố thông minh và Chiến lược chuyển đổi số quốc gia đã giúp thành phố hình thành trung tâm giám sát đô thị, trung tâm chuyển đổi số và đạt nhiều bước tiến về hạ tầng.

Tuy nhiên, giới hạn về quản trị, khả năng thích ứng và mức độ tham gia của người dân vẫn còn hiện hữu. Trong bảng xếp hạng CIMI (Chỉ số thành phố chuyển động toàn cầu) 2025, TPHCM chỉ đứng thứ 132/183 toàn cầu, với điểm số thấp ở các hạng mục then chốt như quy hoạch (166), môi trường (162) và giao thông (130).

Giáo sư Nguyễn Quang Trung, lãnh đạo Trung tâm nghiên cứu TPHCM thông minh và bền vững châu Á - Thái Bình Dương (thuộc Đại học RMIT Việt Nam). Ảnh: RMIT

Từ nền tảng sẵn có, thành phố đang phải lựa chọn những hướng đi mang tính quyết định cho tương lai dài hạn. Theo chuyên gia, tầm nhìn đến năm 2050, thành phố không nên chỉ gói gọn trong việc xây dựng một đô thị hiện đại, mà còn hướng tới hình mẫu siêu đô thị thông minh, bền vững với quy hoạch, công nghệ và con người "hòa quyện trong sự cân bằng". Đây sẽ là cuộc chuyển mình mang tính bước ngoặt, định vị lại vai trò của TPHCM trong khu vực cũng như trên bản đồ toàn cầu.

Tầm nhìn 2050: Siêu đô thị nén, lấy con người làm trung tâm

Đến năm 2050, TPHCM định vị mình là trung tâm tài chính, công nghệ và đổi mới sáng tạo của Việt Nam, đồng thời khẳng định vai trò là cực tăng trưởng có ảnh hưởng trong khu vực.

Thành phố đặt mục tiêu tái cấu trúc không gian đô thị theo mô hình TOD (Transit-Oriented Development) gắn kết chặt chẽ với hệ thống giao thông công cộng.

“Nếu được chọn một thay đổi cho TPHCM, tôi sẽ ưu tiên quy hoạch đô thị nén, tích hợp như Singapore - nơi nhà ở, công viên và giao thông kết nối liền mạch, phản ánh chiều sâu nhân văn trong tổ chức cuộc sống”, ông Trung cho hay.

Tầm nhìn 2050, TPHCM có thể trở thành siêu đô thị nén, lấy con người làm trung tâm. Ảnh: TL

Trong tầm nhìn này, giao thông đô thị giữ vai trò then chốt. Tuyến metro Bến Thành - Suối Tiên, sau gần 20 năm xây dựng, được xem là tiền đề quan trọng cho giấc mơ phát triển hệ thống 7 tuyến đường sắt đô thị với tổng chiều dài 355km trong 10 năm tới, kết nối trung tâm TPHCM với các đô thị vệ tinh.

Song song với đó, thành phố cũng nên hướng đến quy hoạch các khu đô thị mật độ cao, lấy cảm hứng từ Tokyo và Seoul. Những khu vực này sẽ được thiết kế thân thiện với người đi bộ, có phân khu chức năng rõ ràng và phù hợp với mô hình phát triển bền vững của một siêu đô thị.

Một bước ngoặt quan trọng khác là việc hợp nhất với Bình Dương và Bà Rịa - Vũng Tàu, từ đó hình thành nên một siêu đô thị thuộc nhóm lớn nhất Đông Nam Á. Điều này không chỉ giúp TPHCM mở rộng không gian phát triển mà còn tạo ra lợi thế quy mô cho cả vùng.

Bên cạnh đó, chuyển đổi số được xác định là động lực bứt phá. TPHCM đang tăng tốc đầu tư công nghệ, từ hạ tầng mạng 5G đến ứng dụng trí tuệ nhân tạo trong giao thông và dịch vụ công.

Theo Chiến lược chính phủ số, Việt Nam đặt mục tiêu vào top 30 chính phủ điện tử toàn cầu vào năm 2030, trong đó TPHCM được kỳ vọng tiên phong về dịch vụ số, đào tạo nhân lực và quản trị dữ liệu.

Thành phố tương lai đến năm 2050 được hình dung là trung tâm đổi mới sáng tạo của khu vực, được định hình bởi thiết kế dựa trên dữ liệu, hệ thống giao thông dày đặc và chiến lược phát triển thông minh lấy con người làm trung tâm.

Để hiện thực hóa tầm nhìn trên, TPHCM cần hành động quyết liệt trong thập kỷ tới. Ưu tiên đặt ra là phát triển giao thông công cộng, hoàn thiện nền tảng số và nâng cao chất lượng nhân lực số. Tuy nhiên, hạ tầng số thôi là chưa đủ.

Giáo sư Nguyễn Quang Trung cho rằng, chuyển đổi thực sự đòi hỏi đổi mới trong tư duy lãnh đạo, tư duy thiết kế và khả năng thu hút nhân tài. Tương lai không nằm ở việc chạy theo công nghệ hay áp đặt tùy tiện, mà ở quá trình đồng kiến tạo những đô thị hiệu quả và công bằng cho tất cả mọi người.

Tính bao trùm (inclusivity) phải được đặt ra ngay từ đầu. Ông Trung đánh giá, TPHCM có thể học hỏi Barcelona và Seoul để thí điểm mô hình “đồng kiến tạo”, đồng thời mở rộng các nền tảng số như UDI Maps và My Parking ra khu vực ngoại thành.

Việc phổ cập năng lực số là điều kiện tiên quyết để đảm bảo công bằng trong tiếp cận tương lai số, nhất là khi kỹ năng số trong lực lượng lao động Việt Nam vẫn còn phân bố chưa đồng đều.

Ngoài ra, thành phố cần những giải pháp để thúc đẩy hợp tác công tư (PPP) trong phát triển giao thông đô thị. Để thu hút nguồn lực, chính quyền phải đưa ra các chính sách phù hợp như cơ chế sandbox công nghệ, quỹ đổi mới và thủ tục hành chính tinh gọn.

Hợp tác quốc tế với các tổ chức như JICA, Mạng lưới Thành phố Thông minh ASEAN (mà TPHCM là thành viên) hay UN-Habitat sẽ tạo thêm động lực.

Theo ông Trung, đây là cơ hội để đô thị lớn nhất cả nước tái định hình chính mình, trở thành một siêu đô thị tiêu biểu của châu Á, nơi mọi người đều có cơ hội vươn lên.

“Thành phố tương lai không chỉ mở rộng về quy mô, mà còn sâu sắc hơn về ý nghĩa: nơi công nhân và doanh nhân công nghệ cùng sống và làm việc, không gian công cộng trở thành chất keo gắn kết và người trẻ cảm thấy mình thật sự thuộc về - không chỉ với nền kinh tế, mà với câu chuyện chung của thành phố”, ông Trung cho hay.

Gia Nghi