Cách nhận biết tiêu chảy do vi khuẩn và biện pháp điều trị

Nguyên nhân gây tiêu chảy cấp do nhiễm khuẩn

Có 2 nguyên nhân thường gặp dẫn đến tiêu chảy cấp do vi khuẩn là nhiễm vi khuẩn Salmonella và phẩy khuẩn tả.

Nhiễm Salmonella: Là nguyên nhân thường gặp trong tiêu chảy cấp do ngộ độc thức ăn. Biểu hiện của bệnh có thể bắt đầu từ sau 8 - 72 nhiễm vi khuẩn, với các triệu chứng:

Đau bụng dữ dội vùng thượng vị và quanh rốn, có thể đau lan tỏa khắp bụng.

Buồn nôn và nôn nhiều lần.

Tiêu chảy nhiều lần trong ngày, phân có mùi hôi thối rất khó chịu. Phân lẫn nhiều nước, có thể có lẫn thức ăn chưa tiêu.

Sốt từ 38 độ C - 40 độ C kèm theo rét run, nhức đầu mệt mỏi, khát nước, môi khô, mắt trũng…

Biện pháp điều trị chủ yếu bổ sung nước và điện giải; hạ sốt nếu có sốt cao; dùng thuốc an thần nếu tinh thần bị ảnh hưởng và mất ngủ. Có thể cân nhắc khi sử dụng kháng sinh.

Nhiễm khuẩn Salmonella.

Tiêu chảy cấp do phẩy khuẩn tả: Là một bệnh truyền nhiễm, có khả năng bùng phát thành dịch lớn, đặc biệt là ở những vùng có môi trường vệ sinh kém hoặc thói quen ăn uống tái sống, thực phẩm lên men... Khi nhiễm phẩy khuẩn, thời gian ủ bệnh kéo dài từ vài giờ cho đến 5 ngày. Sau đó phát bệnh với các biểu hiện:

Thời kỳ khởi phát: Sôi bụng, đầy bụng, tiêu chảy vài lần.

Thời kỳ toàn phát: Tiêu chảy liên tục với khối lượng lớn. Phân toàn nước, màu trắng lờ đục như nước vo gạo, không thấy có nhầy máu. Nôn mửa dễ dàng, lúc đầu nôn ra thức ăn, lúc sau nôn toàn nước. Thường không bị sốt, ít khi đau bụng.

Tình trạng nguy hiểm nhất đối với bệnh tả là mất nước và điện giải gây mệt lả, chuột rút... Bệnh tả ở người thường diễn biến từ 1 - 3 ngày nếu được bù đủ nước và điều trị kháng sinh phù hợp.

Nếu điều trị không kịp thời có thể dẫn đến mất nước và điện giải nghiêm trọng, nguy hiểm đến tính mạng.

Những khác biệt khi sử dụng thuốc điều trị tiêu chảy cấp do vi khuẩn

Các thuốc trị tiêu chảy có rất nhiều loại, tuy nhiên khi sử dụng thuốc, bệnh nhân cần hiểu rõ về các tác dụng cũng như cách sử dụng để mang lại hiệu quả.

Trong đó biện pháp điều trị chung cho tất cả các trường hợp bị tiêu chảy cấp do vi khuẩn là bù nước và điện giải đầy đủ. Bởi tất cả các trường hợp tiêu chảy cấp đều gây mất nước và điện giải. Mặc dù không điều trị được nguyên nhân nhưng đây là biện pháp căn bản để tránh được các rối loạn do mất nước và điện giải gây ra.

Thuốc thường dùng là oresol với nhiều hàm lượng khác nhau. Khi pha thuốc phải chú ý đúng tỷ lệ được hướng dẫn. Nếu quá loãng sẽ không cung cấp đủ lượng chất điện giải cần thiết, nếu quá đặc sẽ dẫn đến tình trạng quá tải các chất điện giải…

Nên uống dung dịch này liên tục trong ngày cho đến khi không còn tiêu chảy.

Điều trị tiêu chảy cấp do Salmonella

Ngoài việc bổ sung nước và điện giải, thì cần điều chỉnh chế độ ăn uống cho bệnh nhân. Nên ăn các loại thực phẩm dễ tiêu hóa, tránh các sản phẩm từ sữa. Người bệnh cần nghỉ ngơi nhiều để chống lại tình trạng nhiễm khuẩn và nhiễm độc.

Hầu hết các trường hợp có cơ địa khỏe mạnh đều có thể phục hồi trong vòng từ vài ngày đến một tuần mà không cần điều trị phức tạp. Trong các trường hợp nặng hoặc đe dọa tính mạng, bác sĩ có thể kê toa kháng sinh đặc hiệu diệt vi khuẩn Salmonella.

Cách xử trí đúng khi bị tiêu chảy do Salmonella như sau:

- Bổ sung nước và điện giải: Tập trung vào việc bổ sung nước và chất điện giải bị mất. Trong trường hợp mất nước nghiêm trọng và nôn nhiều, nên đưa bệnh nhân đến phòng cấp cứu để được truyền dịch trực tiếp vào tĩnh mạch.

- Sử dụng thuốc: Căn cứ vào mức độ nghiêm trọng của tình trạng nhiễm khuẩn, bác sĩ có thể chỉ định sử dụng kèm một số loại thuốc sau:

Thuốc kháng sinh: Sử dụng để tiêu diệt vi khuẩn nếu nghi ngờ Salmonella đã xâm nhập vào máu gây nhiễm trùng hoặc làm suy yếu hệ thống miễn dịch.

Thuốc hạ sốt: Trường hợp có sốt cao, có thể sử dụng paracetamol. Khi sốt giảm sẽ giảm bớt khó chịu và ăn uống sẽ tốt hơn.

Bổ sung kẽm: Kẽm có tác dụng giúp tăng cường hệ miễn dịch, giảm nhẹ độ trầm trọng của đợt tiêu chảy, đặc biệt là đối với trẻ nhỏ. Liều lượng bổ sung tùy thuộc độ tuổi: 10mg/ngày ở trẻ dưới 6 tháng tuổi; 20mg/ngày ở trẻ lớn hơn. Nên bổ sung kẽm trong vòng 10 - 14 ngày, nhằm cải thiện sự ngon miệng và tăng trưởng của trẻ.

Bổ sung vitamin A sau mỗi đợt tiêu chảy để ngăn ngừa tình trạng thiếu vitamin A gây tổn thương giác mạc.

Thuốc không nên dùng:

Không dùng thuốc làm giảm nhu động ruột loperamid, diphenoxynat. Thuốc có tác dụng làm giảm sự co bóp của ruột nên nước và chất điện giải di chuyển trong ruột chậm hơn. Từ đó làm tăng sự hấp thu nước và điện giải trong lòng ruột vì thế làm tăng độ đặc của phân.

Tuy nhiên, nhóm thuốc này không dùng thuốc trong các trường hợp tiêu chảy do nhiễm khuẩn, vì có thể khiến tình trạng nhiễm khuẩn nặng hơn và thời gian tiêu chảy kéo dài.

Điều trị tiêu chảy cấp do phẩy khuẩn tả

Đây là bệnh lây lan thành dịch rất nhanh, do đó khi có người mắc bệnh, cần cách ly bệnh nhân nhiễm phẩy khuẩn tả. Điều trị tích cực bằng bổ sung nước và điện giải nhanh chóng, đầy đủ. Cần sử dụng thuốc kháng sinh để diệt vi khuẩn sớm.

Phẩy khuẩn tả.

Điều trị bệnh tả cụ thể:

- Bổ sung nước và điện giải: Sử dụng đường uống cho trường hợp nhẹ, giai đoạn đầu chưa mất nhiều nước và giai đoạn hồi phục. Các loại dung dịch bù nước đường uống là oresol hoặc hydrite. Cho bệnh nhân uống theo nhu cầu, nếu bệnh nhân nôn nhiều nên uống từng ngụm nhỏ.

Trường hợp bệnh nặng, nôn nhiều ở giai đoạn toàn phát cần bổ sung nước và điện giải qua đường truyền tĩnh mạch. Lượng dịch cần bù được tính toán tương đương với lượng dịch mất đi. Các loại dịch truyền thường sử dụng như natri clorid 0.9% hoặc dung dịch ringer lactat... Ngoài ra cần bổ sung thêm kali clorid.

- Điều trị kháng sinh: Nhóm fluoroquinolon như ciprofloxacin, norfloxacin hoặc ofloxacin được ưu tiên sử dụng. Lưu ý kháng sinh nhóm này không dùng cho trẻ em dưới 12 tuổi, phụ nữ có thai và cho con bú, thận trọng khi dùng với trẻ từ 12 - 18 tuổi.

Azithromycin có thể chỉ định dùng được cho trẻ em dưới 12 tuổi, phụ nữ có thai và cho con bú.

Cloramphenicol có thể chỉ định cho trẻ em. Nhưng phụ nữ mang thai và cho con bú không nên dùng.

Nếu không có sẵn các thuốc trên, có thể dùng erythromycin hoặc doxycyclin.

Nhìn chung sử dụng kháng sinh cần tuân thủ theo chỉ định của bác sĩ về loại thuốc, liều lượng, thời gian sử dụng cho mỗi bệnh nhân.

Các thuốc không dùng: Không sử dụng các thuốc làm giảm nhu động ruột để cầm tiêu chảy như: Morphin, opizoic, atropin, loperamide...

Biện pháp phòng bệnh tiêu chảy cấp do nhiễm khuẩn

Cần giữ gìn vệ sinh môi trường, đảm bảo sử dụng nguồn nước sạch.

Bảo quản tốt thức ăn và vệ sinh sạch sẽ trong và sau khi chế biến thức ăn.

Đảm bảo việc thực hiện ăn chín, uống sôi. Không nên ăn các loại hải sản tươi sống, gỏi, tiết canh... vì nguồn bệnh tả có thể tồn tại từ những nguồn thực phẩm này.

Rửa tay bằng xà phòng trước khi ăn, và sau khi đi vệ sinh.

Quản lý tốt chất thải sinh hoạt ra môi trường, đặc biệt là chất thải của con người không để phát tán ra môi trường.

Sử dụng vaccine tả đường uống trong những vùng có nguy cơ dịch tả cao theo chỉ đạo của cơ quan y tế dự phòng.

BS.Đỗ Thị Dung