Cách phòng tránh và sơ cứu người bị sét đánh khi mưa dông

Sấm sét là gì?

Sét hay còn gọi là sự phóng điện dông là một nguồn điện từ mạnh phổ biến nhất xảy ra trong tự nhiên. Nguyên nhân gây ra sét là do sự hình thành các điện tích khối lớn. Nguồn sét chính là các đám mây mưa dông mang điện tích dương - âm ở các phần trên và dưới của đám mây, tạo ra xung quanh đám mây này một điện trường có cường độ lớn. Sét thường xảy ra trong mưa dông, đặc biệt là những trận mưa dông nhiệt, xuất hiện vào các buổi chiều sau một ngày nắng nóng gay gắt, hình thành do đối lưu rất mạnh trong khí quyển gây ra.

Sét là những tia lửa được phát sinh do sự phóng điện trong khí quyển giữa các đám mây

Sét hay tia sét là hiện tượng phóng điện trong khí quyển giữa các đám mây và mặt đất hay giữa các đám mây mang các điện tích khác dấu, đôi khi còn xuất hiện trong các trận phun trào núi lửa hay bão bụi (cát). Khi phóng điện trong khí quyển, tia sét có thể di chuyển với tốc độ 36.000km/h. Sét có thể đạt tới nhiệt độ 30.000°C, gấp 20 lần nhiệt độ cần thiết để biến cát silica thành thủy tinh.

Sét là những tia lửa được phát sinh do sự phóng điện trong khí quyển giữa các đám mây. Theo các chuyên gia khí tượng, sét thường xuất hiện nhiều vào đầu mùa mưa. Bởi thời điểm này, lượng nước bốc hơi thành mây khá nhiều. Mây tích tụ điện sẽ dẫn đến hiện tượng sét đánh.

Tác hại khi bị sét đánh

Thời gian gần đây, ở miền Bắc xuất hiện nhiều trận mưa to, giông lốc, kèm theo sấm sét lớn. Những cơn mưa giông bất chợt vào mùa hè thường khiến cho nhiều người trở tay không kịp. Đặc biệt, hiện tượng thời tiết mưa giông kèm theo sấm chớp thường rất nguy hiểm, con người và động vật có thể bị tử vong do trúng sét đánh.

Theo các chuyên gia, mỗi năm, nước ta có hàng trăm trường hợp bị sét đánh thương vong. Đơn cử, mới đây vào khoảng 15 giờ 30 phút ngày 6/6, tại khu vực cạnh sân bóng Sư đoàn 3, thuộc thôn Ngọc Sơn, xã Quang Thịnh, huyện Lạng Giang (Bắc Giang), chị L. T. K. (SN 1987), ở thôn Quang Hiển, xã Quang Thịnh bị sét đánh tử vong.

Đêm 8/6, dông sét đã gây chập điện, cháy nhà hiệu bộ Trường THPT Yên Hoa, có địa chỉ tại xã Yên Hoa, (Na Hang, Tuyên Quang). Các thầy cô đã cố gắng chuyển hồ sơ lớp 12 ra ngoài nhưng hầu hết đồ dùng thiết bị đều bị cháy. Sáng cùng ngày lãnh đạo Sở và Công đoàn ngành Giáo dục và Đào tạo Tuyên Quang đã có mặt tại hiện trường để nắm tình hình và có các phương án khắc phục. Rất may sự việc không gây thiệt hại về người.

Sét đánh thường gây tổn thương rất nặng cho các cơ quan trong cơ thể như tim, da và cơ gân, hệ thần kinh. Những người bị sét đánh thường bị các tổn thương vĩnh viễn ở não, điếc hay mù nếu chậm được phát hiện và cấp cứu tại chỗ, trường hợp nặng có thể tử vong. Có khoảng 30% nạn nhân sét đánh bị tử vong do tim ngừng đập.

Tuy nhiên, những kỹ năng phòng tránh, hạn chế tai nạn do sấm sét rất ít người biết đến.

Làm thế nào để không bị sét đánh mùa dông bão?

Biến đổi khí hậu làm Trái đất nóng lên cũng sẽ làm gia tăng tần suất, cường độ sét. Việt Nam là một trong những quốc gia chịu ảnh hưởng nặng nề của biến đổi khí hậu, do đó nguy cơ sét cũng sẽ cao hơn. Thậm chí, ngay cả các chuyến bay hàng không cũng bị đe dọa an toàn trong thời tiết dông bão.

Theo tính toán của Viện Vật lí địa cầu, trung bình cứ 3.000 giờ bay thì có 1 lần bị sét đánh. Tuy nhiên, do máy bay có thiết kế hệ thống tiêu chuẩn nghiêm ngặt nên sét sẽ chỉ chạy trên lớp vỏ bề mặt, không gây nguy hiểm cho hành khách.

Việt Nam nằm ở tâm dông châu Á - một trong 3 tâm dông của thế giới có cường độ dông, sét hoạt động mạnh. Theo thống kê của Viện Vật lý địa cầu, sét đánh thẳng là nguy hiểm nhất, cứ 10 người bị sét đánh thẳng thì 8 người chết. Khi sét đánh xuống cây, 1 tia sét có thể giết chết ngay vài người xung quanh.

Độ nguy hiểm phụ thuộc vào bản chất của vật bị sét đánh và vị trí tương đối với nạn nhân. Trong một số trường hợp năng lượng tia sét không tiêu tán ngay tại chỗ mà truyền theo mặt đất và khi nạn nhân đứng trên đường truyền đó có thể bị liệt.

Theo tài liệu của Viện Vật lý địa cầu, có 5 quy tắc chống sét bảo vệ con người:

Khi làm ở khu vực nào đó, để ý trước các nơi có thể trú mưa và tránh sét an toàn. Phải tính được thời gian từ chỗ làm việc đến nơi an toàn. Thường thì cơn dông kéo đến rất nhanh trong vòng 15 phút và di chuyển với vận tốc 40km/giờ. Do vậy, khi đang ở nơi không an toàn thì cần phải để ý đến các dấu hiệu của dông như mây đen, không khí lạnh, gió, bởi ngay sau đó, dông sét sẽ đến rất nhanh.

Khi sét xảy ra, điều đầu tiên ta sẽ thấy tia chớp lóe lên và sau đó là có tiếng sấm kèm theo. Nếu bạn tính khoảng thời gian từ lúc tia chớp lóe lên và lúc nghe thấy tiếng sấm thì có thể xác định được khoảng cách tới nơi sét xảy ra. Chia khoảng thời gian ước tính được cho 3 sẽ tính được khoảng cách đến tia sét. Ví dụ nếu đếm được 3 giây thì sét cách vị trí đứng là 3/3= 1km. Nếu như khoảng thời gian đếm được nhỏ hơn 3 giây thì bạn đã nằm trong tầm ngắm của tia sét và phải cẩn thận. Nếu thời gian này nhỏ hơn 2 giây thì phải di chuyển đến nơi an toàn hơn. Khi nghe thấy tiếng sấm đầu tiên bất kể là gì cũng cần phải thấy nguy hiểm đã đến. Sét có thể đánh cách xa nơi có mưa tới 15-20km.

Khi trời sắp xảy ra dông, thì biện pháp tránh sét tốt nhất là nên về nhà. Chỗ an toàn để tránh sét là tòa nhà, hay công sở có lắp đặt hệ thống chống sét. Khi ở trong nhà thì nên đứng xa cửa sổ, cửa ra vào, các đồ dùng điện, tránh các chỗ ẩm ướt như buồng tắm, bể nước, vòi nước, không nên dùng điện thoại trừ trường hợp rất cần thiết.

Nên rút phích cắm các thiết bị điện trước lúc có dông. Với các đường dây điện thoại hay dây điện, vì nối với lưới bên ngoài nên rất có thể bị ảnh hưởng sét đánh lan truyền. Bởi vậy nên tránh xa các dây điện, vật dùng điện với khoảng cách ít nhất là 1m. Vô tuyến nối với dây anten để ngoài trời cũng rất cần rút ra khi có dông.

Trong trường hợp không kịp chạy tìm nơi ẩn náu an toàn, tuyệt đối không dùng cây cối làm chỗ trú mưa, tránh các khu vực cao hơn xung quanh, tránh xa các vật dụng kim loại như xe đạp, máy, hàng rào sắt...

Tìm chỗ khô ráo, nếu xung quanh có cây cao hơn thì nên tìm vị trí cây thấp. Người ở vị trí càng thấp càng tốt, tay ôm cổ sao cho phần tiếp xúc của người với mặt đất là ít nhất. Người đứng ở tư thế nhón chân, không được nằm xuống đất.

Đứng xa các vật cao, ra ngay khỏi những nơi chứa nước như bãi biển, ao, hồ, mương. Các vùng đỉnh núi hay sườn núi nhô cao cũng rất nguy hiểm. Nếu ở trong rừng thì tìm những nơi cây thấp hơn và thưa để tránh.

Không đứng thành nhóm người gần nhau. Nếu như bạn cảm thấy tóc bị dựng lên (như cảm giác điện khi sờ tay trước mặt tivi) thì điều đó có nghĩa là có thể bị sét đánh bất cứ lúc nào. Khi đó, lập tức cúi, ngồi xuống và lấy tay che tai, không nằm xuống đất hay đặt tay lên đất. Đối với các vật có bề mặt kim loại như xe buýt, tàu hỏa, ôtô... không được nhoài người ra ngoài và không chạm đến vỏ bọc. Sau khi nghe thấy tiếng sét 30 phút thì có thể trở lại làm việc bình thường.

Cách cấp cứu người bị sét đánh

Ngoài làm cháy, bỏng, sét còn gây tác hại hệ thần kinh, gãy xương, mất thính giác, thị giác, hay trí nhớ. Người bị sét đánh cần được cứu trợ ngay tức khắc. Nếu người bị sét đánh bị ngất (tim ngừng đập, tắt thở) phải thực hiện khẩn cấp các động tác hô hấp, trợ tim nhân tạo. Đặc biệt cẩn thận không di dời những nạn nhân nếu nghi ngờ bị gãy cột sống, tìm cách nhanh nhất để nhân viên y tế đến.

Để yên những vị trí bỏng khô, không sờ mó, bôi các loại lá, mỡ theo kinh nghiệm dân gian lên vết bỏng và tìm cách nhanh nhất đưa nhân viên y tế đến. Nếu nạn nhân có mảnh quần áo, giày cháy sém do sét đánh thì nhanh chóng tách vải ra khỏi vết thương để hạ nhiệt, tháo đồng hồ, trang sức, vật cứng tì vào vết thương để tránh phù nề. Lưu ý: Không nên cho uống hay ăn nếu nạn nhân bị nôn hoặc trong tình trạng không tỉnh táo, có chấn thương.

Đức Lâm