Cách xử trí cấp cứu hạ đường huyết

Hạ đường huyết là tình trạng lượng đường trong máu giảm xuống dưới mức bình thường, thường ≤ 70mg/dL (hoặc ≤ 3,9 mmol/L). Tình trạng đường huyết xuống thấp có thể xảy ra do nhiều nguyên nhân nhưng phổ biến nhất là ở bệnh nhân đái tháo đường và đang dùng thuốc điều trị đái tháo đường.

Hạ đường huyết xảy ra do những nguyên nhân sau:

Ăn quá ít.
Ăn muộn hoặc bỏ bữa.
Tiêm quá liều insulin, những thuốc hạ đường huyết uống như nhóm sulfonylureas (diamicron, amaryl,...) và meglitinides
Tăng hoạt động hay tập thể dục quá mức, uống quá nhiều rượu...

Các dấu hiệu khi bị hạ đường huyết...

Điều trị hạ đường huyết nhằm mục đích khôi phục lại nồng độ glucose trong máu về mức bình thường và ngăn ngừa các biến chứng có thể xảy ra. Tùy nguyên nhân gây hạ đường huyết sẽ có các phân loại điều trị khác nhau:

1. Xử trí hạ đường huyết ở người dùng thuốc trị đái tháo đường

Cơn hạ đường huyết thường gặp ở những bệnh nhân đái tháo đường đang sử dụng insulin hoặc sulfonylurea. Điều trị chính bao gồm việc cung cấp glucose ngay lập tức và xử lý tình huống khẩn cấp. Theo đó, việc xử trí hạ đường huyết phụ thuộc vào từng giai đoạn.

Giai đoạn nhẹ:

- Các dấu hiệu toàn thân gồm:

Cảm giác mệt mỏi thể lực lẫn tinh thần, buồn ngủ, chóng mặt, vã mồ hôi (dấu hiệu rất quan trọng trong giai đoạn này).
Cảm giác đói bụng và co thắt vùng thượng vị, có thể nôn hoặc tiêu chảy.
Cảm giác hồi hộp, nhịp tim nhanh hoặc ngoại tâm thu.
Tăng huyết áp.
Đau vùng trước tim kèm rối loạn nhịp hoặc dạng đau thắt ngực.
Khó thở dạng hen.
Xuất hiện cơn chuột rút, dị cảm đầu chi và quanh môi, nhức đầu thường xuyên hoặc kịch phát.
Rối loạn điều tiết, nhìn đôi, run lạnh (dễ nhầm do nhiễm trùng).
Ngoài ra, bệnh nhân còn có triệu chứng thần kinh như: Kích thích, vui vẻ, liến thoắng hoặc đôi khi buồn bã hoặc nóng tính.

- Cách xử trí: Cung cấp glucose ngay lập tức.

Nếu nồng độ glucose máu dưới 70mg/dL (3,9 mmol/L), bệnh nhân cần được điều trị ngay để ngăn tình trạng hạ đường huyết tiến triển nặng hơn. Đối với bệnh nhân vẫn còn ý thức và có thể tự ăn uống, cần cho uống nước trái cây, dung dịch glucose hoặc ăn kẹo…

Áp dụng quy tắc 15 giây: Uống 15g glucose hoặc sucrose sau 15 phút, kiểm tra mức đường huyết. Nếu mức đường huyết chưa đạt trên 80mg/dL (4,4 mmol/L), cần cho uống thêm 15g glucose. Sau khi mức đường huyết tăng lên trên 80 mg/dL, có thể cho bệnh nhân ăn thêm bữa nhẹ chứa carbohydrate phức hợp và protein để ngăn tình trạng tái phát hạ đường huyết.

Giai đoạn nặng:

- Biểu hiện:

Hạ đường huyết có thể xảy đến đột ngột hoặc xảy ra trên nền các biểu hiện lâm sàng của hạ đường huyết nhẹ và không được xử trí kịp thời.

Trong giai đoạn này bệnh nhân có biểu hiện:

Sững sờ, đờ đẫn, cơn trầm cảm với xu hướng tự sát, kích động, hoang tưởng, ảo giác, mất ý thức thoáng qua.
Cứng hàm (dấu hiệu quan trọng dễ nhầm với uốn ván).
Động kinh toàn thể hoặc khu trú dạng Bravais-Jackson.
Liệt nửa người, khu trú, rối loạn tiểu não - tiền đình như chóng mặt, rối loạn vận động (dễ nhầm tai biến mạch máu não).

- Cách xử trí: Giai đoạn này sử dụng glucose ưu trương qua đường tĩnh mạch sẽ giúp bệnh nhân hồi phục nhanh hơn là qua đường uống.

Khi bệnh nhân không ăn uống đường miệng được, việc điều trị cần tiêm dưới da hoặc tiêm bắp glucagon. Hàm lượng tùy thuộc độ tuổi và cân nặng của bệnh nhân. Lưu ý, glucagon không hiệu quả ở những bệnh nhân bị nhịn ăn hoặc hạ đường huyết lâu dài do dự trữ glycogen ở gan thấp.

Kiểm soát tăng đường huyết: Sau khi điều trị cấp cứu hạ glucose máu, có thể xảy ra tình trạng tăng đường huyết do ăn quá nhiều đường hoặc do phản ứng của hormone điều hòa ngược (glucagon, epinephrine, cortisol, GH). Khi đó, việc điều trị cần tập trung điều hòa glucose máu.

Hôn mê do hạ đường huyết:

Giai đoạn này rất nguy hiểm, có thể ảnh hưởng đến tính mạng của bệnh nhân.

Các triệu chứng lâm sàng gồm:

Co cơ, co giật, tăng phản xạ gân xương.
Co đồng tử.
Cứng hàm.
Đổ nhiều mồ hôi.
Mặt đỏ bừng...

Xử trí: Giai đoạn này nếu được truyền glucose sớm, bệnh nhân có thể hồi phục. Nếu để muộn sẽ tiến nhanh qua giai đoạn không phục hồi dẫn đến hôn mê sâu, tổn thương não không hồi phục... thậm chí bệnh nhân có nguy cơ tử vong nếu hạ glucose máu nặng và kéo dài. Do vậy, khi bệnh nhân có dấu hiệu này, cần cấp cứu ngay để tránh biến chứng nặng nề.

Kiểm tra đường huyết thường xuyên để ngăn ngừa các biến chứng.

2. Xử trí hạ đường huyết ở bệnh nhân không dùng thuốc

Dù bệnh nhân không dùng insulin hoặc sulfonylurea nhưng bị hạ đường huyết cũng cần được cấp cứu hạ đường huyết bằng glucose uống, tiêm tĩnh mạch dextrose hoặc glucagon.

Các trường hợp này còn cần điều trị tận gốc nguyên nhân gây hạ đường huyết, cụ thể:

- Rối loạn chuyển hóa gây hạ đường huyết do các khối u tế bào đảo tụy hoặc khối u ngoài tụy: Cần được loại bỏ thông qua phẫu thuật. Trong thời gian chờ phẫu thuật hoặc khi không thể thực hiện phẫu thuật, có thể được sử dụng diazoxide và octreotide để kiểm soát triệu chứng.

- Điều trị hạ đường huyết sau cắt dạ dày: Bệnh nhân có thể cải thiện tình trạng bằng cách ăn các bữa nhỏ ít carbohydrate thường xuyên. Trong các trường hợp nghiêm trọng, có thể dùng acarbose để làm chậm quá trình hấp thu glucose sau bữa ăn hoặc sử dụng diazoxide để giảm sản xuất insulin.

- Ngưng sử dụng thuốc hoặc rượu: Nếu hạ đường huyết do thuốc hoặc rượu gây ra, cần ngừng sử dụng các tác nhân này trong quá trình điều trị.

BS.Nguyễn Nam