Cạm bẫy tài chính thời 4.0: Nhận diện và phòng tránh rủi ro trong nền Kinh tế số

Theo thống kê sơ bộ, chỉ trong năm 2024, người dân Việt Nam đã thiệt hại hàng nghìn tỷ đồng vì các chiêu trò lừa đảo trực tuyến, một con số đáng báo động. Từ các ứng dụng cho vay nặng lãi, các sàn giao dịch ngoại hối (Forex), tiền ảo tự phát với lời hứa hẹn lợi nhuận "trên trời", đến những mô hình đa cấp biến tướng, tất cả đều đang giăng ra những "cạm bẫy ngọt ngào", nhắm vào sự thiếu hiểu biết và lòng tham.

Hậu quả không chỉ dừng lại ở thiệt hại tài sản, mà còn gây bất ổn xã hội, xói mòn niềm tin vào thị trường. Nhận diện đúng bản chất và phương thức hoạt động của loại tội phạm này là yêu cầu cấp thiết để mỗi người dân tự trang bị "sức đề kháng".

Trong "mê hồn trận" của các ứng dụng tài chính, một trong những hình thức phổ biến nhất là các mô hình đầu tư siêu lợi nhuận qua app hoặc sàn giao dịch ảo. Chúng mời gọi đầu tư vào sàn Forex tự phát như Ex... hoặc các dự án tiền ảo "rác" với cam kết lãi suất phi thực tế, vài chục phần trăm mỗi tháng. Ban đầu, để tạo lòng tin, chúng có thể trả lãi đều đặn. Nhưng thực chất, đây là mô hình lừa đảo Ponzi kinh điển, lấy tiền của người sau trả lãi cho người trước. Khi đã huy động đủ lớn, các sàn này sẽ đột ngột "sập", biến mất cùng toàn bộ số tiền của nhà đầu tư. Câu chuyện của hàng nghìn nhà đầu tư mất trắng trong vụ sập sàn giao dịch A của một doanh nhân B nổi tiếng gần đây là một minh chứng đau xót.

Các hệ thống mạng xã hội và ứng dụng online dày đặc, liên kết trực tiếp đến các hoạt động giao dịch tài chính của người dân hiện nay.

Bên cạnh đó, tín dụng đen online qua các app cho vay tiêu dùng cũng là vấn nạn nhức nhối. Với thủ tục đơn giản, người vay có thể nhận tiền nhanh chóng. Tuy nhiên, ẩn sau đó là mức lãi suất "cắt cổ", lên tới 1.000% - 2.000%/năm, cùng vô số phí "ma". Khi không thể trả nợ, các đối tượng đòi nợ sẽ sử dụng biện pháp khủng bố tinh thần: Liên tục gọi điện, nhắn tin đe dọa, cắt ghép hình ảnh nạn nhân với nội dung đồi trụy rồi tung lên mạng xã hội, gây áp lực lên người thân, đồng nghiệp.

Không dừng lại, các mô hình đa cấp biến tướng cũng liên tục thay đổi vỏ bọc. Thay vì bán sản phẩm hữu hình, chúng mời gọi đầu tư vào các khóa học làm giàu cấp tốc vô giá trị, các dự án "ma" về bất động sản trên nền tảng Metaverse, hay "cổ phần" của các công ty công nghệ "kỳ lân" không có thật. Mấu chốt vẫn là lôi kéo người tham gia bằng hoa hồng giới thiệu cực cao. Khi hệ thống sụp đổ, những người vào sau cùng mất trắng.

Vậy tại sao, dù có nhiều cảnh báo, không ít người, kể cả người có trình độ, vẫn "lao vào" những cạm bẫy này? Các chuyên gia tâm lý chỉ ra rằng, hiệu ứng đám đông (FOMO - Sợ bỏ lỡ cơ hội) đóng vai trò lớn. Khi thấy người khác khoe lợi nhuận "khủng", nhiều người dễ bị cuốn theo. Bên cạnh đó, tâm lý muốn làm giàu nhanh chóng và sự cả tin thái quá cũng là những điểm yếu chí mạng.

Trước sự bùng phát của tội phạm lừa đảo tài chính, các cơ quan quản lý nhà nước đã vào cuộc quyết liệt. Bộ Công an, đặc biệt là Cục An ninh mạng và phòng, chống tội phạm sử dụng công nghệ cao (A05), liên tục đưa ra cảnh báo, triệt phá nhiều đường dây lớn. Ngân hàng Nhà nước Việt Nam thường xuyên cập nhật quy định, yêu cầu các tổ chức tín dụng tăng cường bảo mật. Bộ Khoa học và Công nghệ đẩy mạnh xử lý các website, ứng dụng vi phạm. Tuy nhiên, cuộc chiến này đòi hỏi sự chung tay của toàn xã hội.

Giải pháp căn cơ nhất chính là nâng cao "sức đề kháng" tài chính cho cộng đồng. Việc phổ cập kiến thức tài chính cơ bản là vô cùng cần thiết. Mỗi cá nhân cần hình thành thói quen tìm hiểu kỹ thông tin, kiểm chứng tính pháp lý của các tổ chức mời gọi đầu tư – ví dụ, kiểm tra danh sách các tổ chức được cấp phép hoạt động trên website chính thức của Ngân hàng Nhà nước. Tuyệt đối không cung cấp thông tin cá nhân nhạy cảm (số CCCD, mã OTP, mật khẩu) cho bất kỳ ai.

Khi phát hiện dấu hiệu lừa đảo, người dân cần báo ngay cho cơ quan công an gần nhất hoặc thông báo qua Cổng cảnh báo an toàn thông tin của Trung tâm Giám sát an toàn không gian mạng quốc gia (NCSC). Chỉ có sự cảnh giác, hiểu biết và hành động quyết liệt từ mỗi cá nhân mới có thể tạo ra một "hàng rào" vững chắc, bảo vệ thành quả của nền kinh tế số và sự bình yên của xã hội./.