'Cẩm nang' định hướng phối hợp liên ngân hàng ngăn chặn gian lận, lừa đảo

Cuộc họp triển khai "Sổ tay hướng dẫn phối hợp hỗ trợ xử lý rủi ro đối với tài khoản, thẻ và đơn vị chấp nhận thanh toán liên quan đến giao dịch nghi ngờ gian lận, giả mạo, lừa đảo" - Ảnh: VGP/HT

Tăng cường phối hợp để bảo vệ khách hàng

Phát biểu tại cuộc họp triển khai "Sổ tay hướng dẫn phối hợp hỗ trợ xử lý rủi ro đối với tài khoản, thẻ và đơn vị chấp nhận thanh toán liên quan đến giao dịch nghi ngờ gian lận, giả mạo, lừa đảo" ngày 21/10, ông Phạm Anh Tuấn, Vụ trưởng Vụ Thanh toán Ngân hàng Nhà nước Việt Nam (NHNN), nhấn mạnh: Trong thời gian qua, hệ thống thanh toán số của Việt Nam phát triển rất mạnh mẽ. Việt Nam hiện nằm trong nhóm quốc gia có hệ thống chuyển tiền nhanh hàng đầu thế giới."

Theo ông Tuấn, so với nhiều nước tiên tiến, thời gian chuyển tiền tại Việt Nam ngắn hơn rất nhiều, giúp người dùng thuận tiện hơn, tuy nhiên cũng tạo điều kiện để tội phạm mạng lợi dụng. Tại một số nước như Mỹ, giao dịch chuyển tiền qua ngân hàng thường phải chờ đến ngày hôm sau mới hoàn tất, trừ khi sử dụng các hệ thống chuyển nhanh đặc biệt.

Ông Phạm Anh Tuấn, Vụ trưởng Vụ Thanh toán Ngân hàng Nhà nước Việt Nam (NHNN) - Ảnh: VGP/HT

Do đó, Hiệp hội Ngân hàng Việt Nam (VNBA) đã có sáng kiến ban hành "Sổ tay hướng dẫn quy trình phối hợp xử lý rủi ro". Đây là văn bản quan trọng nhằm cụ thể hóa cách thức các ngân hàng hợp tác với nhau trong xử lý rủi ro gian lận.

"Để tuân thủ sự đồng thuận giữa các ngân hàng để cùng nhau bảo vệ khách hàng đòi hỏi quyết tâm cao từ cả bộ phận nghiệp vụ và lãnh đạo cấp cao tại các ngân hàng — những người trực tiếp chịu trách nhiệm trước khách hàng và xã hội", Vụ trưởng Phạm Anh Tuấn nhấn mạnh.

Đồng bộ hành động, nỗ lực tạo lá chắn chung của hệ thống

TS Nguyễn Quốc Hùng, Phó Chủ tịch kiêm Tổng Thư ký Hiệp hội Ngân hàng Việt Nam, cho rằng việc phối hợp liên ngân hàng là yếu tố then chốt trong ngăn chặn tội phạm công nghệ cao. Trong bối cảnh chuyển đổi số mạnh mẽ, nếu mỗi ngân hàng tự xử lý riêng lẻ mà không có cơ chế hợp tác, việc phát hiện và phong tỏa dòng tiền gian lận sẽ rất khó khăn.

Từ năm 2023, Phó Thống đốc Phạm Tiến Dũng đã chỉ đạo phải sớm có cơ chế phối hợp toàn hệ thống. Sau gần hai năm, trải qua bốn vòng soạn thảo, nhiều lần lấy ý kiến từ các ngân hàng hội viên, NAPAS và các cơ quan Nhà nước, đến ngày 30/9/2025, Sổ tay hướng dẫn chính thức được ban hành.

TS Nguyễn Quốc Hùng, Phó Chủ tịch kiêm Tổng Thư ký Hiệp hội Ngân hàng Việt Nam - Ảnh: VGP/HT

Ông Hùng nhấn mạnh: Sổ tay không phải văn bản pháp lý, song là khung hướng dẫn thống nhất giữa các ngân hàng, quy định của Chính phủ và NHNN, đồng thời hài hòa với quy chế nội bộ từng tổ chức tín dụng.

Trong thực tế, nhiều vụ lừa đảo diễn ra chỉ trong vài phút, dòng tiền chuyển qua nhiều tài khoản khiến việc thu hồi gần như bất khả thi. Nếu không có cơ chế phối hợp, ngân hàng khó có thể phong tỏa đúng thời điểm.

Theo quy định trong Sổ tay, thời gian xử lý tối đa là T+3, nghĩa là trong vòng 3 ngày làm việc kể từ khi phát hiện dấu hiệu bất thường, các ngân hàng liên quan phải trao đổi thông tin và triển khai biện pháp ngăn chặn. Thông tin sẽ được truyền qua hệ thống của NAPAS và kênh liên lạc của Hiệp hội, bảo đảm nhanh chóng, chính xác và minh bạch.

Theo TS. Nguyễn Quốc Hùng, thời gian tới Hiệp hội Ngân hàng sẽ tiếp tục hoàn thiện cơ chế phối hợp, mở rộng kết nối dữ liệu với Bộ Công an, ứng dụng công nghệ phân tích dữ liệu lớn (Big Data) và trí tuệ nhân tạo (AI) để phát hiện sớm hành vi gian lận. Mục tiêu cuối cùng là xây dựng hệ sinh thái tài chính an toàn và minh bạch, trong đó ngân hàng, trung gian thanh toán và cơ quan quản lý phối hợp chặt chẽ, bảo vệ tối đa người dùng và niềm tin thị trường.

Công nghệ và dữ liệu – nền tảng của phòng ngừa gian lận

Dưới góc độ ngân hàng thương mại, bà Đỗ Thị Bích Mai, Phó Giám đốc thường trực Khối Vận hành VietinBank, cho biết ngân hàng đã thử nghiệm hệ thống SIMO nội bộ từ tháng 9/2025, trở thành đơn vị tiên phong trong ngăn chặn giao dịch gian lận.

Bà Đỗ Thị Bích Mai, Phó Giám đốc thường trực Khối Vận hành VietinBank - Ảnh: VGP/HT

Hệ thống SIMO cho phép rà soát, cảnh báo tự động các tài khoản có dấu hiệu bất thường trên nhiều kênh. Cụ thể, kênh thanh toán nội bộ on-us được triển khai thử từ tháng 9 và chính thức báo cáo NHNN trong tháng 10. Song song đó, VietinBank đang phối hợp với các ngân hàng lớn như BIDV, Agribank, MB và sắp tới là Vietcombank để mở rộng kết nối SIMO trong tháng 11, giúp xử lý và cảnh báo tức thời giữa các ngân hàng có vốn Nhà nước.

Theo bà Mai, xu hướng giao dịch qua ví điện tử tăng nhanh, nhiều dòng tiền gian lận được chuyển qua ví rồi rút ra hoặc quy đổi sang tài sản số, khiến việc kiểm soát thêm khó khăn. VietinBank vì vậy kiến nghị sớm mở rộng cơ chế chặn với tài khoản ví điện tử, đồng thời tăng cường phối hợp giữa NHNN, Bộ Công an và các ngân hàng.

Theo báo cáo nội bộ của VietinBank, chỉ trong tuần từ 6–12/10, ngân hàng đã rà soát hơn 16.000 tài khoản nghi ngờ gian lận, trong đó khoảng 6.000 tài khoản có dấu hiệu rõ ràng, liên quan đến dòng tiền hơn 11,5 tỷ đồng. Ngoài ra, gần 10.000 giao dịch khác với tổng giá trị khoảng 26 tỷ đồng vẫn được thực hiện, do khách hàng khiếu nại chậm nên việc phong tỏa chưa kịp thời.

"VietinBank dự kiến mở rộng hệ thống cảnh báo SIMO sang kênh ATM vào tháng 12/2025, sau đó là quầy giao dịch. Mục tiêu là giám sát toàn diện các kênh thanh toán, kể cả ví điện tử, nhằm ngăn chặn lừa đảo xuyên ngân hàng và xuyên biên giới," bà Đỗ Thị Bích Mai cho biết.

Đại diện NAPAS, bà Lê Thị Hồng Nhung, Phó Trưởng phòng Trung tâm Giám sát và Vận hành dịch vụ, cho rằng mục tiêu hàng đầu của Sổ tay là tạo cơ chế phối hợp đồng bộ trong xử lý các tài khoản, thẻ và đơn vị chấp nhận thanh toán có nghi ngờ gian lận.

Đại diện NAPAS - Ảnh: VGP/HT

Khi phát hiện tài khoản nghi ngờ, ngân hàng có thể tạm thời loại trừ tài khoản đó khỏi hệ thống, ngăn chặn giao dịch tiếp theo để hạn chế rủi ro lan rộng. Điều này không chỉ chặn các giao dịch mới mà còn hỗ trợ thu hồi tiền cho khách hàng khi cơ quan điều tra xác minh.

Quá trình phối hợp cũng giúp làm giàu kho dữ liệu rủi ro giữa các ngân hàng. Từ đó, mỗi đơn vị có thể phát triển bộ tiêu chí giám sát riêng, xây dựng mô hình cảnh báo sớm và cảnh báo trực tuyến khi khách hàng giao dịch tới tài khoản có dấu hiệu bất thường.

Hiện NAPAS đang phối hợp với NHNN để kết nối hệ thống SIMO quốc gia, giúp cảnh báo ngay khi khách hàng nhập thông tin chuyển tiền đến tài khoản nằm trong danh sách nghi ngờ. Khách hàng sẽ nhận cảnh báo trực tiếp trên giao diện, giúp tránh rơi vào bẫy lừa đảo.

Song song, NAPAS cũng đang tích hợp dữ liệu từ Bộ Công an và NHNN, tạo kho dữ liệu tập trung về tài khoản rủi ro, phục vụ công tác điều tra và phòng ngừa tội phạm tài chính.

"Ngay cả khi không thể chặn giao dịch đầu tiên, hệ thống vẫn giúp phát hiện và chặn các giao dịch lặp lại của nhóm tài khoản gian lận, từ đó giảm thiểu thiệt hại và tăng năng lực cảnh báo toàn hệ thống," đại diện NAPAS nhấn mạnh.

Huy Thắng