Cán bộ bị tinh giản, mất việc: Hãy nghe chia sẻ của cựu lãnh đạo tỉnh 'rời ghế từ quan'

Ông Bạch Ngọc Chiến (SN 1971) từng công tác tại Bộ Ngoại giao, Đài Truyền hình Việt Nam, giữ chức Phó Chủ tịch UBND tỉnh Nam Định và Phó Chủ tịch Liên hiệp các tổ chức hữu nghị Việt Nam.

Năm 2020, khi đang ở đỉnh cao sự nghiệp, ông quyết định rời bộ máy Nhà nước để làm việc cho một tập đoàn tư nhân. Đây là bước đi táo bạo, hiếm có với một cán bộ cấp cao. Vì sao ông rẽ hướng, cán bộ Nhà nước khi chuyển nghề nên chuẩn bị gì, và liệu họ có thực sự tìm thấy cơ hội trong khu vực tư nhân?

- Ở tuổi U50, nhiều người mong muốn mình sẽ an toàn ở một vị trí nào đó, nhất là có thể trong biên chế Nhà nước. Tại sao ông lại bước ra khỏi "vùng an toàn” đó?

Tôi xin phép được đính chính lại, lúc thôi việc Nhà nước tôi không phải U50 mà là O50, tức là “over fifty”, trên 50 chứ không phải dưới 50 tuổi nữa.

Con người quy luật là phải sống, phải tồn tại và chúng ta không thể dừng bước. Đối với tôi, kết thúc công việc này thì phải bắt đầu bằng công việc khác để có thể sống tiếp.

Phải xác định mình là người được đào tạo, được hưởng rất nhiều “ân sủng” của cuộc đời này thì phải có trách nhiệm trả nợ cho cuộc đời. Trả nợ ở đây có nghĩa là làm được việc gì đó tốt cho gia đình, cộng đồng.

Sau khi kết thúc công việc Nhà nước, tôi tiếp tục một công việc khác mà vẫn có thể đóng góp được cho xã hội, vẫn tạo ra được sinh kế cho mình. Tôi nghĩ rằng, cho dù tuổi U50 hay U60 thì người ta vẫn phải sống và tồn tại.

Hiện nay, ở Việt Nam và cả trên thế giới, rất nhiều người đã về hưu, tức là qua tuổi 60, thậm chí 70 người ta vẫn làm việc và tìm thấy ý nghĩa vui vẻ trong chuyện đi làm.

- Cảm giác đầu tiên khi ông bước chân ra khỏi môi trường công là gì? Ông cảm thấy tự do hay chông chênh?

Nó là một cảm xúc pha trộn. Chắc chắn sẽ buồn bởi mình từng gắn bó với công việc cũ, có những giấc mơ, những kế hoạch to tát nhưng không thực hiện được và mình phải ra đi. Thế nhưng, cũng có cảm giác của sự háo hức bởi tò mò muốn biết cuộc sống mới sẽ thế nào.

Mặc dù mình đã có hình dung nhưng phải vào cuộc mới biết nó hay hay khốc liệt. Nói chung, lúc đó buồn, vui, lo lắng có cả. Đó là cảm xúc bình thường.

Ông Bạch Ngọc Chiến, Giám đốc Vovinam Digital. (Ảnh: Quý Trung)

Tuổi 50 sẽ không còn bồng bột như lúc 20, 30 tuổi nữa. Ngày xưa khi mới ra trường, tôi nhảy việc chỉ trong chớp mắt. Việc nào tốt, đem lại nhiều lợi ích cho mình hơn thì tôi sẽ quyết định ngay và luôn.

Ví dụ, năm 1994, tôi được tuyển vào làm giáo viên của Viện Đại học Mở Hà Nội. Đấy là vinh dự vô cùng lớn mà bố mẹ tôi rất tự hào. Nhưng chỉ sau một hôm nói chuyện với bạn là tôi chuyển luôn sang công ty du lịch. Tức là, từ một người đang có tư thế rất oai, mà thu nhập cũng không tệ lắm chuyển hẳn sang làm một nghề mọi người đánh giá là lông bông.

Thế nhưng, đối với tôi không quan trọng, bởi việc làm hướng dẫn du lịch đem lại cho tôi nhiều trải nghiệm mới. Đặc biệt, nghề hướng dẫn viên du lịch có thu nhập rất cao, đáp ứng được nhu cầu lúc thanh niên là phải làm sao thoát nghèo thật nhanh, tạo ra sinh kế khác nên tôi không câu nệ. Nếu tôi câu nệ chuyện lấy cái oai thì có lẽ tôi đã dành cả cuộc đời để theo đuổi sự nghiệp giảng dạy tại Viện Đại học Mở.

Trải nghiệm của nghề du lịch lại dẫn tôi đến Bộ Ngoại giao, rồi từ Bộ Ngoại giao sang chỗ khác nữa… Sau 5 năm rời khỏi công việc Nhà nước, thực sự tôi ngày càng nhìn ra nhiều cơ hội.

Ví dụ như trong lĩnh vực võ thuật Vovinam, bình thường mọi người nghĩ rằng võ thuật chỉ là đánh đấm thi đấu. Nhưng khi vào đây, tôi thấy một chân trời rất rộng, liên quan đến văn hóa, giá trị tinh thần, đến đạo lý, nhân sinh, các triết lý về cuộc đời. Có nhiều thứ lắm!

Tôi nhìn thấy ngày càng nhiều cơ hội và tôi nghĩ có khi làm đến hai chục năm nữa vẫn chưa hết việc trong lĩnh vực mà tôi đang theo đuổi. Tôi có một quan điểm là cuộc sống rất nhiều cơ hội, quan trọng là mình có dám bước ra nắm cơ hội hay không.

- Khi ông chuẩn bị “từ chức”, có ai đó nói với ông rằng hãy ở lại đi và đừng ra ngoài không?

Rất nhiều! Năm 2007, khi đang ở Bộ Ngoại giao, tôi có cơ hội chuyển sang Đài Truyền hình Việt Nam. Một anh trợ lý Bộ trưởng gặp tôi và nói: “Sự nghiệp của cậu ở đây đang rất sáng, hãy ở lại để phát triển tiếp”; hoặc một anh Thứ trưởng nói với tôi: “Ở lại làm thư ký cho anh, bởi anh cần người như em…”.

Nhưng tôi chỉ nói là: “Hãy để cho em đi! Nếu em đi mà thành công thì vàng đã thử lửa. Tức là, khi em quay trở lại Bộ thì anh yên tâm 'vàng đã thử', dùng được thoải mái. Còn nếu em thất bại thì cũng không cần phải tiếc 'con gà quạ tha'”.

Năm 2020, khi tôi nộp đơn xin nghỉ việc, một lãnh đạo của Ban Tổ chức Trung ương cùng với lãnh đạo của một vụ chuyên ngành gặp tôi và nói: “Bây giờ đồng chí muốn chuyển công tác về những chỗ nào, đồng chí đề xuất, chúng tôi hoàn toàn có thể bố trí được". Các anh cũng gợi ý một số chỗ mà chính là nơi tôi từng đề xuất xin được chuyển về công tác trước khi kết thúc luân chuyển.

Thế nhưng, tôi nghĩ rằng mình cũng nên biết đủ, không nên làm khó tổ chức. Tôi không muốn tạo ra tiền lệ xấu là muốn làm công việc mình thích thì cứ làm mình làm mẩy với tổ chức.

Tôi nói: “Thôi cứ để cho em nghỉ!”. Tôi cũng xác định luôn, mặc dù tôi có một số năng lực nào đó nhưng mình cũng không phải là quá quan trọng. Mình chỉ là một cá thể nhỏ trong một xã hội lớn. Mình có thể thay thế được ai trong xã hội này thì ai đó cũng có thể thay thế được mình, thế nên đừng tự mãn về bản thân quá.

- Nhiều người nói rằng, những người làm trong biên chế lâu rồi khi ra môi trường tư nhân hay bị “khớp”, tức là rất khó để có thể bắt nhịp được?

Tôi nghĩ nó phụ thuộc vào tính cách và nhận thức của con người chứ không phụ thuộc vào vị trí người đó làm ở đâu. Không thiếu những người làm tư nhân có tính cách khệnh khạng, quan liêu, khinh người. Tương tự như vậy, cũng có nhiều công chức Nhà nước mẫn cán, tử tế làm việc, thành những tấm gương được người dân ngưỡng mộ.

Có nhiều người đi ra từ khối tư nhân vào Nhà nước vẫn thích nghi tốt, và ngược lại những người từ Nhà nước ra khối tư nhân vẫn sống khỏe.

Do năng lực và thái độ nên đối với tôi chả có gì “khớp” cả. Khi tôi là người Nhà nước, tôi có chức khá lớn trong xã hội thì tôi cũng hành xử như một người bình thường.

Hệ thống hành chính công đôi khi mang tính quan liêu, hách dịch, khiến người dân khi tiếp xúc buộc phải thích ứng. Ví dụ, tôi từng làm việc với khách hàng trong khối hành chính công và nhận thấy họ hách dịch lắm. Có cán bộ cấp phòng của huyện mình chào người ta còn không thèm trả lời. Tóm lại, thực tế là như vậy nhưng mình vẫn tiếp nhận bình thường, bởi đấy là cuộc sống. Người nào thích ứng tốt sẽ sống khỏe, người nào không biết thích ứng sẽ cảm thấy sống khổ.

- Trong cuộc cách mạng tinh gọn bộ máy lần này, hàng trăm nghìn cán bộ, công chức, viên chức đứng trước nguy cơ mất việc, hoặc phải chủ động rời khỏi bộ máy công quyền. Nhiều người suy nghĩ, nếu bị tinh gọn, tức là thất bại. Đặt mình vào vị trí của họ, ông nghĩ đây là một bước lùi hay có thể là cơ hội để đổi mới và phát triển theo hướng khác?

Tôi luôn nhìn thấy cơ hội. Thế giới luôn thay đổi và có những cú quay xe, bước ngoặt khủng khiếp, chuyện tinh gọn này là quá bình thường. Nhưng thường các thay đổi sẽ tạo ra điều tốt đẹp hơn.

Việc tinh gọn lần này làm cho vài trăm nghìn cán bộ, công chức mất việc chưa là gì cả so với điều nguy hiểm hơn nữa sắp diễn ra. Đó chính là cuộc cách mạng về tự động hóa, về trí tuệ nhân tạo và robot.

Ảnh minh họa

Cách đây 5 năm, có báo cáo nghiên cứu về thị trường lao động của Việt Nam chỉ ra rằng, nếu áp dụng AI, Robotic, Automation (trí tuệ nhân tạo, robot, tự động hóa) thì có thể 30-70% lực lượng lao động sẽ thất nghiệp.

Thế nên, cuộc cách mạng tinh gọn này vô cùng cần thiết ở góc độ vĩ mô để Chính phủ có một bộ máy tinh gọn, hiệu quả, ứng phó với những yêu cầu lớn hơn nữa của cách mạng khoa học công nghệ trong giai đoạn tới. Thích ứng để đảm bảo được sự an toàn cho đại đa số người dân, tạo ra sự ổn định về kinh tế vĩ mô chứ không chỉ lo quyền lợi của một nhóm,.

Tôi nghĩ rằng đây là cơ hội cho những người đang phân vân, lưỡng lự phải quyết liệt hơn. Những ai quyết liệt và có năng lực sẽ tìm thấy cơ hội mới, vui vẻ hơn rất nhiều so với chuyện “sáng cắp ô đi, tối cắp về”. Với những người không có năng lực, không thích ứng được thì bị tinh giản cũng xứng đáng. Cuộc đời sòng phẳng chứ không có chuyện “ngồi mát ăn bát vàng”.

Muốn có được thành tựu thì phải đổ mồ hôi, phải phải lao động chứ không thể nghĩ rằng mình cứ ngồi đấy mà được làm "việc nhẹ, lương cao".

- Nhiều cán bộ, công chức khi ra ngoài có thể tìm được công việc khác nhưng họ vẫn tiếc vị trí, công việc đang có. Bản thân ông từng trải qua cảm giác này không và nếu có ông đã vượt qua nó thế nào?

Tôi từng trải qua những sự thay đổi lớn. Ví dụ, đang công việc thuận lợi ở Bộ Ngoại giao thì tôi chuyển sang Đài Truyền hình Việt Nam, hoặc đang ở Đài truyền hình quen việc, rất vui thì chuyển xuống Nam Định, nơi có điều kiện làm việc hoàn toàn khác.

Nếu một người nghĩ rằng cả đời mình chỉ gắn bó với một công việc thì hơi hiếm. Cuộc sống bây giờ luôn thay đổi và người ta phải làm rất nhiều việc khác nhau trong một cuộc đời. Thậm chí, còn phải cần rất nhiều kỹ năng cho một công việc chứ không giống như ngày xưa.

Ngày xưa vẫn hay nói câu “một nghề cho chín hơn chín nghề”, tức là muốn nói phải chuyên môn hóa. Nhưng thời buổi bây giờ hoàn toàn khác, không bao giờ nên kỳ vọng mình sẽ gắn bó với công việc mình đang làm đến hết đời.

Cảm xúc tiếc nuối cũng có nhưng chỉ có chút thoáng qua thôi. Nếu có điều kiện thay đổi để hưởng những cái mới thì tại sao không? Đừng nghĩ rằng những cái chúng ta đang có là tuyệt vời nhất. Chưa chắc đâu!

Còn rất nhiều cơ hội ở ngoài và với trải nghiệm, kinh nghiệm đã có trong nghề cũ, khi sang công việc mới mình có thể làm việc tốt hơn nữa so với người đang làm. Càng nhiều trải nghiệm thì cuộc sống của mình càng phong phú. Không nên nghĩ rằng nếu bỏ công việc này thì mình chết.

Tôi được mời làm phó chủ tịch của một tập đoàn giáo dục lớn với mức lương rất cao. Không phải tự nhiên người ta cho mình chức và nhiều tiền, mà bởi họ nhìn thấy giá trị của mình. Đấy không phải là danh tiếng mà họ nhìn thấy chuyên môn của tôi về truyền thông, về hiểu biết cách thức vận hành của hệ thống chính trị.

Sau này, chính tập đoàn giáo dục đó cũng tuyển một anh Thứ trưởng Bộ Công Thương về hưu làm cố vấn và một người khác về, trả lương rất cao.

Ông Bạch Ngọc Chiến trả lời phỏng vấn phóng viên Báo Điện tử VTC News. (Ảnh: Quý Trung)

- Trong quá trình tinh gọn bộ máy, không chỉ những người ở độ tuổi U50 bị ảnh hưởng, mà còn nhiều nhóm tuổi khác sẽ mất việc. Tuy nhiên, nếu chỉ tập trung tư vấn cho những người U50 chưa từng làm việc trong môi trường tư nhân nhưng sắp phải rời khỏi vị trí công tác, ông sẽ đưa ra lời khuyên gì cho họ?

Chắc chắn các bạn vẫn là những người có giá trị ở trong bất cứ môi trường nào, kể cả môi trường tư nhân. Những kiến thức, trải nghiệm các bạn tích lũy được trong quá trình làm việc Nhà nước sẽ là những vốn liếng xã hội quý báu, giá trị để đóng góp được cho khối tư nhân phát triển hơn.

Có rất nhiều giá trị mà người làm trong khối tư nhân không thể nào có được. Đó là cách nhìn, góc nhìn của người ngoài cuộc so với người ngồi trong cuộc. Tương tự, người ngoài cuộc là tư nhân nhìn vào Nhà nước cũng sẽ phát hiện ra nhiều vấn đề.

Ngoài ra, để thích ứng thì phải có chuẩn bị, phải học. Một trong những bí quyết mà tôi tự tin đi ra tư nhân là do tôi chịu khó cập nhật kiến thức, đi học liên tục. Trong thời gian chờ đợi, tôi lập tức học để trau dồi kiến thức, học thêm một số kỹ năng mới, những thứ cần để vào công việc mới.

Tiếp theo nữa là câu chuyện về thái độ. Giả sử mình có chức sắc trong công việc cũ và khối Nhà nước thì hãy chuẩn bị tinh thần là khi ra khỏi Nhà nước mình chả là cái gì nữa. Đừng bao giờ nghĩ "mày có biết tao là ai không", "mày biết bố tao là ai không". Đó là những câu hỏi rất dại. Hãy nói tôi là một người bình thường và tôi sẵn sàng làm những việc cần thiết để tồn tại và phát triển.

Cá nhân tôi cũng vậy. Có một lần đi giao tiếp với hiệu trưởng trường học, tôi với thân phận đi bán hàng nên phải có tí cầu cạnh. Cô hiệu trưởng hất hàm hỏi: “Trước đây cậu làm gì?”

Tôi bảo: "Dạ thưa chị, trước đây em là phó chủ tịch tỉnh ạ!". Cô hiệu trưởng này cực kỳ choáng, không thể tin được cái ông từ nãy đến giờ rất khiêm tốn, ngồi khép nép trên ghế lại từng có một quá khứ hoành tráng như vậy. Nhưng tôi cũng không ăn mày quá khứ được, bởi vì hiện thực mới là quan trọng. Sống với hiện tại và tương lai thôi.

- Những điều ông vừa chia sẻ là những đúc kết trong hành trình gần 10 năm hay vốn dĩ là tư duy từ khi ông bắt đầu có ý tưởng sẽ ra khỏi môi trường Nhà nước? Nếu được gặp lại Bạch Ngọc Chiến của 10 năm trước, ông sẽ nói gì?

Thật ra, tính cách con người có tính ổn định cao. Tính cách của tôi có một chút của sự trung thực, thẳng thắn, có một chút của sự bất cần, không ngại gian khổ, có một chút của người tham vọng, một chút người mơ mộng... Những tính cách đó có từ khi tôi vẫn thanh niên và ổn định, phát triển cho đến tận bây giờ.

Người ta thường nói "gieo tính cách, gặt số phận". Tính cách tôi như thế thì số phận tôi là thế này. Nếu có cơ hội gặp lại bản thân 10 hay 20 năm trước, tôi cũng không có lời khuyên nào khác. Cứ tiếp tục như thế, vì những gì tôi đang có bây giờ khiến tôi cảm thấy vui vẻ.

Tôi không bao giờ ăn mày quá khứ, cũng không mãi nhấm nháp thành công hay nuối tiếc những gì đã qua. Tôi luôn hướng về phía trước, luôn hướng tới tương lai xem mình sẽ làm được gì.

- Vốn dĩ ông đã có sự tự tin, nhưng không phải ai cũng có điều đó. Theo ông, sự tự tin đến từ đâu? Đó là điều sẵn có hay có thể rèn luyện và bồi đắp theo thời gian?

Tôi không phải lúc nào cũng tự tin đâu nhé. Thực ra, lúc thanh niên tôi vừa tự tin lại vừa tự ti. Xuất phát điểm từ nông thôn, học không xuất sắc, kinh tế gia đình không khá thì không thể làm cho người ta tự tin được.

Tuy nhiên, điều tôi khám phá được trong suốt quá trình học tập và trưởng thành là sự tự tin đến từ tri thức. Càng học hỏi, tích lũy nhiều trải nghiệm, tôi càng cảm thấy vững vàng và tự tin hơn.

Cái tự tin đấy không phải tự nhiên mà có ngay được đâu. Ngày xưa tôi luôn trăn trở chuyện tại sao mình không được đẹp trai, không được thông minh như các bạn. Nhưng càng về sau tôi càng hiểu, muốn tạo ra tự tin thì hãy làm giàu kiến thức, tri thức của mình.

Con mèo chỉ bắt được chuột, nhưng con hổ có thể bắt được tất cả các con khác. Nếu muốn từ mèo hóa hổ, ta phải thay đổi về bản chất, nâng tầm trí tuệ. Nếu không có kiến thức, ta chỉ có thể cam tâm làm con mèo bắt chuột. Đây cũng chính là cách tôi truyền cảm hứng cho các chiến hữu của mình.

- Xin cảm ơn những chia sẻ của ông!