Cần cẩn trọng khi tôn tạo, trùng tu đền Đuổm

Cổng đền Đuổm ghi "Đền Đuổm, di tích lịch sử thời Lý" là chưa đúng, vì cổng đền Đuổm và lầu Chuông được xây dựng mới năm 1996, 1998.

Tri ân công lao của ông, người dân lập đền thờ ở nhiều nơi dọc sông Cầu, trong đó có đền Đuổm ở xã Động Đạt, huyện Phú Lương, tỉnh Thái Nguyên được xếp hạng di tích quốc gia. Qua 9 lần trùng tu, tôn tạo, dù không phải là kiến trúc cổ, nhưng lần trùng tu thứ 10 này cần cẩn trọng.

Với tài năng của mình, danh tướng Dương Tự Minh, người dân tộc Tày được các vua triều Lý sắc phong làm thủ lĩnh Phủ Phú Lương, cai quản vùng đất rộng lớn biên giới phía bắc nước Đại Việt, nay thuộc các tỉnh Cao Bằng, Hà Giang, Tuyên Quang, Bắc Kạn, Thái Nguyên. Ông đã mang đến cho người dân cuộc sống an bình, thịnh trị.

Tin cậy và ghi nhận công lao, danh tướng Dương Tự Minh được vua Lý Nhân Tông gả công chúa Diên Bình, vua Lý Anh Tông gả công chúa Thiều Dung; được phong sắc “Uy Viễn Đôn Cao Sơn Quảng Độ Chi Thần”, các triều đại sau truy phong ông là “Cao Sơn Quý Minh Thượng Đẳng Thần”, nhân dân trong vùng suy tôn là Đức Thánh Đuổm.

Nhiều nơi, nhiều vùng dọc sông Cầu, từ vùng thượng nguồn thành phố Bắc Kạn, xuống các huyện Chợ Mới (tỉnh Bắc Kạn), Phú Lương và Phú Bình (tỉnh Thái Nguyên), người dân lập đền, đình thờ Đức Thánh Đuổm, trong đó có đền Đuổm ở nơi ông mất, nay thuộc xã Động Đạt, huyện Phú Lương. Năm 1993, đền Đuổm được xếp hạng di tích lịch sử-văn hóa-danh thắng quốc gia; năm 2017, Lễ hội đền Đuổm được công nhận là di sản văn hóa phi vật thể quốc gia.

Theo Phó Giáo sư, Tiến sĩ Trần Lâm Biên, đền Đuổm không có dấu tích khởi nguyên thời nhà Lý. Nhà nghiên cứu lịch sử, văn hóa địa phương Nguyễn Thanh Bình, cho biết: “Sách Đại Việt sử ký toàn thư tập I dành một số dòng viết về công trạng, sự nghiệp của Thủ lĩnh Phú Lương, Phò mã Dương Tự Minh, nhưng không viết gì về việc ông được thờ cúng ra sao”.

“Sách Đại Nam nhất thống chí, biên soạn thời vua Tự Đức, nhà Nguyễn-thế kỷ XIX, ở tập IV, quyển XX, trang 195 viết: Điểm Sơn (tức núi Đuổm), đỉnh và sườn núi đều có đền. Tương truyền Dương Tự Minh, đời Lý dời đến đấy ở, sau người địa phương lập đền thờ, nay vẫn còn”.

Vẫn theo ông Bình: Sách Đồng Khánh địa dư chí, soạn vào đời vua Đồng Khánh, nhà Nguyễn (1885-1888), phần tỉnh Thái Nguyên viết: “Núi Điểm Sơn, đường lên núi có hai bậc cấp, mỗi đường đều có một đền thờ”, nhưng không có thông tin được xây dựng từ khi nào, cũng không cho biết các ngôi đền được xây dựng nhỏ, lớn cỡ nào, làm bằng chất liệu gì.

Qua đó, ông Nguyễn Thanh Bình cho rằng, thời gian gần đây một số thông tin báo chí, mạng xã hội viết: Tục truyền, đền Đuổm được xây dựng năm 1180 đời nhà Lý, hoặc đền Đuổm được xây dựng từ thời vua Lý Cao Tông năm 1180 là chưa đúng. Vì đến nay, trong các sách sử chính thống của các vương triều, các sắc phong, thần phả, văn bia cổ trên địa bàn tỉnh, địa chí Thái Nguyên đều không viết đền Đuổm được xây dựng năm 1180.

Phối cảnh tôn tạo, trùng tu đền Đuổm.

Theo ông Nguyễn Thanh Bình, tư liệu điền dã cho thấy vào khoảng năm 1930, có bà người Việt là vợ ông chủ đồn điền (người dân gọi là chủ đồn điền Na) đứng ra xây lại đền Đuổm (đền Trung thờ Đức Thánh Đuổm) 3 gian nhỏ bằng gạch nung, mái lợp lá cọ. Năm 1949, máy bay Pháp ném bom trúng đền Trung, ngôi đền bị phá hủy, mãi đến đầu năm 1987, người dân địa phương mới dựng lại ngôi đền 3 gian chất liệu bằng gỗ, tre, nứa, mái lợp lá cọ.

Từ năm 1980 đến 2023, đền Đuổm đã trải qua 9 lần tôn tạo, trùng tu. Trong đó, đáng kể nhất là vào hai năm 1996 và 1998, bằng kinh phí chống xuống cấp di tích, cổng tam quan và lầu chuông của đền Đuổm được xây dựng mới. Năm 2003, khu di tích đền Đuổm được trùng tu, tôn tạo để có quy mô, diện mạo các công trình: Đền Trung, đền Thượng, phủ Bà, lầu Chuông… như thời gian vừa qua.

Đại diện Ban Quản lý di tích đền Đuổm cho biết: Mặc dù qua 9 lần trùng tu, tôn tạo đền Đuổm, nhưng do kinh phí eo hẹp, việc trùng tu, tôn tạo chỉ mang tính chất chắp vá, nhỏ lẻ. Kết quả khảo sát của cơ quan chuyên môn cho thấy, hiện trạng các hạng mục công trình như đền Thượng, đền Trung, phủ các vị công chúa, đình Niêng, lầu Chuông đã cơ bản xuống cấp, mối mọt, lún, rạn nứt, thấm dột.

Những năm gần đây, nhân dân địa phương nhiều lần kiến nghị các cấp có thẩm quyền, cơ quan chức năng trùng tu, tôn tạo đền Đuổm cho tương xứng với công lao của Đức Thánh Đuổm, đáp ứng nhu cầu tâm linh, sinh hoạt văn hóa của nhân dân trong vùng và du khách.

Ông Nguyễn Văn Ngọc, Giám đốc Sở Văn hóa, Thể thao và Du lịch tỉnh Thái Nguyên cho biết: Trước khi lập báo cáo kinh tế-kỹ thuật trùng tu, tôn tạo đền Đuổm lần thứ 10, năm 2024, Sở Văn hóa, Thể thao và Du lịch tỉnh Thái Nguyên phối hợp với chính quyền địa phương mời nhiều nhà sử học, văn hóa, kiến trúc, đại diện cơ quan quản lý văn hóa đến nghiên cứu, khảo sát kỹ thực trạng, thảo luận phương án trùng tu, tôn tạo; sau đó đơn vị tư vấn lập thiết kế tổng thể tu bổ, tôn tạo di tích đền Đuổm.

Tuy nhiên, báo cáo kinh tế-kỹ thuật trùng tu, tôn tạo đền Đuổm đang trong quá trình thẩm định, thì gần đây đã tiến hành hạ giải tam quan, thay đổi một số hiện trạng trong phạm vi di tích, nên dư luận rất quan tâm và xuất hiện thông tin tiêu cực, nhiều chiều về việc trùng tu, tôn tạo di tích.

Liên quan đến sự việc tại di tích đền Đuổm, ngày 17/3, Cục Di sản văn hóa (Bộ Văn hóa, Thể thao và Du lịch) ban hành Công văn số 226/DSVH-DT đề nghị Sở Văn hóa, Thể thao và Du lịch tỉnh Thái Nguyên phối hợp với chính quyền địa phương khẩn trương kiểm tra, có biện pháp xử lý; báo cáo kết quả kiểm tra và phương án giải quyết đến Ủy ban nhân dân tỉnh Thái Nguyên và Bộ Văn hóa, Thể thao và Du lịch.

Vấn đề đặt ra hiện nay là việc tu bổ, tôn tạo đền Đuổm cần tuân thủ các quy định pháp luật về di sản văn hóa, không nóng vội, cẩn trọng nghiên cứu kỹ lưỡng về kiến trúc, văn hóa, triển khai một cách thận trọng, bài bản, khoa học đối với từng hạng mục, hài hòa về tổng thể, bền vững lâu dài, bảo tồn những giá trị cơ bản của di tích, xứng tầm với công lao của danh tướng Dương Tự Minh và phù hợp với nhu cầu tâm linh của người dân địa phương, du khách.

THẾ BÌNH