Cận cảnh ma nhai được ghi danh Di sản tư liệu khu vực Châu Á-Thái Bình Dương

Ma nhai (văn bia khắc chữ trực tiếp lên núi đá) tại Danh thắng Ngũ Hành Sơn, Đà Nẵng vừa được UNESCO ghi danh Di sản tư liệu khu vực Châu Á-Thái Bình Dương ngày 26/11/2022) là kho tàng di sản tư liệu quý giá bằng chữ Hán và chữ Nôm, với số lượng lớn.

Theo Ban quản lý Danh thắng Ngũ Hành Sơn, hiện tại danh thắng có hơn 90 văn bản khắc trên núi đá, trong đó có đa số là bia chữ Hán và 2 bia chữ Nôm. Ông Nguyễn Văn Hiền, Trưởng Ban quản lý Danh thắng Ngũ Hành Sơn cho biết, ma nhai tại danh thắng Ngũ Hành Sơn là tài liệu gốc duy nhất được vua Minh Mạng ngự bút và cho khắc lên các vách núi, hang động. “Trong các tài liệu lịch sử như Đại Nam Nhất Thống chí, Đại Nam Thực lục, Đại Nam dư địa chí ước biên… có ghi chép về sự kiện này", ông Hiền nói và cho biết thêm, để xác định thời gian các tấm bia, Ban quản lý di tích phải có dữ liệu để dịch và xác định tuổi.

Hệ thống ma nhai tại Ngũ Hành Sơn có niên đại trải dài từ nửa đầu thế kỷ XVII đến những năm 60 của thế kỷ XX, là loại hình độc đáo, hiếm thấy ở Việt Nam cũng như trong khu vực Châu Á-Thái Bình Dương.

Nội dung, phong cách biểu hiện của ma nhai có hình thức, phong cách biểu hiện đa dạng và độc đáo, với nhiều thể loại như ngự bút, bia ký, tán, thơ văn, đề từ, đề danh, câu đối… của các vị vua, quan triều Nguyễn, cao tăng, cùng bao thế hệ tao nhân, mặc khách đã từng dừng chân lưu đề trên vách đá, hang động tại danh thắng Ngũ Hành Sơn. Các tác phẩm được tạo hình trên đá độc đáo và ấn tượng, với nhiều kiểu chữ viết như Chân, Hành, Thảo, Triện, Lệ…

Trong số các ma nhai xác định được niên đại thì sớm nhất là ma nhai Ngũ uẩn sơn cổ tích Phật tịch diệt của thiền sư Huệ Đạo Minh được khắc bản năm Tân Mùi (1631), muộn nhất là bia ma nhai Phụng Tạo Quán Thế Âm Bồ Tát Tôn Tượng (Phật lịch 2518-Ất Mùi 1955).

Đặc biệt, ma nhai là những tư liệu cực kỳ giá trị, chân xác và đặc sắc, quý hiếm, không thể thay thế, được giới nghiên cứu Việt Nam và nước ngoài rất quan tâm bởi nó mang hệ giá trị trên nhiều mặt như lịch sử, địa lý, văn học, nghệ thuật, tôn giáo, ngôn ngữ, văn hóa-giáo dục. Những di sản này lưu trữ những “ký ức” về các mối quan hệ giao lưu, tiếp xúc kinh tế, thể hiện rõ tính giao thoa, hòa điệu về kinh tế, văn hóa, xã hội giữa Việt Nam với các quốc gia trong khu vực trên tuyến đường hàng hải như Nhật Bản, Trung Quốc từ thế kỷ XVII đến thế kỷ XIX.

Theo thống kê của các nhà nghiên cứu, ma nhai chủ yếu được lưu khắc tại các động thuộc danh thắng Ngũ Hành Sơn. Cụ thể, tại động Hoa Nghiêm lưu giữ 20 ma nhai, động Huyền Không 30 ma nhai, trong đó có ngự bút của vua Minh Mạng “Huyền Không Động”. Các động Tàng Chơn có 20 ma nha, động Vân Thông có 2 ma nhai, động Linh Nham có 3 ma nhai…

Hệ thống ma nhai ở danh thắng Ngũ Hành Sơn có các ý nghĩa và giá trị vượt ra ngoài ranh giới của một quốc gia, là loại hình di sản tư liệu quan trọng đối với khu vực châu Á-Thái Bình Dương và thế giới.

Hiện nay, toàn bộ nội dung ma nhai ở danh thắng Ngũ Hành Sơn đã được dịch ra tiếng Việt và được xây dựng cơ sở dữ liệu để tra cứu. Hệ thống công cụ tra cứu toàn bộ văn khắc gồm có mục lục các ma nhai tại danh thắng Ngũ Hành Sơn được lưu giữ theo cách truyền thống và tra cứu trên mạng nội bộ và Ngân hàng dữ liệu di sản văn hóa Đà Nẵng tại Bảo tàng Đà Nẵng.

CHÂU THƯ