Cần chú ý đến chi phí tuân thủ

Nhiều ý kiến sau đó cho rằng để thuế trở thành công cụ hạn chế đầu cơ, cần phân biệt giữa đầu cơ và tích lũy để khỏi đánh thuế những người mua vàng như một hình thức tiết kiệm chứ không nhằm đầu cơ. Một số ý kiến nói nên cân nhắc thời gian nắm giữ, ví dụ vàng đã nắm giữ từ ba năm trở đi thì miễn nộp thuế khi giao dịch. Cũng có nhiều ý kiến cho rằng không nên đánh thuế trên giá trị chuyển nhượng mà chỉ thu thuế trên chênh lệch giá mua - giá bán để tránh tình trạng thuế chồng lên thuế.

Tuy nhiên, chỉ cần xét đến khía cạnh chi phí tuân thủ, chúng ta sẽ thấy một loại thuế như vậy sẽ không hiệu quả về mặt tiền thuế thu được, từ đó tác động lên hành vi tiêu dùng cũng rất ít ỏi. Lấy ví dụ, doanh thu của SJC năm 2023 là 28.400 tỉ đồng, cứ cho số vàng SJC mua của người dân bằng một nửa con số này. Giả sử chúng ta thu thuế 0,1% từ cá nhân bán vàng cho SJC (và có lẽ phải nhờ SJC thu hộ tại nguồn), số thuế thu được vào khoảng 14 tỉ đồng - một con số không đáng kể so với quy mô thị trường. Vài trăm ngàn đồng tiền thuế sẽ không có tác dụng ngăn cản người ta đầu cơ vào vài lượng vàng nếu họ có ý định như vậy, vì mức biến động giá hàng ngày có thể còn cao hơn mức thuế phải đóng.

Nhìn ở góc độ chi phí tuân thủ mới thấy các đề nghị trên còn kém khả thi hơn - chi phí xác định thời gian nắm giữ hay xác định chênh lệch giá mua - giá bán còn cao hơn chuyện đánh thuế trên giá trị giao dịch.

Chú ý đến chi phí tuân thủ cũng giúp chúng ta thiết kế cơ chế thuế hợp lý với người buôn bán nhỏ lẻ, những hộ kinh doanh ăn uống, khi bắt đầu từ năm sau sẽ bỏ cơ chế khoán thuế để tính thuế trên doanh thu thực tế. Ủy ban Kinh tế và Tài chính của Quốc hội cũng nhận định gánh nặng với hộ kinh doanh sẽ tăng đáng kể khi bỏ thuế khoán. Điều đáng nói là gánh nặng tăng lên không chỉ do doanh thu theo hóa đơn sẽ cao hơn doanh thu được khoán, gánh nặng này còn tăng do chi phí tuân thủ. Hộ kinh doanh sẽ phải đầu tư vào phần mềm, phần cứng, phải tìm nguồn cung cấp có hóa đơn đầu vào, phải ghi chép sổ sách đầy đủ.

Đây là quá trình chuyển đổi để hộ kinh doanh lớn lên theo quy mô của nền kinh tế, dần dần đi vào nề nếp, chuyển dần một phần nền kinh tế phi chính thức thành chính thức. Tuy nhiên, giai đoạn chuyển đổi rất cần sự hỗ trợ của Nhà nước để giảm bớt gánh nặng cho hộ kinh doanh, tiếp tục khơi gợi tinh thần khởi nghiệp, tinh thần bung ra làm ăn.

Sự hỗ trợ đó có thể là điều chỉnh thuế suất nếu có chênh lệch lớn giữa doanh thu kê khai và thuế khoán, theo đề xuất của Thường trực Ủy ban Kinh tế và Tài chính. Đó cũng có thể là mạng lưới tuyên truyền hướng dẫn, giúp người kinh doanh tuân thủ quy chế mới bằng các tài liệu sinh động, trực quan.

Hiện nay, mức doanh thu hàng năm của hộ kinh doanh được miễn thuế giá trị gia tăng và thu nhập cá nhân đã được nâng lên 200 triệu đồng, cũng là một cách hỗ trợ nhưng còn rất thấp. Đây là mức doanh thu, chứ không phải là thu nhập nên cần được nâng lên ít nhất 1 tỉ đồng/năm.

Với mọi chính sách ban hành, nếu chúng ta chú ý đến chi phí tuân thủ cho người chịu tác động bởi chính sách sẽ góp phần vào việc triển khai thành công, làm cho chính sách đi vào cuộc sống một cách suôn sẻ.

Kinh tế Sài Gòn