Cần khung pháp lý toàn diện cho chuyển dịch năng lượng

Hạ tầng truyền tải điện là một trong những điều kiện để chuyển dịch năng lượng thành công. (Ảnh: EVN)

Tiềm năng chuyển dịch năng lượng lớn

Mới đây, Cơ quan Phát triển Pháp đã tài trợ 67 triệu USD cho việc xây mới 2 trạm biến áp 500kV và các đường dây truyền tải điện. Các dự án này nhằm nâng cao hiệu quả vận hành, đáp ứng nhu cầu cơ sở hạ tầng thiết yếu để duy trì tăng trưởng kinh tế và thúc đẩy quá trình chuyển dịch năng lượng tại Việt Nam. Đây là dự án đầu tiên được hiện thực hóa sau khi Việt Nam tham gia nhóm Quan hệ đối tác chuyển dịch năng lượng công bằng.

Tuy nhiên, nhiều chuyên gia đánh giá, khả năng chuyển dịch năng lượng tại Việt Nam vẫn là thách thức do thiếu cơ chế khuyến khích dài hạn, thiếu quy hoạch tích hợp đất - điện - lưới và hạ tầng chưa theo kịp tốc độ phát triển.

Một trong những rào cản lớn nhất trong quá trình chuyển đổi năng lượng tại Việt Nam được nhận diện là do sự thiếu hoàn thiện và thiếu ổn định của khung chính sách. Đến nay, dù đã ban hành Quy hoạch điện VIII điều chỉnh và các cam kết quốc tế về phát thải ròng bằng 0, nhưng vẫn chưa có một cơ sở luật về NLTT hoặc luật chuyển đổi năng lượng. Điều này dẫn đến tình trạng các chính sách rời rạc, thiếu tính ràng buộc pháp lý cao, khó triển khai nhất quán giữa Trung ương và địa phương. Cơ chế giá điện sau FIT chưa được ban hành kịp thời, khiến các nhà đầu tư mất niềm tin và đình hoãn nhiều dự án.

Theo PGS.TS Đặng Trần Thọ - Viện trưởng Viện Công nghệ Năng lượng (Đại học Bách khoa Hà Nội), chuyển đổi năng lượng là một quá trình tiêu tốn nguồn lực tài chính rất lớn nhưng việc huy động vốn cho các dự án năng lượng xanh tại Việt Nam hiện đang gặp nhiều rào cản. Các ngân hàng trong nước vẫn còn e ngại cho vay các dự án NLTT do rủi ro pháp lý (thiếu hợp đồng mua bán điện dài hạn có bảo lãnh), rủi ro thị trường (chưa có giá điện ổn định) và rủi ro kỹ thuật (không bảo đảm giải tỏa công suất).

Đề xuất thành lập một Ban Chỉ đạo quốc gia về chuyển đổi năng lượng

Ông Đoàn Ngọc Dương - Phó Cục trưởng Cục Điện lực (Bộ Công Thương) khẳng định, không thể có chuyển đổi năng lượng nếu thiếu một hệ thống lưới điện thông minh và linh hoạt. Do đó, trong thời gian tới, cần đẩy nhanh đầu tư các đường dây truyền tải chiến lược, hiện đại hóa lưới điện với công nghệ số, thông minh nhằm khai thác và sử dụng tối ưu các nguồn điện NLTT, năng lượng mới trên phạm vi cả nước. Bên cạnh đó, cần xem xét vai trò của điện hạt nhân trong dài hạn. Đây là nguồn điện ổn định, không phát thải CO2, có thể đóng vai trò là nguồn nền cho hệ thống điện với tỷ lệ nguồn NLTT lớn.

Ngoài ra, cần một hệ thống cơ chế, chính sách và thị trường điện hiện đại. Theo đó, cần khẩn trương hoàn thiện thị trường điện cạnh tranh, xây dựng cơ chế tín chỉ carbon, định giá phát thải, thúc đẩy tài chính xanh và các hình thức hợp tác công - tư. Đây là nền tảng để huy động nguồn lực tư nhân và quốc tế cho chuyển đổi năng lượng.

PGS.TS Đặng Trần Thọ khẳng định, hiện tại, Việt Nam đang thiếu một khung pháp lý toàn diện về chuyển đổi năng lượng, đặc biệt là Luật NLTT hoặc Luật chuyển đổi năng lượng. Do đó, PGS.TS Thọ đề xuất thành lập một Ban Chỉ đạo quốc gia về chuyển đổi năng lượng và trung hòa carbon, trực thuộc Chính phủ, nhằm điều phối liên ngành giữa các Bộ và các địa phương. Ban này không chỉ giám sát thực hiện Quy hoạch điện VIII mà còn điều phối các chương trình tài chính xanh, quản lý rủi ro hệ thống và cập nhật tiến độ triển khai định kỳ.

Bên cạnh đó, các văn bản hướng dẫn như Nghị định, Thông tư liên quan đến đấu thầu dự án điện, cơ chế DPPA (bán điện trực tiếp), định giá lưu trữ và quy chuẩn kỹ thuật về tích hợp NLTT cũng cần được ban hành sớm. Việc trì hoãn khung pháp lý sẽ tiếp tục làm “treo” hàng chục GW công suất dự án, làm chậm tiến độ thực hiện các mục tiêu đã đề ra.

Đại diện Văn phòng Ban IV (Ban Nghiên cứu Phát triển kinh tế tư nhân) cũng cho rằng, cần thiết phải xây dựng một khung chính sách phát triển NLTT tạo mang tính hệ thống, đồng bộ và có khả năng thực thi cao. Khung chính sách này cần được thiết kế đi kèm với lộ trình thực hiện cụ thể, phân định rõ vai trò, trách nhiệm, quyền hạn của các bên liên quan (cơ quan quản lý nhà nước, địa phương, doanh nghiệp, tổ chức tài chính), cùng với các chỉ số đánh giá hiệu quả (KPI) được xác lập từ đầu nhằm bảo đảm tiến độ, chất lượng và tính minh bạch trong triển khai.

Ngoài ra, cần thiết lập sàn giao dịch tín chỉ carbon, hoàn thiện hệ thống đo lường - báo cáo - thẩm định và thử nghiệm phân bổ hạn ngạch phát thải theo ngành. Việc kết nối thị trường carbon trong nước với các cơ chế quốc tế như Cơ chế trao đổi tín chỉ theo Điều 6 Thỏa thuận Paris sẽ tạo ra động lực tài chính mới, thúc đẩy các dự án năng lượng sạch có tính thương mại cao.

Hồng Tươi