Cần tăng cường 'vaccine số' cho trẻ em tự bảo vệ trên không gian mạng

Tội phạm mạng luôn tìm cách cô lập trẻ khỏi gia đình, trong khi người lớn còn thiếu kỹ năng số và thiếu kiểm soát (Ảnh minh họa)

Tội phạm mạng luôn tìm cách cô lập trẻ khỏi gia đình, trong khi người lớn còn thiếu kỹ năng số và thiếu kiểm soát. Phóng viên báo Phụ nữ Việt Nam có cuộc trao đổi với ông Đặng Hoa Nam, Phó Chủ tịch Hội Bảo vệ quyền trẻ em Việt Nam về thực trạng, giải pháp để bảo vệ trẻ em trên không gian mạng.

Ông Đặng Hoa Nam, Phó Chủ tịch Hội Bảo vệ quyền trẻ em Việt Nam

- Thưa ông, gần đây xuất hiện nhiều vụ trẻ em bị dụ dỗ bỏ nhà đi, bị lừa làm "việc nhẹ lương cao" hay bị dẫn dắt bởi những mối quan hệ ảo trên mạng. Vì sao điều này ngày càng phổ biến?

Ông Đặng Hoa Nam: Thực tế tội phạm mạng thay đổi thủ đoạn rất nhanh. Từ chiêu trò "việc nhẹ lương cao", "tìm kho báu", đến giả danh yêu đương, kết bạn online, lừa đảo tài chính… nhưng điểm chung là luôn tìm cách cô lập nạn nhân khỏi gia đình và các mối quan hệ xã hội.

Khi trẻ bị tách khỏi môi trường quen thuộc, kẻ xấu sẽ thao túng bằng nhiều hình thức như hứa hẹn, dọa nạt, nắm điểm yếu tâm lý như cô đơn, thiếu tự tin, ham khám phá. Có trường hợp tài xế xe khách, xe ôm, nhân viên bến xe đã phát hiện bất thường và can thiệp kịp thời, cứu được trẻ. Điều đó cho thấy xã hội có nhận thức thì trẻ em mới có cơ hội được bảo vệ.

- Có ý kiến cho rằng, trẻ em ngày nay dùng điện thoại thông minh quá sớm nên dễ bị lừa đảo. Quan điểm của ông về vấn đề này như nào?

Ông Đặng Hoa Nam: Đúng là trẻ em đang tiếp cận điện thoại, mạng xã hội sớm hơn nhưng vấn đề cốt lõi nằm ở tiếp cận theo độ tuổi.

Nhiều gia đình nhầm lẫn, đưa điện thoại cho trẻ dưới 3 tuổi - giai đoạn cần phát triển giao tiếp xã hội nhất- điều đó gây hại. Ở tuổi 5-7 có thể cho tiếp cận nhưng phải hạn chế và có kiểm soát. Tới 11-12 hay 15-18 tuổi, mạng xã hội trở thành nhu cầu thực sự nhưng vẫn cần định hướng.

Không gian mạng hay trí tuệ nhân tạo đều là sản phẩm của con người. Không thể dạy trẻ "sợ Internet", mà phải dạy kỹ năng làm chủ Internet. Truyền thông quá nhiều về mặt tiêu cực khiến nhiều người hoặc cực đoan, hoặc tò mò. Trong khi kỹ năng sử dụng đúng cách mới là yếu tố bảo vệ bền vững.

Cần dạy trẻ kỹ năng làm chủ Internet. Ảnh minh họa

- Đã có một số quốc gia cấm trẻ dưới 15 tuổi dùng mạng xã hội, theo ông, Việt Nam có nên áp dụng cách này?

Ông Đặng Hoa Nam: Nên học kinh nghiệm nhưng cần hiểu đúng, những quy định hạn chế không nhằm trừng phạt trẻ, mà nhằm vào trách nhiệm của người lớn - cha mẹ, nhà trường, doanh nghiệp cung cấp dịch vụ và cơ quan thực thi pháp luật.

Luật cho phép giới hạn quyền của trẻ nếu điều đó mang lại lợi ích tốt nhất cho trẻ. Quyền tiếp cận thông tin của trẻ là quan trọng, nhưng Internet cũng chứa nhiều rủi ro. Giới hạn ở mức phù hợp từng tuổi là không vi phạm quyền trẻ em. Vấn đề là quy định xong thì thực thi thế nào- đó mới là câu chuyện khó.

Tội phạm mạng nhanh nhẹn, biến hóa, nhưng người lớn có kinh nghiệm và có hệ thống pháp luật. Nếu đồng hành cùng trẻ, chia sẻ với trẻ, chúng ta vẫn có thể bảo vệ các em. Nguy hiểm nhất là để trẻ lang thang một mình mà không có mối liên hệ gắn bó với gia đình, nhà trường.

- Cơ quan quản lý và các bên liên quan cần làm gì để bảo vệ trẻ em?

Ông Đặng Hoa Nam: Trước hết, về mặt quản lý, chức năng bảo vệ an toàn trẻ em trên không gian mạng hiện nay được giao cho Bộ Công an. Cục An ninh mạng và Phòng chống tội phạm công nghệ cao đã có nhiều nỗ lực, đặc biệt là tham gia xây dựng pháp luật quốc tế, trong đó có Công ước Hà Nội về phòng, chống tội phạm mạng.

Thứ hai là truyền thông - giáo dục. Không chỉ trẻ em mà cả người lớn, đặc biệt là cha mẹ, giáo viên, doanh nghiệp cung cấp dịch vụ phải được đào tạo. Nếu các nền tảng mạng xã hội không chủ động thiết lập công cụ bảo vệ trẻ em, mọi biện pháp khác đều vô hiệu. Cần có chế tài mạnh, xử phạt nghiêm nếu doanh nghiệp không tuân thủ.

Thứ ba, các biện pháp kỹ thuật hoàn toàn khả thi: lọc nội dung, chặn dữ liệu, kiểm soát độ tuổi, cảnh báo hành vi nguy hiểm… nhưng vấn đề là doanh nghiệp có sẵn sàng hy sinh một phần lợi nhuận để bảo vệ trẻ không.

Ngoài ra, việc làm lành mạnh không gian mạng, xử lý các hành vi như lừa đảo, tống tiền, xâm hại, bán hàng giả… thời gian gần đây đã được thực thi quyết liệt hơn. Đây là bước tiến quan trọng.

- Nhiều ý kiến nói trẻ cần có "vaccine số", quan điểm của ông thế nào về vấn đề này?

Ông Đặng Hoa Nam: "Vaccine số" nghĩa là bộ kỹ năng để tự bảo vệ mình trên không gian mạng. Nó phải được tiêm từ sớm, giống như giáo dục kỹ năng sống.

Gia đình và nhà trường là hai môi trường cốt lõi. Ngành giáo dục cần xây dựng bộ tiêu chí kỹ năng sống để ưu tiên đưa vào trường học. Trong rất nhiều nội dung, kỹ năng an toàn mạng và kỹ năng số cần được đặt lên hàng đầu.

Trẻ mẫu giáo, mầm non cũng cần một "liều vaccine" riêng - phù hợp độ tuổi. Trẻ 12–15 lại cần liều khác. Không thể dùng một chương trình cho mọi lứa tuổi.

Trong khi đó, cha mẹ cần được hướng dẫn, tập huấn thường xuyên vì không gian mạng thay đổi quá nhanh. Nếu người lớn không biết bảo vệ mình thì khó có thể bảo vệ trẻ.

- Nếu phát hiện trẻ có dấu hiệu bị lừa đảo, bị dụ dỗ online hoặc mất liên lạc, việc cần làm ngay là gì?

Ông Đặng Hoa Nam: Điều quan trọng nhất là lên tiếng và tìm đến các dịch vụ hỗ trợ. Tổng đài 111 là Tổng đài quốc gia bảo vệ trẻ em đồng thời là tổng đài phòng, chống mua bán người. Tại đây đã có quy trình phối hợp chặt chẽ với công an, chính quyền địa phương và các lực lượng chức năng khác.

Gần đây nhiều vụ đã được giải cứu nhanh chóng nhờ người thân hoặc bạn bè kịp thời gọi 111 và báo cho công an. Điều đó chứng minh rằng hệ thống can thiệp hiện có hiệu quả nếu chúng ta sử dụng đúng cách.

Nhưng quan trọng hơn cả là niềm tin giữa trẻ với người lớn. Nếu cha mẹ, giáo viên không là người bạn tâm giao của trẻ, trẻ sẽ không chia sẻ. Khi trẻ cô đơn trên Internet, nguy cơ bị xâm hại tăng lên gấp nhiều lần.

- Xin cảm ơn ông!

Thành Nam (thực hiện)