Cần thắt chặt quản lý việc khai thác đá tại huyện Gio Linh

“Núp bóng” danh nghĩa thu gom

Một ngày giữa tháng 4, chúng tôi đi dọc tuyến đường Hồ Chí Minh, đoạn qua địa bàn các xã miền Tây huyện Gio Linh. Khi đến địa phận xã Hải Thái, chúng tôi bắt gặp một chiếc máy múc đang hoạt động hết công suất để múc đá, đổ lên thùng những chiếc xe tải đã đợi sẵn dưới tán rừng cao su. Xung quanh là vô số đống đá lớn nằm ngổn ngang vừa được đào lên chưa lâu. Ước tính có hàng trăm mét khối đá tại đây.

Nhiều bãi đá lớn tập kết dọc tuyến tỉnh lộ 74, đi qua địa bàn xã Gio Sơn - Ảnh: TRẦN TUYỀN

Chúng tôi quyết định bám theo chiếc xe tải BKS 74C-098.42. Sau khi được chất đầy đá, chiếc xe này ì ạch bò ra khỏi tán rừng cao su để lên tuyến đường Hồ Chí Minh rồi chầm chậm lưu thông về hướng huyện Cam Lộ. Khoảng vài chục phút sau, chiếc xe nhanh chóng đổ toàn bộ số đá xuống khu vực đang thi công tại bờ kè Cam Hiếu (sát chân cầu Cam Hiếu, huyện Cam Lộ).

Trao đổi với chúng tôi, Chủ tịch UBND xã Hải Thái Hoàng Đoán cho biết, khu vực khai thác đá trên thuộc thửa đất số 291, tờ bản đồ số 10 của xã Hải Thái, với diện tích 3.873 m2 , được cấp cho hộ ông Lê Văn Mạnh. Ngày 20/9/2022, UBND huyện Gio Linh có văn bản số 1299/UBND-TN do Phó Chủ tịch UBND huyện Phan Văn Hòa ký về việc xác nhận đăng ký thu gom, vận chuyển đá ba dan (đá mồ côi) đối với hộ ông Nguyễn Xuân Phước tại thửa đất của ông Mạnh.

Theo đó, UBND huyện Gio Linh xác nhận ông Nguyễn Xuân Phước (sinh năm 1985), trú tại thôn An Nha, xã Gio An đăng ký thu gom, vận chuyển đá badan với khối lượng dự kiến khoảng 150 m3 ; thời gian thu gom, vận chuyển đá trong 30 ngày. Khối lượng đá thu gom phải được vận chuyển về nơi tập kết tại đất của hộ ông Phước ở thôn An Nha.

Tuy nhiên, dù thời hạn được cấp phép thu gom đá của hộ ông Phước đã hết từ lâu; số đá sau khi thu gom cũng không đưa về nơi tập kết tại đất của hộ ông Phước mà được chở đi bán khắp nơi nhưng không có cơ quan, đơn vị nào quản lý, nhắc nhở. Khi chúng tôi đặt câu hỏi, ông Phước đã hoàn thành việc nộp thuế tài nguyên, phí bảo vệ môi trường hay chưa thì ông Hoàng Đoán mới gọi điện thoại đến cơ quan thuế để xác minh.

Đây là thực trạng chung về tình hình khai thác đá mồ côi trên địa bàn các xã miền Tây huyện Gio Linh trong suốt nhiều năm qua. Các cá nhân, doanh nghiệp chỉ cần đăng ký khối lượng, địa điểm tập kết đá với UBND huyện Gio Linh, sau đó thực hiện việc nộp thuế tài nguyên, phí bảo vệ môi trường sẽ được UBND huyện đồng ý cho thu gom.

Bằng cách này, các cá nhân, đơn vị tiến hành thu mua đá, sau đó tập kết, chế biến thành các loại vật liệu xây dựng thông thường như: đá chẻ dùng trong xây nhà, lăng mộ; đá nguyên tảng làm chân kè bờ sông, bờ biển hoặc xẻ mỏng làm vật liệu ốp lát… rồi vận chuyển đi tiêu thụ nhiều nơi trong và ngoài tỉnh. Trong khi đó, Điều 64 và Điều 82 Luật Khoáng sản 2010 quy định thẩm quyền này thuộc UBND cấp tỉnh.

Tránh thất thoát nguồn thu ngân sách

Nhiều ngày đi dọc theo các tuyến tỉnh lộ 74, 75 qua các xã phía Tây huyện Gio Linh như Gio Sơn, Phong Bình... chúng tôi chứng kiến hàng trăm bãi đá nằm ngổn ngang hai bên đường. Có bãi chứa đến hàng nghìn mét khối đá.

Trong vai người tìm mua đá cảnh, chúng tôi gặp ông Th. một người có thâm niên trong việc thu mua, khai thác, chế biến đá mồ côi ở xã Phong Bình. Ông Th. cho hay: “Việc khai thác đá trên địa bàn khá đơn giản. Do loại đá mồ côi nằm rải rác, không hình thành mỏ nên chỉ cần ước lượng bằng mắt rồi kê khai số lượng, nộp thuế tài nguyên, phí bảo vệ môi trường, sau đó UBND huyện sẽ cho phép thu gom”.

Theo tuyến tỉnh lộ 74, chúng tôi tiếp cận ông H. chủ một bãi đá lớn tại xã Gio Sơn. Tại bãi đá của ông H. hàng nghìn mét khối đá được tập kết thành từng đống, phân loại theo kích cỡ. Thấy khách đến hỏi mua đá, ông H. vui vẻ giới thiệu, ở đây có đủ loại đá với kích cỡ khác nhau, từ đá chẻ, đá lớn nguyên tảng hoặc đá đổ kè, xây móng, tường rào… đều có. “Mỗi khối đá mồ côi (loại chưa chẻ) rẻ nhất là 200 nghìn đồng/m3 , loại to hơn có giá 400 nghìn đồng/m3 bán tại bãi. Đối với những tảng đá lớn sẽ được bán với giá vài triệu đến vài chục triệu đồng”, ông H. nói.

Qua dò hỏi những người thường xuyên mua đá, chúng tôi được giới thiệu gặp anh Tr. chủ một bãi đá có tiếng tăm tại xã Gio Sơn. Khác với những cơ sở khác là thuê người chẻ đá thủ công, anh Tr. đầu tư xây dựng một cơ sở xẻ đá bằng máy móc hiện đại. Từng tảng đá mồ côi lớn hàng tạ đến vài tấn đều được máy cưa xẻ ra thành những khối, lát nhỏ rất dễ dàng và thẩm mỹ. Ngoài bán đá chẻ, anh Tr. còn bán đá nguyên tảng cho khách hàng.

Trong bãi đá của anh Tr. có nhiều tảng đá kích cỡ lớn, nặng vài chục tấn. Khi chúng tôi hỏi giá tảng đá to nhất tại bãi, anh Tr. “hét giá” 100 triệu đồng/ tảng, chưa tính công làm sạch và vận chuyển. Anh Tr. còn khoe rằng đá của mình đã bán cho nhiều nơi trong và ngoài tỉnh. Mới đây, anh đã bán một số lượng đá lớn cho một khu du lịch nghỉ dưỡng và một công trình kè chống sạt lở ở Thừa Thiên Huế. Điều đó cho thấy, nguồn lợi từ việc mua bán đá mồ côi là rất lớn.

Theo thống kê của Phòng Tài nguyên và Môi trường huyện Gio Linh, trong năm 2022, trên địa bàn toàn huyện có 14 trường hợp được cấp phép thu gom đá mồ côi với tổng khối lượng đá thu gom 2.630 m3 . Để được phép thu gom số đá này, các cá nhân, doanh nghiệp chỉ phải đóng hơn 21 triệu đồng tiền thuế tài nguyên (8 nghìn đồng/m3 ) và hơn 13 triệu tiền phí bảo vệ môi trường (5 nghìn đồng/ m3 ).

Trong khi đó, giá thị trường mà các chủ mỏ đá bán ra cao gấp nhiều lần so với nguồn thuế mà cơ quan nhà nước thu được. Đơn cử như trường hợp hộ ông Nguyễn Xuân Phước đã đề cập ở trên, để được thu gom, khai thác 150 m3 đá mồ côi, chỉ cần nộp 1,2 triệu đồng thuế tài nguyên và 750 nghìn đồng phí bảo vệ môi trường.

Trước tình trạng trên, vào ngày 27/12/2022, Sở Tài nguyên và Môi trường có văn bản số 4809/STNMT-KSN về việc tăng cường quản lý khai thác, chế biến đá mồ côi trên địa bàn tỉnh. Trong văn bản này, Sở Tài nguyên và Môi trường nêu rõ: thực tế cho thấy, người dân đã và đang khai thác đá mồ côi để bán cho các cơ sở chế biến đá ốp lát, đá chẻ dùng cho xây dựng hoặc bán nguyên hòn để thi công các công trình như kè bờ sông, trang trí các khu du lịch - nghỉ dưỡng…

Việc khai thác đá ba dan, granit như vậy làm thất thoát rất lớn nguồn tài nguyên, có thể thất thu thuế, gây nguy cơ sạt lở đất, làm ảnh hưởng đến các công trình và đặc biệt là việc khai thác trái phép, vi phạm các quy định pháp luật.

Các tổ chức, cá nhân có thể khai thác tận thu đá mồ côi nằm rải rác trong vườn nhà, trang trại, vườn đồi… Tuy nhiên, cần phải lập hồ sơ và được cơ quan có thẩm quyền cấp phép theo quy định của Luật Khoáng sản năm 2010 và pháp luật liên quan.

Về vấn đề này, Chủ tịch UBND huyện Gio Linh Võ Đắc Hóa cho biết, ngày 17/4/2023, UBND huyện cũng đã có văn bản số 60/KH-UBND về việc triển khai công tác thu ngân sách nhà nước năm 2023. Trong đó, có nội dung rà soát lại nguồn khai thác tài nguyên tận thu trên địa bàn toàn huyện, nắm bắt kịp thời đối tượng mua bán đá mồ côi để yêu cầu kê khai nộp thuế, phí đầy đủ.

Trần Tuyền