Cần Thơ 'đánh thức' di sản 'ngủ quên'

Nhiều bất cập trong công tác bảo tồn di tích

TP. Cần Thơ hiện có 4 khu di tích đang đón được nhiều đoàn khách du lịch về nguồn, gồm: Di tích Khám Lớn (phường Ninh Kiều), Di tích Chiến thắng Chương Thiện (phường Vị Tân), Di tích Khu Căn cứ Tỉnh ủy Cần Thơ (xã Phương Bình), Di tích Đền thờ Bác Hồ (xã Lương Tâm). Các di tích còn lại thì khó đón được khách tham quan.

Di tích kiến trúc nghệ thuật cấp quốc gia Đình Bình Thủy gắn với Di sản văn hóa phi vật thể quốc gia Lễ hội Kỳ yên đang là một điểm đến trên bản đồ du lịch của TP. Cần Thơ. Khách du lịch được dẫn về đây để xem những nghi thức cúng bái trang nghiêm và phần hội sôi động với mục đích chính cầu nguyện quốc thái dân an, mưa thuận gió hòa.

Nhưng theo Nhà nghiên cứu văn hóa Nhâm Hùng, kiến trúc Đình Bình Thủy vẫn chưa được truyền tải đến công chúng một cách bài bản và sâu ngay tại chỗ. Ông Hùng nhận xét: “Kiến trúc Đình Bình Thủy rất đẹp, thể hiện ở những mảng chạm khắc hoa văn, họa tiết, thư pháp,.. nhưng không ai trình bày được những nội dung này. Khách đến dẫn khách vào xem lướt qua đồi thắp nhang, xong ra về. Tại sao không có một người thuyết minh về nét đẹp của những tấm liễng đối, bức hoành phi, nghệ thuật thư pháp của Đình?"

Thực tế ghi nhận đang còn nhiều bất cập tại các khu di tích. Đơn cử như: Di tích Căn cứ Tỉnh ủy Sóc Trăng (xã Mỹ Phước) và Địa điểm Mỹ - Diệm tàn sát đồng bào khi lập Khu Trù mật Vị Thanh - Hỏa Lựu (phường Vị Thanh) bị hư hao; nhiều di tích chưa được cấp hoặc cấp đổi giấy Chứng nhận quyền sử dụng đất; Di tích Địa điểm Đồng Khởi Trà Teo (phường Khánh Hòa) đã được xếp hạng cấp tỉnh nhưng chưa được xây dựng di tích bia tưởng niệm.

Công trình văn hóa tưởng niệm trọng điểm là Đền thờ Vua Hùng tại TP. Cần Thơ đang là điểm thu hút khách hành hương, tham quan mạnh nhất tại Cần Thơ.

Ông Võ Hoài Tú, ngụ tại phường Vị Thanh phản ánh về thực trạng khai thác du lịch tại Di tích Chiến thắng Vàm Cái Sình: “Khó khai thác du lịch vì khách tham quan ít ghé, khi ghé tham quan thì chỉ có nội dung Chiến thắng trận đánh tàu tại Vàm Cái Sình, không có nội dung nào khác. Ngoài ra, quanh khu vực này cũng không có điểm vui chơi giải trí hoặc điểm du lịch liên kết nào hết”.

Theo thống kê của Sở VHTT&DL, sau hợp nhất, TP. Cần Thơ có 108 di tích lịch sử - văn hóa được xếp hạng, trong đó có 1 di tích quốc gia đặc biệt, 31 di tích cấp quốc gia và 76 di tích cấp thành phố. Về loại hình, trong tổng số di tích được xếp hạng có 1 di tích khảo cổ, 28 di tích kiến trúc nghệ thuật và 78 di tích lịch sử. Ngoài ra, thành phố còn có 2 công trình văn hóa tưởng niệm trọng điểm là Đền thờ Vua Hùng và Đền thờ Châu Văn Liêm.

Về di sản văn hóa phi vật thể, thành phố có 1 di sản văn hóa phi vật thể đại diện nhân loại là Nghệ thuật Đờn ca tài tử Nam Bộ, 15 di sản trong Danh mục di sản văn hóa phi vật thể quốc gia. Các di sản văn hóa vật thể và phi vật thể phong phú về loại hình, nội dung, phản ánh chiều sâu lịch sử, văn hóa của vùng đất, với sự mài giũa của bao thế hệ người Cần Thơ.

Chương trình biểu diễn nghệ thuật Đờn ca tài tử tại Chợ nổi Cái Răng được Cần Thơ tổ chức nhằm khai thác Di sản văn hóa phi vật thể đại diện nhân loại là Nghệ thuật Đờn ca tài tử Nam Bộ vào phát triển du lịch.

Tuy nhiên, theo đánh giá của Nhà nghiên cứu văn hóa Nhâm Hùng, việc khai thác các giá trị văn hóa phi vật thể thời gian qua cũng chưa sâu: “Ví dụ, đưa đờn ca tài tử vào du lịch, vừa ca, vừa thuyết minh, vừa dịch sang tiếng Anh và giải thích về tính năng của từng loại nhạc cụ. Du khách nghe mới thấm và tiếp cận được. Còn mình thì chứng kiến rõ, ngày nay du khách Việt nghe đờn ca tài tử cũng không mặn mà vì dài và lê thê. Bản chất của đờn ca tài tử năm xưa là dùng để nghe, nhưng bây giờ muốn đưa vào du lịch thì phải kết hợp nghe và nhìn, nhưng mình bỏ qua yếu tố nhìn chỉ nghe thôi thì chưa đạt. Phải có yếu tố giải trí mới làm du lịch được", ông Hùng nêu ví dụ.

Biến di tích, di sản thành sản phẩm du lịch

15 di sản văn hóa phi vật thể quốc gia ở TP Cần Thơ sau sáp nhập được đánh giá là rất phong phú. Loại hình diễn xướng dân gian có: Hò, hát ru, hát Aday, múa Rom Vong; Loại hình tri thức dân gian có: Nghề truyền thống làm bánh pía, bánh tráng; Loại hình lễ hội dân gian có: Kỳ yên đình Bình Thủy, Nghinh Ông, Cúng Dừa, Phước biển.

Đây là những di sản đã được nhiều thế hệ cộng đồng các dân tộc Kinh, Khmer, Hoa ở TP Cần Thơ thực hành, gìn giữ và phát huy; đã tồn tại trong tâm thức văn hóa của người dân và góp phần định vị bản sắc địa phương. Những di sản này cần được khai thác mạnh thông qua nhiều hoạt động.

Nhà nghiên cứu văn hóa Nhân Hùng cho biết thêm: “Bây giờ kết hợp di sản vào các tour tuyến du lịch, kết hợp vào nghệ thuật, đưa vào viết sách, viết báo, đưa vào không gian lễ hội. Bây giờ mình mình đang lầm lẫn giữa việc quản lý di tích, di sản là “cất giữ”, “bỏ trong hộp”, “bỏ trong tủ”. Phải biến di tích, di sản thành sản phẩm du lịch để khai thác và phát huy”.

Học sinh được đi thực tế tại Di tích Đền thờ Bác Hồ (xã Lương Tâm), được giáo dục để hiểu biết nhiều về tấm gương đạo đức của Chủ tịch Hồ Chí Minh.

Dự thảo văn kiện Đại hội đại biểu Đảng bộ TP Cần Thơ nhiệm kỳ 2025-2030 xác định phát triển văn hóa, xây dựng người Cần Thơ văn minh, hiện đại, giàu bản sắc, với mục tiêu: “Bảo tồn và phát huy các giá trị văn hóa trở thành nền tảng tinh thần vững chắc, là mục tiêu, động lực phát triển thành phố bền vững”.

Một trong những giải pháp quan trọng được đề ra là thực hiện hiệu quả các hình thức kết hợp trong phát triển du lịch với công tác tổ chức các sự kiện văn hóa, lễ hội truyền thống, lễ hội của đồng bào dân tộc thiểu số, song song với đầu tư hoàn thiện các thiết chế văn hóa, di tích lịch sử. Nếu như trước đây, Cần Thơ xác định “văn hóa vừa là mục tiêu vừa là nguồn lực” thì hiện nay việc phát huy giá trị của văn hóa được nhấn mạnh, trở thành nguồn lực quan trọng cho sự phát triển nhanh và bền vững của thành phố.

Ông Huỳnh Minh Tuấn - Phó Giám đốc Sở VHTT&DL TP. Cần Thơ cho biết: “Hiện nay chúng tôi đang cho rà soát lại các di tích lịch sử trên địa bàn thành phố để có đề xuất, đảm bảo về mặt quản lý nhà nước và trùng tu, tôn tạo để phát huy các di tích trong thời gian tới. Chúng tôi cũng phối hợp với các đơn vị lữ hành khảo sát kết nối tour tuyến đến các khu di tích trên địa bàn”.

Chợ nổi Cái Răng đang được Cần Thơ tu bổ để lồng ghép các giá trị di sản, khai thác du lịch.

Sở VHTT&DL TP. Cần Thơ cho biết sẽ tham mưu UBND thành phố lựa chọn đơn vị tư vấn đủ năng lực để tham gia quy hoạch bảo quản, tu bổ, phục hồi di tích lịch sử - văn hóa, danh lam thắng cảnh đã được xếp hạng. Công tác đầu tư tu bổ, tôn tạo, phục dựng di tích lịch sử - văn hóa sẽ được quan tâm hơn nữa, bảo đảm nguyên tắc giữ gìn tối đa yếu tố gốc cấu thành di tích. Các đơn vị chuyên môn triển khai việc điều tra, sưu tầm, nghiên cứu bảo tồn các loại hình di sản văn hóa phi vật thể ở các di tích, nhất là các di sản tiêu biểu có nguy cơ mai một, bị thất truyền.

Dư địa di sản văn hóa của TP. Cần Thơ trong phát triển công nghiệp văn hóa còn rất lớn. Thành phố Cần Thơ cùng với cả nước phấn đấu đạt mục tiêu doanh thu của các ngành công nghiệp văn hóa đóng góp 7% GDP vào năm 2030, đây là cơ hội để “năng lượng gốc” của di sản Cần Thơ ngày càng lan tỏa. Tuy nhiên, để di sản văn hóa phát triển rực rỡ, giữ vững vai trò nền tảng, góp phần phát triển kinh tế - xã hội thì phải rất cần chiến lược dài hạn và cách làm đột phá.

Ứng dụng công nghệ để tiếp cận các sản phẩm văn hóa

Thành phố Cần Thơ trước khi hợp nhất ở giai đoạn 2016-2022 đã có 26/38 di tích được trùng tu với tổng kinh phí hơn 160 tỉ đồng. Tại tỉnh Sóc Trăng (cũ) cũng ghi nhận công tác tôn tạo quy mô, như: trường Taberd, Chùa Mahatup... Những minh chứng này cho thấy, TP Cần Thơ đã và đang rất xem trọng công tác bảo tồn, phát huy di tích. Một số di sản được địa phương khai thác du lịch đã góp phần củng cố ý thức và khuyến khích cộng đồng tham gia vào việc bảo vệ di sản. Đó chính là sức mạnh nội sinh đã giúp Cần Thơ có nhiều dư địa phát triển di sản văn hóa như hôm nay.

Di tích Khám Lớn (phường Ninh Kiều) là địa chỉ thu hút nhiều khách tham quan về nguồn tại khu vực TP. Cần Thơ cũ.

Công tác bảo tồn và trùng tu di tích vốn là trách nhiệm của địa phương phải làm, nhưng chỉ bảo tồn theo kiểu “cất vô tủ” thì chưa đủ. Di tích, di sản cần được đặt trong dòng chảy cuộc sống, không còn trạng thái “tĩnh” mà phải “động” mở “mũi” công nghiệp văn hóa, mà công nghiệp văn hóa phải đi liền với công nghệ số. Hiện nay, mô hình gắn mã QR được thực hiện ở hầu hết các di tích trên địa bàn thành phố nhằm số hóa hiện vật, dữ liệu.

Các đơn vị cũng có chiến lược quảng bá di sản qua các phương tiện truyền thông, mạng xã hội. Tuy nhiên, Cần Thơ cũng cần ứng dụng công nghệ 3D mapping, thực tế ảo (VR), AI trong việc tiếp cận, hình thành các sản phẩm văn hóa là xu thế tất yếu nhằm “biến di sản trở thành tài sản”. Thị trường đã có đủ những doanh nghiệp năng lực giúp Cần Thơ số hóa di sản một cách sinh động.

Di tích Chiến thắng Chương Thiện (phường Vị Tân) đang là địa chỉ đỏ thu hút nhiều lượt khách du lịch về nguồn ở khu vực Hậu Giang cũ.

Một trong những giải pháp then chốt “đánh thức” di sản đó là kết hợp với du lịch. Khi một di sản đứng riêng thì khó làm du lịch nhưng kết hợp nhiều di sản lại tạo thành chuỗi sản phẩm hấp dẫn. Cần có chính sách khuyến khích sự tham gia của các doanh nghiệp du lịch đầu tư với những công trình bản sắc, xứng tầm, giữ vai trò vệ tinh trong khai thác di sản. Cần Thơ đang thiếu những chương trình nghệ thuật quảng bá di sản đỉnh cao, thiếu những dịch vụ đi kèm tại di tích đủ sức chinh phục du khách. Do đó, nên mạnh dạn có phương thức hợp tác mới trong lĩnh vực văn hóa giữa Nhà nước và tư nhân; xây dựng cơ chế thu hút và hỗ trợ đầu tư.

Với tài nguyên văn hóa đồ sộ cùng định hướng liên kết kinh tế trong du lịch cộng đồng, TP. Cần Thơ hoàn toàn có cơ hội trở thành một điểm sáng về du lịch văn hóa bền vững của vùng ĐBSCL trong tương lai gần. Nơi đó di sản “thức giấc”, phát huy giá trị rực rỡ, đóng góp tích cực vào kinh tế chung của thành phố.

Kim Loan/VOV-Giao Thông