Cần xác định ngưỡng chịu đựng khi tăng giá điện

Khoản lỗ hơn 44.000 tỷ đồng của EVN thực chất ra sao, hay câu chuyện tính đúng, tính đủ giá điện nên được hiểu thế nào? Đây là vấn đề được các chuyên gia, nhà quản lý thảo luận sôi nổi tại tọa đàm "Phát triển bền vững ngành điện – Những vấn đề đặt ra", do Cổng Thông tin điện tử Chính phủ tổ chức ngày 10/9.

Các diễn giả tham gia tọa đàm (Ảnh: VGP/Nhật Bắc).

Điều chỉnh giá điện cần đi kèm chính sách hỗ trợ

Ông Hà Đăng Sơn, Giám đốc Trung tâm Nghiên cứu Năng lượng và Tăng trưởng xanh, nhấn mạnh, giá điện chính là yếu tố then chốt trong việc thu hút đầu tư, nhất là từ khu vực tư nhân.

"Các nhà đầu tư tư nhân thường đặt ra nhiều yêu cầu, nhưng trong khi đó đầu ra của EVN vẫn bị khống chế quá chặt, không có đủ "room" linh hoạt để điều chỉnh giá khi thị trường xuất hiện những biến động bất thường ngoài kế hoạch", ông Sơn nói.

Theo ông Sơn, ở góc độ một doanh nghiệp, EVN có thể coi như "người gác cổng" của toàn bộ ngành điện quốc gia, bởi phía sau là hàng loạt mục tiêu về an sinh xã hội, đảm bảo cung ứng điện cho phát triển kinh tế, cũng như chất lượng điện năng.

Nhưng chính vì đầu ra bị khống chế, mọi điều khoản trong hợp đồng mua bán điện đều bị phản chiếu ngược, khiến cả hệ thống bị kìm giữ bởi giá bán lẻ điện.

Vấn đề cốt lõi là cần một cơ chế vừa đủ rộng thoáng nhưng vẫn có kiểm soát, để giá điện có thể điều chỉnh lên – xuống linh hoạt như giá xăng dầu.

"Trước hết, EVN phải thoát khỏi tình trạng "chi phí âm", tức phần chi phí đã bỏ ra nhưng chưa được phân bổ. Khi cân bằng được điểm xuất phát này, thị trường mới thực sự phản ánh đúng: giá nhiên liệu tăng thì điện tăng, giảm thì điện giảm.

Nguyên Cục trưởng Cục Quản lý giá (Bộ Tài chính) Nguyễn Tiến Thỏa (Ảnh: VGP/Nhật Bắc).

Điều đó cũng đồng nghĩa, trước mắt buộc phải tăng giá để bù đắp những khoản chi phí EVN đã gánh từ trước. Tuy nhiên, việc tăng giá cần tính đến thời điểm và mức độ, bởi chắc chắn sẽ tác động trực tiếp đến đời sống người dân và hoạt động sản xuất kinh doanh", ông Sơn nhận định.

Ông Sơn cũng góp ý, cơ chế điều chỉnh 3 tháng/lần cũng phải đi kèm các chính sách hỗ trợ để giảm nhẹ tác động. Bộ Công thương cần báo cáo Chính phủ nhằm có sự phối hợp hài hòa giữa các bộ, ngành: vừa đảm bảo nguyên tắc thị trường trong cơ chế giá điện, vừa hạn chế tối đa tác động bất lợi đối với người dân và doanh nghiệp.

Chung quan điểm, nguyên Cục trưởng cục Quản lý giá, Bộ Tài chính Nguyễn Tiến Thỏa cho rằng, song song với việc tuân thủ luật, cần có một gói chính sách hỗ trợ và an sinh xã hội để "che chắn" tác động ở mức hợp lý, bảo đảm người dân vẫn tiếp cận được dịch vụ điện cơ bản.

Chúng ta phải thực hiện đúng quyết định của Thủ tướng về cơ chế tính giá và chu kỳ điều chỉnh. Nếu điều chỉnh giá 3 tháng một lần, chi phí sẽ được phân bổ dần, tránh tình trạng dồn nén rồi tăng mạnh một lần, gây cú sốc cho xã hội. Kinh nghiệm từ điều hành giá xăng dầu đã cho thấy cách làm này hiệu quả.

Nguyên Cục trưởng Cục Quản lý giá (Bộ Tài chính) Nguyễn Tiến Thỏa

Song, ông Thỏa lưu ý, cần làm rõ bản chất khoản lỗ, nó xuất phát từ đâu và nguyên nhân gì. Nếu không giải thích minh bạch, xã hội sẽ khó đồng thuận. Người dân có quyền đặt câu hỏi: khi kinh doanh có lãi thì không thấy nói gì, mà lỗ thì lại đổ vào đầu dân…

Mấu chốt là hợp lý, minh bạch

Đại biểu Quốc hội Phan Đức Hiếu cũng cho rằng,cần làm rõ hơn các khoản chi phí chưa được tính vào giá điện thời gian qua: chúng phát sinh từ đâu, chiếm tỷ trọng chủ yếu ở hạng mục nào?...

Đại biểu Quốc hội Phan Đức Hiếu (Ảnh: VGP/Nhật Bắc).

Theo ông Hiếu, báo cáo tài chính hiện chỉ phản ánh tổng chi phí, tổng thu và phần chênh lệch âm, chứ chưa phân tích cụ thể sự khác biệt giữa giá mua và giá bán, nên khó thấy rõ bản chất. Vì vậy, nên có các báo cáo chi tiết hơn để giới khoa học và chuyên gia có căn cứ đánh giá đâu là chi phí hợp lý, thực sự cần được đưa vào giá điện.

Bên cạnh đó, việc tăng giá phải có lộ trình rõ ràng, có thể dự đoán để doanh nghiệp và người dân chuẩn bị. Đồng thời, lộ trình này cũng cần linh hoạt, bởi theo Điều 52 Luật Điện lực, giá điện không chỉ có thể tăng mà còn có thể giảm nếu tình hình kinh doanh khả quan hơn.

Nên xây dựng một số kịch bản cụ thể, công khai tham vấn với người dân và cộng đồng doanh nghiệp để xác định "ngưỡng chịu đựng" hợp lý. Khi có thông tin minh bạch, lộ trình rõ ràng và đánh giá đầy đủ tác động, dư luận sẽ dễ đồng tình, chia sẻ hơn.

Đại biểu Quốc hội Phan Đức Hiếu, Ủy viên Ủy ban Kinh tế và Ngân sách của Quốc hội

Tóm lại, ông Hiếu nhấn mạnh, vấn đề mấu chốt là sự hợp lý và minh bạch. Nếu EVN phối hợp chặt chẽ với Bộ Công thương trong việc công bố thông tin, xây dựng lộ trình và tham vấn xã hội, thì chắc chắn sẽ tạo được sự ủng hộ từ phía người dân.

Hồng Hạnh