Israel tấn công Iran: Vì sao giá dầu, chứng khoán, chuỗi cung ứng cùng chao đảo?

Căng thẳng Israel-Iran nóng hầm hập, thị trường dầu mỏ náo loạn, tài chính toàn cầu chao đảo, chuỗi cung ứng 'rung lắc'. Trong ảnh: Tàu chở dầu đi qua eo biển Hormuz. (Nguồn: Reuters)

Thứ Sáu ngày 13, quân đội Israel mở cuộc tấn công quy mô lớn vào các cơ sở hạt nhân, nhà máy tên lửa và chỉ huy quân sự của Iran, với lý do “ngăn chặn Tehran chế tạo vũ khí hạt nhân”.

Iran ngay lập tức đáp trả bằng vụ phóng khoảng 100 UAV về phía lãnh thổ Israel và đe dọa “trả thù tàn khốc”. Diễn biến đẩy căng thẳng Trung Đông lên đỉnh điểm. Tính đến cuối tuần này, dòng dầu qua eo biển Hormuz chưa bị gián đoạn, song nguy cơ này vẫn là mối quan ngại lớn của thị trường toàn cầu.

Giá dầu leo thang

Cuộc tấn công của Israel đã ngay lập tức khuấy động giá dầu thế giới. Giá dầu Brent có lúc tăng vọt gần 13% trong phiên giao dịch buổi sáng 13/6, chạm đỉnh 78,50 USD/thùng – mức cao nhất kể từ tháng 1/2025.

Dù sau đó giá có phần điều chỉnh, dầu Brent vẫn khép phiên ở 75,55 USD/thùng, tăng 8,9% so với phiên trước. Giá dầu WTI của Mỹ cũng tăng mạnh, chạm đỉnh phiên 77,62 USD, rồi đóng cửa ở 74,26 USD/thùng, tăng 9,1%. Đà tăng của dầu là mạnh nhất kể từ đầu cuộc khủng hoảng Nga–Ukraine (3/2022). Khí đốt tại châu Âu và các hàng hóa năng lượng khác cũng lên giá, chỉ trong một buổi, giá khí đốt tự nhiên tại châu Âu cao hơn và giá vàng leo đến gần kỷ lục, phản ánh tâm lý “trú ẩn an toàn”.

Giới phân tích của Goldman Sachs, JPMorgan và Reuters đồng loạt cảnh báo, nếu xung đột lan rộng, đặc biệt nếu Iran đáp trả bằng cách phong tỏa eo biển Hormuz – tuyến hàng hải vận chuyển tới 20 triệu thùng dầu/ngày (khoảng 1/5 nguồn cung toàn cầu) – giá dầu có thể vượt 100–120 USD/thùng trong ngắn hạn. Đây sẽ là cú sốc nghiêm trọng với kinh tế toàn cầu.

Điểm nghẽn chiến lược của nguồn cung năng lượng?

Hormuz từ lâu được coi là “họng súng” của thị trường dầu khí thế giới. Theo OPEC và IEA, hơn 20% tổng sản lượng dầu thô toàn cầu cùng 30% khí đốt hóa lỏng (LNG) thương mại đi qua tuyến đường này. Bất kỳ gián đoạn nào cũng khiến nguồn cung năng lượng toàn cầu chao đảo.

Hiện các quốc gia như Saudi Arabia, UAE đã đầu tư các tuyến ống dẫn vượt qua Biển Đỏ, cảng Fujairah để giảm phụ thuộc, nhưng phần lớn dầu vẫn phải đi qua Hormuz. Nhiều chuyên gia nhận định, chỉ cần các cuộc tập kích bằng UAV, thuyền nhỏ hay mìn hải quân là đủ khiến các hãng vận tải e ngại, phí bảo hiểm rủi ro tăng mạnh, kéo theo giá dầu tăng phi mã.

IEA khẳng định, kho dự trữ dầu toàn cầu – bao gồm hơn 1,2 tỷ thùng dự trữ chiến lược của các nước OECD và Trung Quốc – sẵn sàng giải tỏa một phần áp lực nếu giá dầu leo thang quá mức. Tuy nhiên, theo chuyên gia của Rystad Energy, các biện pháp này chỉ có tác dụng ngắn hạn nếu xung đột kéo dài.

Quỹ Tiền tệ quốc tế (IMF) dự báo một kịch bản xấu, nếu eo biển Hormuz bị phong tỏa hoặc các nước dầu mỏ lớn trả đũa, giá dầu có thể tăng lên 120–130 USD/thùng, gần gấp đôi dự báo cơ sở hiện nay.

Chuỗi cung ứng toàn cầu “rung lắc” thêm lần nữa

Xung đột leo thang ngay lập tức đặt chuỗi cung ứng toàn cầu trước rủi ro lớn. Các hãng vận tải biển cảnh báo nguy cơ gián đoạn nếu căng thẳng lan tới Biển Đỏ và Suez – nơi trung chuyển khoảng 10% khối lượng thương mại toàn cầu, bao gồm 8% LNG và 10% dầu thương mại. Mọi cản trở với tuyến Suez hoặc Eo biển Hormuz đều dẫn đến tăng phí, trễ chuyến, làm căng giá cước vận tải.

Trong năm 2023, các vụ tập kích tàu hàng qua Biển Đỏ đã khiến chỉ số cước vận tải container Thượng Hải (SCFI) tăng tới 260% trong Quý 2/2024 so với trước.

Trung tâm Phân tích Kinh tế cho biết, mức tăng chi phí vận tải 10 điểm phần trăm có thể đẩy giá nhập khẩu lên khoảng 1% và lạm phát tiêu dùng tăng thêm 0,5% trong OECD. Tác hại này kéo dài hàng quý, nghĩa là lạm phát toàn cầu có thể duy trì ở mức cao hơn trong 1–2 năm tới do hậu quả dây chuyền từ chi phí vận tải tăng đột ngột.

Goldman Sachs ước tính nếu Hormuz bị phong tỏa, giá dầu có thể tăng thêm 20% chỉ trong một tháng. Dù khả năng đóng cửa Hormuz thấp (

Hàng không quốc tế cũng bị ảnh hưởng nặng nề. Emirates, Qatar Airways và nhiều hãng bay khác phải chuyển hướng, tránh không phận Iran, Israel và Iraq, khiến chi phí nhiên liệu tăng, thời gian vận chuyển kéo dài, nhất là với hàng hóa nhạy cảm như dược phẩm, thực phẩm đông lạnh.

Trung tâm Phân tích Kinh tế OECD cảnh báo, phí vận tải tăng 10% có thể làm giá nhập khẩu tăng 1%, lạm phát tiêu dùng tăng thêm 0,5% ở các nước phát triển.

Hai kịch bản có thể xảy ra?

Trên các thị trường tài chính, phản ứng của nhà đầu tư phản ánh rõ tâm lý lo ngại. Chỉ số Euro Stoxx 50 mở phiên 13/6 giảm gần 1%, S&P 500 tương lai sụt hơn 1,5%. Ngược lại, vàng lập đỉnh gần 3.440 USD/ounce, đồng USD và Franc Thụy Sĩ mạnh lên, lợi suất trái phiếu chính phủ Mỹ và Đức giảm sâu do dòng tiền đổ vào tài sản an toàn.

Chuyên gia Charles Scicluna của Daiwa cho rằng, nhà đầu tư lo ngại giá dầu tăng kéo theo lạm phát mới, khiến các ngân hàng trung ương như Fed, ECB phải trì hoãn kế hoạch nới lỏng tiền tệ, thậm chí duy trì lãi suất cao lâu hơn.

Tại Trung Đông, đồng tiền của Israel mất gần 2% giá trị. Chứng khoán Dubai, Abu Dhabi lần lượt giảm 5,1% và 3,5% trong phiên đầu, mức giảm mạnh nhất kể từ năm 2022.

Các tổ chức quốc tế như IMF hay IEA và các nhà phân tích của Goldman Sách đều đưa ra hai kịch bản chính cho xung đột Israel–Iran.

Ở kịch bản xấu, nếu Iran mở rộng trả đũa, các đồng minh như Hezbollah hay Houthi tham chiến, đe dọa các tuyến vận tải chiến lược như Hormuz hoặc Suez, giá dầu có thể vượt 120 USD/thùng, kéo lạm phát toàn cầu lên mức báo động và đẩy kinh tế vào nguy cơ staglation (lạm phát cao, tăng trưởng thấp).

Ngược lại, nếu căng thẳng được kiểm soát nhờ nỗ lực ngoại giao và cả hai bên kiềm chế hành động quân sự, giá dầu có thể ổn định quanh 70-80 USD/thùng các thị trường dần hồi phục và tác động kinh tế chỉ ở mức hạn chế .

Cuộc tấn công của Israel vào Iran không chỉ làm rung chuyển bàn cờ địa chính trị, mà còn ngay lập tức tạo ra cú sốc với kinh tế toàn cầu.

Cuộc khủng hoảng Israel–Iran đã ngay lập tức tạo ra một cú sốc năng lượng và tài chính toàn cầu. Trong ngắn hạn, giá dầu và chi phí vận tải tăng vọt, lạm phát dội lên, chứng khoán lao dốc, vàng và đồng USD trở thành "sân chơi an toàn" của dòng tiền. Trong dài hạn, nếu xung đột không được kiềm chế, nó có thể hủy hoại đà phục hồi kinh tế toàn cầu – đẩy nhiều nền kinh tế vào nguy cơ lạm phát đình trệ (stagflation là một tình huống kinh tế mà trong đó, lạm phát cao, tăng trưởng kinh tế chậm và tỷ lệ thất nghiệp cao cùng tồn tại), gây nhiều khủng hoảng hơn nữa .

Ngược lại, nếu căng thẳng sớm được hạ nhiệt thông qua ngoại giao và gián đoạn sản xuất năng lượng được kiềm chế, tác động kinh tế tuy nghiêm trọng, nhưng có thể kiểm soát.

Tình hình ở Trung Đông đang đứng ở ngã ba đường quyết định và các quyết sách chính sách quốc tế sẽ đóng vai trò then chốt. Nhưng dù kịch bản nào, các chính phủ và doanh nghiệp trên toàn thế giới đang trong tâm thế cảnh giác cao độ trước các diễn biến nguy hiểm – điều mà trước đây đã từng đẩy giá dầu lên đỉnh điểm và khiến chao đảo thị trường năm 2022.

Minh Anh