Căng thẳng Mỹ - Iran có thể 'leo thang' thành xung đột quân sự?

Mỹ từ lâu đã quan ngại về tham vọng hạt nhân của Iran. Năm 2018, Tổng thống Mỹ khi đó Donald Trump đã rút nước này khỏi thỏa thuận hạt nhân với Iran mang tên Kế hoạch hành động chung toàn diện (JCPOA). Tiếp đó, Washington đã ban hành nhiều lệnh trừng phạt kinh tế hà khắc chống Tehran.

Bất chấp áp lực, Iran khẳng định chương trình hạt nhân của nước này chỉ dùng cho mục đích dân sự. Cho tới nay, những nỗ lực ngoại giao để tiến tới một thỏa thuận hạt nhân mới vẫn bị đình trệ, trong khi nhiều dấu hiệu cho thấy quan hệ Mỹ - Iran đang ngày càng trở nên căng thẳng.

Tiêm kích cất cánh từ tàu sân bay USS Harry S. Truman ở Biển Đỏ. Ảnh: Hải quân Mỹ

Tăng cường quân sự

Mỹ đã tăng đáng kể sự hiện diện quân sự ở cả Vùng Vịnh và Ấn Độ Dương, khi triển khai máy bay ném bom tàng hình B-2, máy bay vận tải và máy bay tiếp nhiên liệu trên không cùng loạt khí tài hải quân quan trọng như tàu sân bay USS Carl Vinson và USS Harry S. Truman.

Những động thái trên báo hiệu sự tăng cường chuẩn bị của Mỹ. Trong khi đó, Iran cũng củng cố năng lực tên lửa quốc gia bằng cách bố trí các hệ thống phòng không tiên tiến xung quanh eo biển Hormuz và đẩy mạnh các hoạt động quân sự trong khu vực.

Chiến dịch tấn công của Mỹ - Israel

Mỹ và Israel đã triển khai nhiều hoạt động quân sự ở Trung Đông. Tại Dải Gaza, các cuộc không kích liên tục của Israel nhằm vào Hamas, nhóm vũ trang Hồi giáo được Iran hậu thuẫn.

Ngoài Hamas, Iran còn hỗ trợ cho nhiều lực lượng ủy nhiệm khác ở Trung Đông như Hezbollah, Houthi và các nhóm dân quân ở Iraq và Syria. Gần đây, Mỹ đã tăng cường tấn công vào nhóm Houthi tại Yemen.

Trừng phạt và “sức ép tối đa”

Lệnh trừng phạt kinh tế trở thành trở ngại chính trong quan hệ Mỹ - Iran. Sau khi ông Trump rút Mỹ khỏi JCPOA, Washington đã áp đặt các lệnh trừng phạt nghiêm ngặt đối với lĩnh vực xuất khẩu dầu mỏ, hệ thống ngân hàng và ngành công nghiệp quân sự của Iran nhằm mục đích làm tê liệt nền kinh tế, buộc Tehran phải tuân thủ các hạn chế về hạt nhân.

Thực tế, lệnh trừng phạt đã dẫn đến suy thoái kinh tế nghiêm trọng ở Iran, nhưng vẫn không thể khiến quốc gia Hồi giáo ngồi vào bàn đàm phán. Thay vào đó, Iran vẫn tiếp tục các hoạt động hạt nhân bao gồm làm giàu uranium và phát triển tên lửa. Việc tái áp đặt chính sách "gây sức ép tối đa" của Tổng thống Mỹ Trump được cho sẽ chỉ làm gia tăng căng thẳng và có nguy cơ khiến Tehran có hành động quân sự.

Phô trương sức mạnh quân sự

Cả Mỹ và Iran đều đã tiến hành các cuộc tập trận quân sự quy mô lớn. Cụ thể, Mỹ đã điều động máy bay ném bom B-52 xuất hiện gần Iran để thể hiện sức mạnh và báo hiệu hành động quân sự tiềm tàng. Ngoài ra, quân đội Mỹ còn triển khai tập trận quy mô lớn cùng Israel, với sự tham gia của các máy bay ném bom chiến lược và tiêm kích.

Về phần mình, Iran đã tiến hành tập trận hải quân chung với Nga và Trung Quốc tại Vùng Vịnh nhằm củng cố thêm năng lực quân sự quốc gia. Iran cũng phô trương sức mạnh tên lửa bằng cách công khai hình ảnh về "các thành phố tên lửa", nơi chứa kho vũ khí tên lửa tầm xa ngày càng mở rộng và tiến hành nhiều cuộc thử nghiệm vũ khí. Những động thái này đóng vai trò như lời cảnh báo đối với Mỹ và các đồng minh ở Trung Đông.

Hạn chót ngoại giao

Mối quan hệ ngoại giao Mỹ - Iran đã xấu đi kể từ khi Washington rút khỏi thỏa thuận hạt nhân vào năm 2018. Bất chấp một số nỗ lực đàm phán, Tehran vẫn từ chối các yêu cầu của Washington để đẩy mạnh quan hệ với Moscow và Bắc Kinh.

Gần đây, Tổng thống Trump cho biết đã gửi một lá thư cho Tehran, yêu cầu tiến tới một thỏa thuận hạt nhân mới trong vòng 2 tháng, nếu không Iran sẽ phải đối mặt với hậu quả quân sự to lớn.

Khi các cuộc đàm phán bị đình trệ và hạn chót đang đến gần, cánh cửa ngoại giao để hạ nhiệt căng thẳng Mỹ - Iran cũng dần khép lại, từ đó dẫn tới nguy cơ hành động quân sự càng dễ xảy ra. Do đó, những tháng tới sẽ rất quan trọng trong việc xác định liệu hai nước có thể tìm ra cách giải quyết bất đồng hay sẽ rơi vào một cuộc xung đột toàn diện.

Chia sẻ với Newsweek, chuyên gia Negar Mortazavi thuộc Trung tâm Chính sách quốc tế nhận định: “Quỹ đạo hiện tại trong quan hệ Mỹ - Iran đang dẫn đến khả năng xung đột, nhưng không nhất thiết phải như vậy. Cả hai bên dường như đều có ý định tham gia vào hoạt động ngoại giao. Tổng thống Trump đã thể hiện sự quan tâm đến các cuộc đàm phán và Iran cũng phản ứng tương tự. Nhưng, chính sách 'gây sức ép tối đa' của ông Trump để đạt được hòa bình thông qua sức mạnh sẽ không hiệu quả với Tehran. Trong nhiệm kỳ tổng thống đầu tiên của ông Trump, Tehran đã chứng minh chính sách này chỉ dẫn đến sự phản kháng tối đa từ Iran. Cả hai bên cần hợp lý hóa cách tiếp cận của mình và cố gắng đạt được thỏa thuận”.

Minh Thu