Canh bạc Kursk của Ukraine: Từ cao trào đến thoái trào

Ukraine đã mở cuộc tấn công bất ngờ vượt biên giới vào tỉnh Kursk của Nga vào tháng 8-2024, tận dụng đà ban đầu để kiểm soát một số khu vực giáp biên giới nhằm đánh lạc hướng sự chú ý của Nga khỏi mặt trận phía đông Ukraine.

Tuy nhiên, chiến lược đó không mang lại hiệu quả khi lực lượng Nga tiếp tục tiến công tại tỉnh Donetsk của Ukraine, trong đó áp sát TP Pokrovsk vào cuối năm 2024, theo tờ The Kyiv Independent.

Do Ukraine vẫn giữ được một phần lãnh thổ giáp biên giới Nga và chính quyền mới của Mỹ muốn thúc đẩy Kiev tham gia đàm phán hòa bình, một mục tiêu mới của chiến dịch dần hình thành: sử dụng lợi thế này như một con bài mặc cả trong các cuộc thương lượng tiềm năng.

Một trạm kiểm soát biên giới bị phá hủy, có biển ghi “Ukraine” và “Nga", được nhìn thấy tại thị trấn Sudzha (tỉnh Kursk của Nga). Ảnh: GETTY IMAGES

Tháng 1, Ngoại trưởng Mỹ khi đó là ông Antony Blinken nói rằng các vị trí của Ukraine tại tỉnh Kursk có thể “được tính đến trong bất kỳ cuộc đàm phán nào diễn ra trong năm tới”.

Tuy nhiên, các chuyên gia quân sự Ukraine và phương Tây cho rằng Kiev đã chần chừ quá lâu khi tiếp tục hiện diện ở Kursk, bất chấp tình hình hậu cần ngày càng khó khăn.

Theo phân tích của họ, chiến dịch có thể hiệu quả hơn nhiều nếu chỉ diễn ra trong vài tuần hoặc một tháng, thay vì biến thành một cuộc chiến hao tổn cho vùng lãnh thổ không có giá trị chiến lược rõ rệt với cả Ukraine lẫn Nga.

“Nếu Kursk là một canh bạc, thì về mặt chiến thuật, chiến dịch đã thành công, dù các giai đoạn tiếp theo không thể triển khai. Nhưng để nói về việc nó có đạt được mục tiêu về mặt chiến dịch hay chiến lược như đã đề ra không thì tôi e là không" - ông Michael Kofman, thành viên cấp cao của Chương trình Nga và Á-Âu thuộc viện nghiên cứu Carnegie Endowment for International Peace, nhận định.

Cuộc đổ bộ bất ngờ

Nhiều tháng trước chiến dịch, Kiev liên tục cảnh báo về một cuộc tấn công sắp xảy ra của Nga vào tỉnh Sumy – khu vực giáp Kursk nhưng chưa phải chiến trường nóng. Nhờ vậy, Ukraine có thể “ngụy trang” việc triển khai binh lực và khí tài tại vùng biên như một biện pháp phòng thủ.

Sĩ quan công binh Oleksii, thuộc Lữ đoàn Đổ bộ đường không tinh nhuệ số 80 của Ukraine, cho biết ông đã đưa lực lượng của mình rà phá mìn tại vùng biên để chuẩn bị cho việc triển khai pháo binh trước cuộc tấn công.

Theo ông Oleksii, lữ đoàn vượt biên sau khi không quân và vũ khí tầm xa tấn công trong đêm. Đợt đột phá diễn ra ngày 6-8-2024, khiến các nước phương Tây ủng hộ Kiev và nhiều người Ukraine không khỏi bất ngờ.

Tuy nhiên, nhiều binh sĩ tại hiện trường cho biết đã có sự hoài nghi từ trước khi chiến dịch bắt đầu. Ông Oleksii kể rằng hơn một nửa binh sĩ của một tiểu đoàn trong đơn vị ông từ chối nhận lệnh, đặt câu hỏi tại sao phải tấn công vào lãnh thổ Nga khi các mặt trận khác đang gặp nguy cơ.

Cuộc tiến công của Ukraine vào Kursk diễn ra từ nhiều hướng, trong đó hướng chủ đạo là Lữ đoàn Đổ bộ đường không số 80 và 82 tiến về phía thị trấn Sudzha.

Ông Yaroslav, một thành viên thuộc nhóm đặc nhiệm trinh sát của Ukraine mang tên Ua Reg Team, cho biết đơn vị ông tiến về phía TP Kursk, phía đông bắc Sudzha.

“Đây là một đòn nghi binh” - ông Yaroslav nói.

Với hướng tiến công hoàn toàn mới mở ra “nhiều khả năng hành động”, ông Yaroslav nói rằng đơn vị của ông tiến hành các chiến dịch phục kích, phá hoại và dọn sạch mục tiêu.

Ukraine đã gần như có thể chiếm được thị trấn Korenevo vào tháng 8-2024 – điều mà theo các chuyên gia sẽ giúp Kiev kiểm soát vùng lồi Kursk tốt hơn với con sông phía tây đóng vai trò như ranh giới tự nhiên. Korenevo nằm cách biên giới Ukraine khoảng 20 km.

Một phi công điều khiển máy bay không người lái góc nhìn thứ nhất (FPV) có biệt danh Crimea thuộc Lữ đoàn 82 cho biết đơn vị ông không đủ quân để tiến xa.

“Nó không đạt hiệu quả vì quân đội Ukraine khi đó chỉ có một con đường tiếp tế cho toàn bộ đơn vị tham gia chiến dịch” - chuyên gia quân sự người Áo Tom Cooper khẳng định, muốn nói đến tuyến đường chính từ tỉnh Sumy đến Sudzha.

Theo lời binh sĩ, tình trạng thiếu thông tin và phối hợp giữa các đơn vị khiến họ không rõ các vị trí xung quanh thuộc đơn vị nào. Họ cũng cho biết hệ thống liên lạc vệ tinh Starlink mà quân đội Ukraine phụ thuộc không hoạt động trên lãnh thổ Nga.

“Kursk không phải nơi dễ tác chiến. Địa hình phức tạp, thông tin liên lạc lúc đầu rất kém, còn hình thái chiến đấu ở vùng lồi luôn bất lợi” - chuyên gia Kofman nhận xét.

Binh sĩ Ukraine điều khiển xe quân sự bọc thép trên một con đường gần biên giới với Nga ở tỉnh Sumy (Ukraine). Ảnh: AFP

Rút quân là điều không thể tránh

Từ đầu năm nay, dù Ukraine đã giành được một số vị trí trên chiến trường Kursk, song việc rút lui đã là điều không thể tránh khỏi, theo The Kyiv Independent.

“Lực lượng Nga dần dần thu hẹp gọng kìm, sau đó sử dụng các UAV điều khiển bằng cáp quang để chặn tuyến tiếp tế. Cuối cùng, lực lượng Ukraine không thể duy trì hậu cần và buộc phải rút quân” - chuyên gia Kofman nói.

Ông Yaroslav (thuộc lực lượng đặc nhiệm Ukraine) nói thêm rằng mức độ kinh nghiệm chiến đấu của các đơn vị Ukraine đưa vào tham chiến tại Kursk giảm dần theo thời gian, buộc các đơn vị tinh nhuệ như Lữ đoàn Dù 80 và 82 phải gánh vai trò như bộ binh để giữ trận địa.

Các lữ đoàn đổ bộ đường không tinh nhuệ, vốn có kinh nghiệm chiến đấu ở Donetsk, Kharkiv và Zaporizhia, đã thể hiện khả năng trong giai đoạn đột phá ban đầu. Nhưng theo thời gian, “lính dù đã trở thành bộ binh mỏi mệt”, theo ông Yaroslav.

Theo các chuyên gia, nếu Ukraine rút quân sớm hơn ít nhất một tháng, nước này có thể đã hạn chế được việc mất mát trang bị, đặc biệt những thiết bị do Mỹ sản xuất (vốn rất khó được thay thế trong tương lai gần).

“Ukraine không có đủ nguồn lực để duy trì một chiến dịch như vậy mà không phải hy sinh một phần nào đó” - theo ông Jakub Janovsky, một nhà phân tích quân sự tại Dự án nghiên cứu OSINT Oryx (CH Czech).

Từ cuối tháng 2 đến giữa tháng 3, Ukraine mất 122 thiết bị quân sự, trong khi Nga mất 51 thiết bị (chủ yếu là xe chiến đấu bọc thép, xe cơ động bộ binh, pháo tự hành và xe tăng), theo dữ liệu của Oryx.

Trong trận Kursk, Ukraine được cho là thiệt hại khoảng 790 thiết bị quân sự, trong khi con số phía Nga vào khoảng 740 thiết bị.

“Khoảng đầu tháng 2, việc duy trì hiện diện tại Kursk đã không còn khả thi với Ukraine” - ông Janovsky khẳng định, cho rằng việc kéo dài chiến dịch tại Kursk là “một quyết định chính trị thiển cận”.

Chuyên gia Tom Cooper thì tin rằng “giải pháp tốt nhất ngay từ đầu” nên là một cuộc tập kích chớp nhoáng, thay vì cách làm “hoàn toàn phi lý” là đưa quân vào sâu trong lãnh thổ Nga mà không có khả năng tiếp tế đầy đủ.

Theo ông Cooper, việc không rút lui kịp thời đã khiến bộ chỉ huy quân sự Ukraine giảm đáng kể cơ hội sống sót của binh sĩ tại khu vực.

DƯƠNG KHANG