Cánh đồng lớn: Gỡ 'nút thắt' cho chuỗi giá trị lúa gạo

Tiến sĩ Lê Văn Dũng, Phó Giám đốc Trung tâm Khuyến nông tỉnh An Giang, trao đổi tại tọa đàm. Ảnh: Văn Sĩ - TTXVN

Sáng 18/12, tại xã Gò Quao, Trung tâm Khuyến nông An Giang tổ chức Tọa đàm Liên kết tiêu thụ theo chuỗi giá trị lúa gạo đáp ứng tiêu chuẩn giới hạn dư lượng tối đa (MRL) thuộc dự án Cánh đồng lớn đáng ứng vùng nguyên liệu và ứng phó với biến đổi khí hậu. Tham dự có trên 50 đại biểu là nông dân, hợp tác xã, ngành chuyên môn, chính quyền địa phương và doanh nghiệp thu mua chế biến lúa gạo xuất khẩu.

Theo Tiến sĩ Lê Văn Dũng, Phó Giám đốc Trung tâm Khuyến nông An Giang, việc xây dựng “Cánh đồng lớn” không chỉ đơn thuần là “gộp ruộng cho rộng”, mà là phương thức liên kết nông dân - hợp tác xã - doanh nghiệp - cơ quan chuyên môn theo hướng cùng một quy trình, cùng một giống, cùng lịch thời vụ, cùng tiêu chuẩn; muốn hạt gạo đi xa thì phải bắt đầu từ việc “làm sạch” ruộng đồng và “làm đúng” ngay từ đầu vụ.

Ông Dũng cũng nhấn mạnh, nông dân chính là trung tâm của chuỗi liên kết giá trị, bởi vì người dân tự nguyện tham gia vào tổ chức và cùng nhau cam kết áp dụng đúng quy trình, kiểm soát đầu vào từ giống, phân bón, thuốc bảo vệ thực vật, kỹ thuật canh tác, ghi chép nhật ký. Thời điểm thu hoạch cùng thời điểm và có sản lượng lúa đủ lớn được xem là điều kiện đầu tiên, quan trọng đối với việc đàm phát ký kết tiêu thụ, đáp ứng tốt yêu cầu của thị trường, trong đó có tiêu chuẩn MRL.

Phó Giám đốc Trung tâm Khuyến nông An Giang cũng cho hay, Dự án “Cánh đồng lớn” được Trung tâm Khuyến nông tỉnh triển khai nhằm tổ chức lại sản xuất, với cùng quy trình chuẩn. Trước hết là giống, nông dân tham gia dự án sử dụng 100% giống cấp xác nhận 1. Trong đó, ưu tiên sử dụng các giống chất lượng cao như Đài Thơm 8, OM18, ĐS1, ST25 (sử dụng cho vùng lúa - tôm). Mật độ gieo sạ cũng được giảm qua từng giai đoạn như, từ năm 2022 đến 2024 quy định 100 kg lúa giống/ha trở xuống, đến năm 2025 giảm còn 70 kg lúa giống/ha. Việc giảm lượng lúa giống không chỉ giúp giảm chi phí, mà còn giảm áp lực sâu bệnh, giảm công sức và chi phí phun xịt thuốc bảo vệ thực vật, đáp ứng tốt tiêu chuẩn MRL.

Về vật tư đầu vào, dự án tạo bước chuyển từ tập quán phụ thuộc phân hóa học sang sử dụng phân hữu cơ sinh học và các giải pháp xử lý rơm rạ. Trong giai đoạn từ năm 2022 đến 2024, nông dân được hỗ trợ gói vật tư đầu vào đa dạng, kết hợp phân vô cơ, phân hữu cơ vi sinh, hữu cơ sinh học và chế phẩm xử lý rơm rạ nhằm hạn chết đốt đồng. Đây được xem là hướng đi phù hợp trong bối cảnh nhiều thị trường nhập khẩu gạo ngày càng coi trọng tính bền vững, truy xuất và an toàn.

Không chỉ vậy, dự án được ứng dụng công nghệ trong quản lý dịch hại và nước tưới nước. Đến nay dự án đã thành lập 10 trạm giám sát sâu rầy thông minh, kết hợp cảm biến ngập khô xen kẽ (AWD) được hỗ trợ xây dựng trên các cánh đồng. Hệ thống này giúp nhận diện, thống kê mật độ sâu rầy, đưa ra cảnh báo và dự báo thông qua phần mềm quản lý. Cùng với đó, hàng trăm ống cảm biến AWD được gắn để điều tiết mực nước trên đồng ruộng.

Đại diện các đơn vị trình bày nội dung tọa đàm. Ảnh: Văn Sĩ - TTXVN

Đối với việc “liên kết tiêu thụ”, dự án đã kết nối doanh nghiệp tham gia ký hợp đồng thu mua theo nguyên tắc đôi bên cùng có lợi. Từ năm 2022 đến 2025, diện tích liên kết tiêu thụ của dự án hơn 4.500 ha với nhiều doanh nghiệp tham gia liên kết tiêu thụ như: Công ty TNHH MTV Lương thực Thoại Sơn, Công ty CP Nông nghiệp Công nghệ cao Trung An, Công ty TNHH Nông Phát Đạt, Công ty cổ phần Đầu tư Phát triển Đức Hiệp, VinaTech, Công ty TNHH XNK Đại Dương Xanh...

"Hiệu quả kinh tế là thước đo dễ “thuyết phục” nhất để người dân tiếp tục duy trì, nhân rộng mô hình. Nhờ áp dụng quy trình canh tác tiên tiến, giúp nông dân giảm chi phí bình quân khoảng 3,3 triệu đồng/ha và gia tăng lợi nhuận trên 6,6 triệu đồng/ha so với ngoài mô hình. Qua nhiều vụ triển khai, dự án “Cánh đồng lớn” đã giúp tổ nông dân hình thành thói quen sản xuất mới: làm theo cùng quy trình, ghi chép nhật ký sản xuất và có hợp đồng liên kiết tiêu thụ. Đây được xem là tiền đề đưa chuỗi giá trị lúa gạo của An Giang tiến tới mục tiêu lớn đáp ứng tốt nhu cầu thị trường, nâng cao thu nhập cho nông dân và thích ứng với biến đổi khí hậu", Phó Giám đốc Trung tâm Khuyến nông An Giang Lê Văn Dũng nhấn mạnh.

Theo Sở Nông nghiệp và Môi trường An Giang, tỉnh có diện tích canh tác lúa lớn nhất khu vực Đồng bằng sông Cửu Long, năm 2025 toàn tỉnh gieo trồng trên 1,3 triệu ha lúa, sản lượng ước đạt gần 8,8 triệu tấn, đóng góp lượng gạo lớn cho tiêu dùng nội địa và xuất khẩu. Tuy nhiên, phương thức canh tác lúa truyền thống còn tồn tại nhiều “nút thắt” như lạm dụng phân bón hóa học, bón dư đạm làm tăng phát thải NO₂, đốt rơm rạ tạo CO₂, vùi rơm trong điều kiện ngập nước phát thải CH₄. Đặc biệt là việc sử dụng thuốc bảo vệ thực vật thiếu kiểm soát gây ô nhiễm môi trường và rủi ro đối với sức khỏe cộng đồng.

Trong khi đó, thị trường thế giới ngày càng siết chặt các yêu cầu về truy xuất nguồn gốc, an toàn thực phẩm và giới hạn dư lượng tối đa cho phép (MRL). Canh tác lúa theo tập quán tuyền thống dễ trở thành điểm yếu, rào cản của cả chuỗi giá trị. Từ yêu cầu đó, Trung tâm Khuyến nông An Giang được giao nhiệm vụ thực hiện dự án “Cánh đồng lớn” đáp ứng vùng nguyên liệu và ứng phó biến đổi khí hậu giai đoạn 2022 - 2025 nhằm tổ chức lại sản xuất.

Theo đó, từ năm 2022 đến 2025, dự án đã triển khai hơn 5.580 ha với 73 cánh đồng, có hơn 2.000 hộ nông dân tham gia. Quy mô mỗi cánh đồng tối thiểu 50 ha, có nơi lên đến 275 ha. Điểm đáng chú ý là dự án ưu tiên vùng sản xuất tập trung, đồng nhất giống, hướng đến sản lượng lớn phục vụ xuất khẩu, đồng thời tạo điều kiện để Tổ chức nông dân (hợp tác xã, tổ hợp tác) nâng năng lực quản lý, điều hành, làm “đầu mối” ký kết và thực thi hợp đồng.

Văn Sĩ/vnanet.vn