Hộ kinh doanh trước 'giờ G'

Hộ kinh doanh truyền thống gặp nhiều rào cản hơn trong quá trình tiếp cận công nghệ mới. Ảnh: NGUYỆT ANH

Theo quy định của pháp luật về thuế, kể từ ngày 1/1/2026, các hộ và cá nhân kinh doanh sẽ chính thức chuyển từ hình thức thuế khoán sang cơ chế tự kê khai và nộp thuế dựa trên doanh thu, thu nhập thực tế. Tuy nhiên, việc tự kê khai, nộp thuế và sử dụng hóa đơn điện tử… vẫn còn khá mới mẻ với nhiều hộ kinh doanh.

Vẫn còn không ít thách thức

Bộ Tài chính cũng đang lấy ý kiến đối với dự thảo lần 2 Nghị định quy định về việc khai, tính và nộp thuế, cũng như sử dụng hóa đơn điện tử đối với hộ kinh doanh. Theo dự thảo, hộ kinh doanh sẽ phải thực hiện nghĩa vụ nộp thuế giá trị gia tăng (VAT) và thuế thu nhập cá nhân (TNCN).

Theo đó, những hộ có doanh thu từ 500 triệu đồng/năm trở xuống sẽ được miễn cả thuế VAT và TNCN. Với các hộ có doanh thu hơn 500 triệu đồng/năm, thuế VAT được tính theo tỷ lệ trên doanh thu tùy từng ngành nghề, còn thuế TNCN được tính trên phần thu nhập chịu thuế (doanh thu trừ chi phí hợp lệ), áp dụng mức thuế suất 15%, 17% hoặc 20% tùy quy mô doanh thu.

Cũng theo dự thảo, các hộ kinh doanh có doanh thu từ 1 tỷ đồng/năm trở lên sẽ phải sử dụng hóa đơn điện tử có mã số của cơ quan thuế, bao gồm hóa đơn điện tử khởi tạo từ máy tính tiền có kết nối dữ liệu trực tiếp với cơ quan thuế. Trường hợp hộ kinh doanh có nhiều địa điểm kinh doanh, sẽ sử dụng chung một mã số thuế cho tất cả các cửa hàng, đồng thời trên hóa đơn phải ghi rõ địa chỉ của từng địa điểm kinh doanh.

Đánh giá tác động của việc chuyển từ thuế khoán sang kê khai thuế theo doanh thu, ông Phạm Ngọc Thạch, Phó Trưởng ban Pháp chế Liên đoàn Thương mại và Công nghiệp Việt Nam (VCCI) cho rằng, khối lượng công việc liên quan đến thuế của hộ kinh doanh sẽ tăng lên rõ rệt. Kết quả nghiên cứu của VCCI cho thấy, 49% số hộ kinh doanh lo ngại chi phí và thời gian dành cho việc quản lý hóa đơn, chứng từ sẽ gia tăng đáng kể; doanh thu càng cao, yêu cầu quản lý hóa đơn càng phức tạp.

Bên cạnh đó, việc áp dụng hóa đơn điện tử và thiết bị tính tiền cũng đặt ra không ít thách thức. Khảo sát của VCCI ghi nhận 73% số hộ kinh doanh gặp khó khăn do hạn chế về kiến thức và kỹ năng công nghệ; 53% cho rằng thủ tục đăng ký, kê khai còn phức tạp; 49% khó thích nghi với phương thức quản lý mới; 37% chưa có thời gian tìm hiểu đầy đủ; 37% thiếu nguồn vốn đầu tư ban đầu; 32% lo ngại rủi ro bảo mật thông tin, trong khi 1% phản ánh các vướng mắc khác.

Đồng quan điểm từ góc độ đơn vị cung cấp giải pháp, ông Đỗ Tuấn Anh, Phó Tổng Giám đốc Công ty CP Công nghệ KiotViet cho rằng, khả năng thích ứng công nghệ của hộ kinh doanh hiện có sự phân hóa rõ rệt theo độ tuổi và lĩnh vực hoạt động.

Theo ông Tuấn Anh, các hộ kinh doanh truyền thống thường gặp nhiều rào cản hơn trong quá trình tiếp cận công nghệ mới, do đó cần sự hỗ trợ trực tiếp, bài bản và sát sao hơn để có thể triển khai hiệu quả.

Dù vậy, các chuyên gia vẫn cho rằng, mô hình thuế khoán hiện nay đang bộc lộ nhiều hạn chế, từ thiếu minh bạch, chưa phản ánh đúng quy mô hoạt động, đến sự thiếu công bằng giữa các chủ thể kinh doanh. Theo đó, việc chuyển sang cơ chế thuế kê khai sẽ giúp chuẩn hóa công tác quản lý thuế, đồng thời tạo điều kiện để hộ kinh doanh tiếp cận tín dụng và nâng cao năng lực cạnh tranh.

Nhiều biện pháp hỗ trợ hộ kinh doanh

Phân tích rõ hơn về những sự thay đổi này, bà Nguyễn Thị Cúc, Chủ tịch Hội Tư vấn Thuế Việt Nam cho biết, dù áp dụng thuế khoán hay thuế kê khai thì về bản chất, hộ kinh doanh vẫn nộp thuế dựa trên doanh thu thực tế.

Cụ thể, nếu xác định được chi phí, thuế được tính trên phần doanh thu trừ chi phí; trường hợp không xác định được chi phí, thuế sẽ được tính bằng cách lấy doanh thu thực tế nhân với một tỷ lệ nhất định.

Bà Cúc lấy thí dụ, với hoạt động bán hàng hóa, dịch vụ, hộ kinh doanh nộp tổng mức thuế 1,5%, trong đó 0,5% là thuế TNCN và 1% là thuế VAT. Đối với lĩnh vực ăn uống, dịch vụ, thuế TNCN là 1,5% và thuế VAT là 4%. Điều này cho thấy chính sách và mức thuế cơ bản không thay đổi.

Theo bà Cúc, thực chất, Nhà nước chỉ thay đổi phương thức quản lý thuế, trong bối cảnh hiện nay vẫn còn tồn tại “phần chìm” rất lớn trong doanh thu của nhiều hộ kinh doanh. Thực tế tại Hà Nội có trường hợp hộ kê khai doanh thu 5 tỷ đồng để nộp thuế, trong khi doanh thu thực tế lên tới 80 - 100 tỷ đồng.

Để hỗ trợ hộ kinh doanh chuyển sang cơ chế thuế kê khai và từng bước nâng cấp lên mô hình doanh nghiệp, ông Đặng Ngọc Minh, Phó Cục trưởng Cục Thuế (Bộ Tài chính), cho biết ngành thuế đang đẩy mạnh ứng dụng công nghệ, giúp hộ kinh doanh có thể tự khai, tự tính và tự nộp thuế thông qua eTax Mobile và cổng thông tin điện tử của ngành thuế.

Theo ông Minh, hiện cả nước có khoảng 2,5 triệu hộ kinh doanh hoạt động ổn định. Với ngưỡng doanh thu không thuộc diện nộp thuế mà Quốc hội vừa thông qua là 500 triệu đồng/năm, chỉ khoảng 10%, tương đương hơn 250 nghìn hộ, phải nộp thuế thu nhập.

Đối với các hộ có doanh thu dưới 500 triệu đồng/năm, thủ tục được thiết kế rất đơn giản. Hộ kinh doanh chỉ cần tự xác định doanh thu và mỗi năm kê khai một lần với cơ quan thuế, chậm nhất vào ngày 31/1 năm sau, để xác nhận doanh thu có nằm dưới ngưỡng chịu thuế hay không.

Cơ quan thuế sẽ hỗ trợ, đối chiếu thông tin dựa trên dữ liệu thu thập từ ngân hàng, sàn thương mại điện tử và hóa đơn điện tử, qua đó đưa ra các gợi ý phù hợp cho người nộp thuế. Với nhóm hộ có doanh thu từ 500 triệu đến dưới 1 tỷ đồng/năm, chưa bắt buộc sử dụng hóa đơn điện tử, việc kê khai thuế vẫn được thực hiện theo hình thức giản đơn.

Bộ Tài chính cũng đang sửa đổi Thông tư 88 theo hướng đơn giản hóa quy định về kê khai thuế, sổ sách kế toán và sử dụng hóa đơn cho hộ kinh doanh; những hộ đủ điều kiện công nghệ và có nhu cầu sẽ được tạo điều kiện dùng hóa đơn điện tử. Dự kiến khoảng 180 nghìn hộ có doanh thu trong nhóm này chỉ áp dụng chế độ kế toán đơn giản.

Nhìn chung, chuyển đổi sang thuế kê khai là xu hướng tất yếu, song để chính sách đi vào cuộc sống, quá trình triển khai cần được thực hiện thận trọng, đồng bộ và sát với thực tiễn của hộ kinh doanh.

TÙY ANH