Cao tốc Bắc - Nam: Vì sao cần gấp rút mở rộng lên 6 làn xe?

Ưu tiên mở rộng trước đoạn Hà Nội - TP.HCM

Bộ Xây dựng vừa báo cáo Chính phủ phương án đầu tư mở rộng 18 đoạn tuyến cao tốc Bắc - Nam phía Đông theo hình thức PPP, sơ bộ tổng mức đầu tư hơn 152.000 tỷ đồng. Phương án ưu tiên mở rộng ngay lên 6 làn xe; đồng thời đề xuất phân chia thành 2 dự án lớn khu vực Bắc - Nam để giảm vốn ngân sách hỗ trợ, bảo đảm tính đồng bộ và hiệu quả khai thác.

Bộ Xây dựng đề xuất quy mô sau khi mở rộng cao tốc Bắc - Nam đạt 6 làn xe hoàn chỉnh theo quy hoạch với tổng mức đầu tư khoảng 152.102 tỷ đồng

Theo quy hoạch, tuyến cao tốc Bắc - Nam phía Đông dài khoảng 2.055km, quy mô từ 6 - 12 làn xe. Đến nay, 1.652km đã đưa vào khai thác; khoảng 388km đang thi công thuộc giai đoạn 2021-2025, chủ yếu quy mô 4 làn xe hạn chế. Theo Bộ Xây dựng, việc đầu tư mở rộng tuyến cao tốc Bắc - Nam phía Đông là phù hợp với chủ trương của Đảng, Nhà nước, quy định của pháp luật, góp phần nâng cao năng lực vận tải, an toàn giao thông, sớm hoàn thiện công trình giao thông chiến lược để thúc đẩy liên kết vùng, tạo động lực và góp phần tăng trưởng nhanh, bền vững trong giai đoạn tới.

Tính đến hết năm 2025, còn khoảng 1.222km cao tốc 4 làn hạn chế, gồm các đoạn: Cửa khẩu Hữu Nghị - Chi Lăng (43km), Mai Sơn - Cam Lộ (465km), Quảng Ngãi - Phan Thiết (580km) và Mỹ Thuận - Cà Mau (134km). Để đáp ứng nhu cầu vận tải và thuận lợi triển khai, Bộ Xây dựng kiến nghị trước mắt chỉ đầu tư mở rộng đoạn Hà Nội - TP.HCM, gồm 18 dự án thành phần với chiều dài khoảng 1.144km. Các đoạn Mỹ Thuận - Cần Thơ - Cà Mau (149km) chưa xem xét mở rộng do nhu cầu vận tải chưa cao, điều kiện thi công khó khăn, nguồn vật liệu khan hiếm. Trong 18 đoạn tuyến, có 3 đoạn đang thu phí theo hợp đồng BOT; 15 đoạn còn lại đầu tư công, sau khi hoàn thành sẽ phải thu phí theo quy định. Bộ Xây dựng đề xuất mở rộng ngay lên 6 làn xe theo quy hoạch, với sơ bộ tổng mức đầu tư hơn 152.000 tỷ đồng.

Nhiều dự án cao tốc Bắc - Nam vừa hoàn thiện, đưa vào khai thác nhưng tiếp tục được kiến nghị mở rộng lên 6 làn xe

Chọn hình thức đầu tư BOT

Về phương thức đầu tư, sau khi Bộ Chính trị ban hành Nghị quyết 68 (ngày 4-5-2025) về phát triển kinh tế tư nhân, đã có 10 doanh nghiệp đề xuất tham gia dự án. Bộ Xây dựng khẳng định việc mở rộng cao tốc sẽ triển khai theo phương thức PPP, hợp đồng BOT, phù hợp định hướng huy động nguồn lực tư nhân. Về phương án phân chia các đoạn tuyến, Bộ Xây dựng cho biết: các đoạn phía Bắc (Mai Sơn - QL45 - Nghi Sơn - Diễn Châu) và phía Nam (Vĩnh Hảo - Phan Thiết - Dầu Giây) có hiệu quả tài chính cao, trong khi các đoạn miền Trung hiệu quả thấp, cần vốn Nhà nước hỗ trợ. Do đó, Bộ đề xuất kết hợp các đoạn tuyến để bảo đảm đồng bộ và giảm tối đa vốn Nhà nước.

“Lấy vốn công dẫn dắt vốn tư” - sự lan tỏa Nghị quyết 68

“Việc mở rộng các dự án thành phần cao tốc Bắc - Nam nhận được sự quan tâm của đông đảo doanh nghiệp được cho là tín hiệu tích cực trong việc huy động vốn tư nhân cùng Nhà nước trong lĩnh vực hạ tầng giao thông đúng như tinh thần chỉ đạo của Thủ tướng Chính phủ “lấy vốn công dẫn dắt vốn tư”. Đây là tín hiệu tích cực cho thấy sự lan tỏa và tinh thần hưởng ứng Nghị quyết 68 của Bộ Chính trị về phát triển kinh tế tư nhân từ phía các doanh nghiệp nói chung. Ủng hộ các doanh nghiệp có tiềm năng “xắn tay” cùng Nhà nước huy động nguồn lực phát triển mạng lưới đường bộ cao tốc”.

Tiến sĩ Nguyễn Đức Kiên (Nguyên Tổ trưởng Tổ Tư vấn kinh tế của Thủ tướng Chính phủ)

Đối với 3 đoạn đang khai thác BOT (Diễn Châu - Bãi Vọt, Nha Trang - Cam Lâm, Cam Lâm - Vĩnh Hảo, dài 178km, tổng mức đầu tư khoảng 25.343 tỷ đồng), Bộ đã làm việc với nhà đầu tư. Tuy nhiên, do tính hấp dẫn thấp, các nhà đầu tư đề nghị cần vốn Nhà nước hỗ trợ. Theo Luật Đường bộ 2024, Bộ sẽ tiếp tục đàm phán; trường hợp cần thiết có thể ghép với các đoạn khác để nâng tính khả thi. Đối với 15 đoạn đã và đang đầu tư công (966km, vốn khoảng 126.758 tỷ đồng), Bộ Xây dựng nghiên cứu nhiều phương án phân chia. Cụ thể, với phương án 2 dự án (phía Bắc và phía Nam): Ưu điểm là quy mô đủ lớn để các đoạn hiệu quả cao hỗ trợ đoạn hiệu quả thấp; hạn chế tối đa vốn Nhà nước; thuận lợi trong quản lý, khai thác.

Nhược điểm là quy mô lớn, yêu cầu nhà đầu tư có năng lực mạnh. Phó Thủ tướng Trần Hồng Hà đã cho ý kiến, nhiều doanh nghiệp quan tâm như Xuân Trường, VIDIFI (phía Bắc); Đèo Cả, Sơn Hải (phía Nam). Phương án chia thành 5 - 6 dự án, ưu điểm là vốn nhỏ, dễ thu hút nhà đầu tư. Nhược điểm là các dự án gần Hà Nội, TP.HCM dễ hấp dẫn, trong khi miền Trung ít được quan tâm, phải có vốn Nhà nước hỗ trợ, dẫn tới nguy cơ triển khai thiếu đồng bộ; đã có 4 doanh nghiệp quan tâm đến phương án này.

Nhiều dự án cao tốc Bắc - Nam không có làn dừng khẩn cấp tiềm ẩn nguy cơ mất an toàn giao thông rất cao

Bộ Xây dựng nhận định, phân chia ít dự án sẽ giúp rút ngắn thời gian thu phí tổng thể, tăng tính đồng bộ, tối ưu chi phí. Do vậy, phương án 2 dự án là phù hợp nhất. Bộ này cũng cho biết sẽ nghiên cứu phạm vi đầu tư để giảm vốn Nhà nước, khuyến khích liên danh nhà đầu tư. Trường hợp cần thiết sẽ đề xuất cơ chế đặc thù, báo cáo Quốc hội tại kỳ họp tháng 10-2025. Ngoài ra, các đoạn do Nhà nước đầu tư (đoạn cao tốc Cao Bồ - Mai Sơn, Cam Lộ - La Sơn, La Sơn - Hòa Liên, Hòa Liên - Túy Loan) sau khi hoàn thành sẽ được thu phí. Bộ Xây dựng dự kiến kết hợp thu phí với các đoạn BOT để đồng bộ, tối ưu chi phí vận hành, bảo trì. Tiến độ thực hiện là sau khi hoàn thành thiết kế cơ sở, dự kiến thi công khoảng 2 năm. Toàn tuyến mở rộng dự kiến hoàn thành giai đoạn 2026 - 2030. Một số đoạn có thể khởi công sớm nhất quý II-2026 và đưa vào khai thác cuối năm 2028.

Thực hiện Nghị quyết số 68 của Bộ Chính trị về phát triển kinh tế tư nhân, chỉ đạo của Chính phủ, tổng hợp ý kiến của các nhà đầu tư và để việc mở rộng tuyến cao tốc Bắc - Nam phía Đông hiệu quả, Bộ Xây dựng kiến nghị Chính phủ cho ý kiến định hướng nội dung về việc phân chia số lượng dự án, sử dụng vốn Nhà nước, lộ trình thực hiện. Trước mắt, Bộ Xây dựng tổ chức thu phí các đoạn tuyến sau khi hoàn thành theo đúng Nghị quyết của Quốc hội, Luật Đường bộ (dự kiến từ tháng 1-2026). Sau khi lựa chọn được các nhà đầu tư, Bộ Xây dựng sẽ bàn giao công tác thu phí theo hợp đồng dự án.

Khá hấp dẫn nhà đầu tư

Đáng nói, theo Bộ Xây dựng, đến nay Bộ đã ghi nhận đến 10 doanh nghiệp xin làm nhà đầu tư mở rộng các dự án thành phần cao tốc Bắc - Nam. Mới đây nhất, doanh nghiệp xây dựng Xuân Trường gửi văn bản đề xuất Thủ tướng Chính phủ, Bộ Xây dựng xem xét, chấp thuận chủ trương cho phép nghiên cứu, làm nhà đầu tư 9 đoạn tuyến theo phương thức PPP, hợp đồng BOT. Tổng chiều dài các đoạn tuyến là 415km, tổng mức đầu tư khoảng hơn 59.600 tỷ đồng. Trước đó, Tập đoàn Đèo Cả từng 2 lần gửi văn bản đề xuất lãnh đạo Chính phủ phương án đầu tư mở rộng cao tốc Bắc - Nam phía Đông. Phương án 1 phân chia thành 7 dự án thành phần, phù hợp cho nhiều doanh nghiệp cùng tham gia thực hiện đầu tư theo phương thức đối tác công tư (PPP). Phương án 2 phân chia thành 3 dự án thành phần, phù hợp với mô hình một số doanh nghiệp lớn tham gia đầu tư theo phương thức PPP. Cuối tháng 5-2025, Tập đoàn Sơn Hải cũng gửi văn bản đề xuất lãnh đạo Chính phủ, Bộ Xây dựng xem xét, cho phép doanh nghiệp đầu tư mở rộng theo quy mô hoàn chỉnh cao tốc Bắc - Nam đoạn từ Hoài Nhơn đến Nha Trang bằng 100% vốn nhà đầu tư, gồm các đoạn: Hoài Nhơn - Quy Nhơn, Quy Nhơn - Chí Thạnh, Chí Thạnh - Vân Phong, Vân Phong - Nha Trang.

Đầu tháng 6-2025, thêm một “ông lớn” xuất hiện là Công ty CP Đầu tư và Xây dựng giao thông Phương Thành với đề xuất là nhà đầu tư đoạn Vũng Áng - Bùng - Vạn Ninh (chiều dài 104km) và Phan Thiết - Dầu Giây (chiều dài 99km) theo phương thức PPP. Tổng Công ty Phát triển hạ tầng và Đầu tư tài chính Việt Nam (Vidifi) cũng đề xuất cho phép là nhà đầu tư dự án trên tổng chiều dài khoảng 300km, tổng mức đầu tư hơn 45.300 tỷ đồng theo phương thức PPP. Tổng công ty Đầu tư phát triển đường cao tốc Việt Nam (VEC) có văn bản kiến nghị Bộ Tài chính và Bộ Xây dựng xem xét cho VEC chủ trì hợp tác với SCIC và một số nhà đầu tư khác nghiên cứu mở rộng các đoạn tuyến từ Mai Sơn đến Diễn Châu và từ Bãi Vọt đến Cam Lộ theo từng giai đoạn. Tổng mức đầu tư hơn 61.700 tỷ đồng.

Tổng Giám đốc Vidifi - ông Trần Anh Tú cho biết, định hướng tham gia độc lập hay liên danh sẽ được đơn vị xác định rõ dựa trên phương án đầu tư/phân chia đoạn tuyến và khối lượng công việc được giao (nếu có). Trường hợp quy mô đoạn tuyến vừa phải, trong vòng năng lực, Vidifi sẽ nghiên cứu, cân đối nguồn lực đầu tư độc lập. Nếu dự án/gói thầu lớn, cần nguồn lực lớn, doanh nghiệp sẵn sàng “bắt tay” với một số doanh nghiệp khác. Ở góc nhìn khác, Tổng Giám đốc VEC - ông Phạm Hồng Quang cho rằng, sự điều tiết hài hòa từ phía cấp có thẩm quyền sẽ là giải pháp tốt trong trường hợp nhiều doanh nghiệp cùng quan tâm một dự án. “Ví dụ, một nhà đầu tư chọn một dự án có lưu lượng lớn, hiệu quả đầu tư cao sẽ đồng thời phải tham gia một số dự án ít tiềm năng hơn” - Tổng Giám đốc VEC Phạm Hồng Quang chia sẻ.

Ủng hộ phương án 2, Chủ tịch HĐTV VEC - ông Trương Việt Đông cho rằng, phương án này có tổng mức đầu tư nhỏ hơn, thuận lợi trong lựa chọn nhà đầu tư. Song, một số hạn chế vẫn có thể gặp phải như thời gian triển khai thi công không đồng thời trên toàn tuyến; tăng chi phí quản lý do công địa thi công không liên tục. Trên cơ sở đó, VEC đề xuất mở rộng các đoạn tuyến cao tốc Bắc - Nam theo phương án 2 và phân kỳ đầu tư 2 giai đoạn. Giai đoạn 1, triển khai đầu tư mở rộng từ năm 2026 với 3 dự án thành phần thuộc dự án 1, 2 dự án thành phần thuộc dự án 2. Giai đoạn 2, đầu tư mở rộng sau khi kết thúc thời gian bảo hành của các nhà thầu thi công giai đoạn trước (sau năm 2028)...

Theo Chủ tịch Hiệp hội các Nhà đầu tư công trình giao thông đường bộ Việt Nam (Varsi) - PGS.TS Trần Chủng, đối với một số dự án/đoạn tuyến được đánh giá có lưu lượng tốt, hiệu quả kinh tế cao cùng nhận được nguyện vọng tham gia của nhiều nhà đầu tư, đấu thầu lựa chọn nhà đầu tư là phương án có thể tính tới. Khi ấy, các doanh nghiệp có thể liên danh, liên kết, tập hợp sức mạnh tham gia dự thầu. Chủ tịch Varsi cũng cho rằng, việc phân chia dự án thành phần/gói thầu cần nghiên cứu phù hợp, dựa trên sự đánh giá về năng lực của các doanh nghiệp trong nước, khả năng huy động vốn chủ sở hữu của họ. Quy mô dự án nên nghiên cứu trong khoảng 20.000 - 30.000 tỷ đồng. Thời gian thu hồi vốn từ 15 - 20 năm.

Việc các mở rộng dự án thành phần cao tốc Bắc - Nam nhận được sự quan tâm của đông đảo doanh nghiệp được cho là tín hiệu tích cực trong việc huy động vốn tư nhân cùng Nhà nước trong lĩnh vực hạ tầng giao thông đúng như tinh thần chỉ đạo của Thủ tướng Chính phủ “lấy vốn công dẫn dắt vốn tư”. TS Nguyễn Đức Kiên, nguyên Tổ trưởng Tổ Tư vấn kinh tế của Thủ tướng cho rằng, đây là tín hiệu tích cực cho thấy sự lan tỏa và tinh thần hưởng ứng Nghị quyết 68 của Bộ Chính trị về phát triển kinh tế tư nhân từ phía các doanh nghiệp nói chung. Ủng hộ các doanh nghiệp có tiềm năng “xắn tay” cùng Nhà nước huy động nguồn lực phát triển mạng lưới đường bộ cao tốc, song, TS Nguyễn Đức Kiên cũng lưu ý, trong bối cảnh giao thông - vận tải đang được quan tâm, phát triển đa phương thức, đặc biệt, tương lai không xa, mạng lưới hạ tầng giao thông có thêm sự xuất hiện của đường sắt tốc độ cao, các nhà đầu tư cũng cần phân tích, tính toán kỹ phương án tài chính phù hợp với quy hoạch và định hướng phát triển giao thông vận tải của đất nước khi đầu tư PPP.

Cơ quan quản lý Nhà nước, trong đó có Bộ Xây dựng cần phát huy vai trò, đánh giá nhu cầu lưu lượng phương tiện trong bức tranh vận tải đa phương thức để các doanh nghiệp có thêm cơ sở tính toán. Bảo đảm chất lượng, hiệu quả đầu tư dự án, cơ quan có thẩm quyền cũng cần xem xét đặc thù của từng đoạn tuyến để có sự lựa chọn nhà đầu tư/nhà thầu phù hợp. Đối với doanh nghiệp tham gia đầu tư cùng lúc nhiều đoạn, phải đánh giá kỹ nhà đầu tư/nhà thầu có đủ năng lực đáp ứng đồng thời không. Đánh giá thận trọng bảo đảm chất lượng, hiệu quả và đặc biệt cần tránh những nhà thầu năng lực yếu mà trước đó đã bị “điểm mặt, chỉ tên” tại các dự án thi công cao tốc để tránh dự án bị chậm tiến độ hay chất lượng kém. Thời gian qua, Bộ Xây dựng, đại diện các chủ đầu tự dự án cao tốc đã nhiều lần phê bình, thậm chí cảnh cáo một số nhà thầu phụ thi công năng lực yếu làm chậm cả dự án. Các chuyên gia cho rằng, Bộ Xây dựng cần xem xét “cấm cửa” các nhà thầu đã bị nhắc nhở này.

Trạm dừng nghỉ cao tốc còn ì ạch

Bên cạnh đó, song song với thúc đẩy đầu tư mở rộng 18 dự án thành phần cao tốc Bắc - Nam lên quy mô 6 làn xe đáp ứng phát triển kinh tế xã hội và nhu cầu đi lại của nhân dân thì tiến độ các trạm dừng nghỉ cao tốc Bắc - Nam cũng cần được đẩy nhanh hơn, tránh tình trạng cao tốc “trắng trạm dừng nghỉ”. Theo Cục Đường bộ Việt Nam, trên tuyến cao tốc Bắc - Nam phía Đông có kế hoạch đầu tư 24 trạm dừng nghỉ, trong đó 21 trạm sẽ được triển khai trước. Đến nay đã lựa chọn xong nhà đầu tư 20 trạm, còn 1 trạm Cần Thơ - Hậu Giang đang đánh giá hồ sơ dự thầu. Đối với 19 trạm đã ký hợp đồng, hiện có 13/21 trạm đã bàn giao toàn bộ mặt bằng; 8/21 trạm mới bàn giao một phần mặt bằng; 13 trạm hoàn tất cấp phép đánh giá tác động môi trường; 6 trạm chưa trình hồ sơ. Hiện có 8 trạm đang triển khai thi công, gồm: Mai Sơn - QL45, Nghi Sơn - Diễn Châu, Diễn Châu - Bãi Vọt, Hàm Nghi - Vũng Áng, Vũng Áng - Bùng, Vân Phong - Nha Trang, Km205 Vĩnh Hảo - Phan Thiết và Phan Thiết - Dầu Giây. Con số này tăng 3 trạm so với tháng 7-2025.

Đánh giá tổng thể, Cục Đường bộ cho biết tiến độ một số trạm dừng nghỉ còn chậm, chủ yếu do vướng mắc trong giải phóng mặt bằng. Nhiều địa phương bàn giao chậm, chưa đúng yêu cầu. Thủ tướng Chính phủ đã yêu cầu các tỉnh Quảng Trị, Quảng Ngãi, Khánh Hòa, Ninh Thuận, Bình Thuận, Đồng Nai, Kiên Giang khẩn trương bàn giao mặt bằng trong tháng 6-2025. Tuy nhiên, đến nay vẫn còn 6 tỉnh chưa hoàn tất giải phóng mặt bằng, gồm: Nghệ An (1 trạm), Quảng Trị (2 trạm), Quảng Ngãi (1 trạm), Khánh Hòa (2 trạm, trong đó có 1 trạm thuộc Ninh Thuận cũ), Lâm Đồng (1 trạm thuộc Bình Thuận cũ) và Đồng Nai (1 trạm). Ngoài nguyên nhân từ phía địa phương, còn có tình trạng nhà đầu tư triển khai chậm. Cụ thể, có 3 trạm đã ký hợp đồng từ tháng 8-2024 và được bàn giao mặt bằng nhưng tiến độ thi công vẫn ì ạch. Các trạm ký hợp đồng tháng 3 và 4-2025 cũng mới chỉ dừng ở khâu chuẩn bị đầu tư, chưa đẩy mạnh thủ tục và thi công. Một số nhà đầu tư chưa chủ động phối hợp trong công tác giải phóng mặt bằng, thậm chí chậm trễ trong việc thực hiện nghĩa vụ tài chính.

Trước tình trạng chậm trễ trên, ngày 18-9, Phó Cục trưởng Cục Đường bộ Việt Nam Ngô Lâm đã trực tiếp kiểm tra hiện trường thi công một số dự án đầu tư kinh doanh trạm dừng nghỉ trên tuyến cao tốc Bắc - Nam phía Đông, đoạn qua Nghệ An đến Quảng Bình (cũ). Tại các trạm Nghi Sơn - Diễn Châu và Diễn Châu - Bãi Vọt do Liên danh Petrolimex làm nhà đầu tư, tiến độ triển khai được đánh giá là rất chậm, chưa đáp ứng yêu cầu. Ông Ngô Lâm đã chấn chỉnh, đồng thời yêu cầu nhà đầu tư khẩn trương hoàn thành phê duyệt thiết kế, tăng cường nhân lực, thiết bị để đẩy nhanh tiến độ hoàn thiện các hạng mục dịch vụ công theo chỉ đạo của Cục Đường bộ Việt Nam và Bộ Xây dựng. Đối với các trạm Hàm Nghi - Vũng Áng và Vũng Áng - Bùng do Tập đoàn Xuân Khiêm làm nhà đầu tư, tiến độ triển khai được ghi nhận là tích cực. Cục Đường bộ Việt Nam đề nghị nhà đầu tư khẩn trương hoàn thiện một số hạng mục thiết yếu như khu vệ sinh, bãi đỗ xe, đường ra vào trạm… để đưa trạm Hàm Nghi - Vũng Áng vào khai thác đầu tháng 10-2025 và trạm Vũng Áng - Bùng vào đầu tháng 11-2025. ngân tuyền

Phải đẩy nhanh tiến độ hoàn thành

“Trước khi đưa vào vận hành, các công trình phải bảo đảm hoàn thiện đồng bộ, đáp ứng yêu cầu an toàn giao thông. Nhà đầu tư có trách nhiệm báo cáo Cục Đường bộ Việt Nam trước thời điểm khai thác. Cục Đường bộ Việt Nam cũng yêu cầu tất cả nhà đầu tư nghiêm túc thực hiện các quy định về bảo đảm an toàn giao thông, vệ sinh môi trường, đồng thời phối hợp chặt chẽ với các cơ quan, đơn vị liên quan để tháo gỡ khó khăn, vướng mắc, góp phần đẩy nhanh tiến độ hoàn thành các dự án trạm dừng nghỉ trên tuyến cao tốc trọng điểm quốc gia”.

Ông Ngô Lâm (Phó Cục trưởng Cục Đường bộ Việt Nam)

Hải Dương