Cấp thiết bổ sung quy hoạch cụm, trung tâm nông thôn mới

Phải quy hoạch lại không gian nông thôn

Hội thảo đã ghi nhận nhiều góp ý của các chuyên gia hướng tới hoàn thiện chính sách xây dựng phát triển nông thôn mới theo mô hình chính quyền địa phương 2 cấp.

Phó chủ tịch Liên hiệp các hội khoa học và kỹ thuật Việt Nam Phạm Quang Thao (ngồi ngoài bên phải) chủ trì hội thảo.

TS. Nguyễn Hồng Hạnh, Viện trưởng Viện Nghiên cứu Kỹ thuật xây dựng và Đô thị cho biết, đa dạng sinh học và các hệ sinh thái tự nhiên là nền tảng cốt lõi cho sự phát triển bền vững của quốc gia, góp phần bảo đảm an ninh lương thực, an ninh nguồn nước, an ninh sinh thái, cũng như nâng cao năng lực thích ứng với biến đổi khí hậu và các cú sốc môi trường toàn cầu.

Việt Nam là một trong những quốc gia có mức độ đa dạng sinh học cao nhất thế giới. Tuy nhiên, nguồn tài nguyên quý giá này đang đối mặt với sự suy thoái nghiêm trọng dưới áp lực tổng hợp từ phát triển kinh tế, khai thác quá mức, ô nhiễm và biến đổi khí hậu.

Theo bà Hạnh, tổng hợp các quy định của chính sách pháp luật hiện hành, đặc biệt là Chương trình mục tiêu quốc gia về nông thôn mới, giảm nghèo bền vững, phát triển kinh tế - xã hội vùng đồng bào dân tộc thiểu số và miền núi đến năm 2035, thời gian thực hiện chương trình trong 10 năm, giai đoạn 2026 - 2035 đang được xin chủ trương thì việc quy hoạch, đầu tư, xây dựng các khu dân cư nông thôn các khu vực miền núi là việc làm rất quan trọng trong giai đoạn hiện nay.

Tuy nhiên, nhiệm vụ quản lý, sử dụng tiết kiệm, hiệu quả các nguồn tài nguyên gắn với bảo tồn đa dạng sinh học… phòng, chống phá rừng, suy giảm chất lượng rừng;... Bảo vệ, phát triển bền vững nguồn lợi thủy, hải sản, bảo tồn đa dạng sinh học (Nghị quyết số 19-NQ/TW) chưa được quy định tại Luật Quy hoạch đô thị và nông thôn.

Do vậy cần phải có nghiên cứu bổ sung, điều chỉnh các văn bản liên quan đảm bảo yêu cầu thực hiện nhiệm vụ của Nghị quyết số 19-NQ/TW và các chủ trương chính sách mới trong thời gian tới.

TS. Nguyễn Duy Lượng, Phó chủ tịch Hội Làm vườn Việt Nam chia sẻ rằng, nông nghiệp luôn là "trụ đỡ" của nền kinh tế. Tuy nhiên, quá trình công nghiệp hóa, đô thị hóa hiện nay đang tác động mạnh đến khu vực nông thôn.

Lực lượng lao động nông nghiệp giảm nhanh do chuyển dịch sang các ngành nghề khác; diện tích đất sản xuất nông nghiệp bị thu hẹp; tình trạng sản xuất nhỏ lẻ, manh mún còn phổ biến.

Trong khi đó, để phát triển nông nghiệp hiện đại, yêu cầu cơ giới hóa, tự động hóa và ứng dụng công nghệ cao đặt ra đòi hỏi phải có các vùng sản xuất lớn, tập trung, đồng bộ từ hạ tầng đến tổ chức sản xuất.

Những yêu cầu thực tiễn ấy cho thấy sự cần thiết phải quy hoạch lại không gian nông thôn, hình thành các cụm/trung tâm nông thôn mới - nơi có khả năng kết nối đồng bộ hạ tầng, dịch vụ, thương mại, chế biến và các thiết chế hỗ trợ sản xuất.

Theo ông Lượng, để xây dựng cụm/trung tâm nông thôn mới đạt hiệu quả cần ưu tiên nguồn lực đầu tư hạ tầng trọng điểm, nhất là giao thông liên xã, trung tâm dịch vụ công, chợ nông thôn và các nền tảng chuyển đổi số.

Khuyến khích doanh nghiệp, hợp tác xã tham gia phát triển các vùng chuyên canh quy mô lớn, gắn với chế biến và tiêu thụ sản phẩm. Đẩy mạnh đào tạo nhân lực, chuyển giao khoa học - kỹ thuật và công nghệ mới, coi đây là yếu tố tạo đột phá cho sự vận hành hiệu quả của cụm/trung tâm nông thôn mới.

"Xây dựng cụm/trung tâm nông thôn mới không chỉ là bước hoàn thiện quy hoạch, mà còn là chiến lược dài hạn nhằm hướng tới một nông thôn phát triển bền vững, hiện đại, môi trường sống xanh - sạch - đẹp, giàu bản sắc văn hóa dân tộc, quốc phòng an ninh, trật tự, an toàn xã hội được đảm bảo vững chắc.

Đây là xu thế tất yếu trong giai đoạn hiện nay, phù hợp với yêu cầu tái cơ cấu nông nghiệp và mục tiêu xây dựng nông thôn mới nâng cao, nông thôn mới kiểu mẫu", ông Lượng cho biết thêm.

Nông thôn đáp ứng nhu cầu vật chất và tinh thần của người dân

PGS.TS Phạm Bích San (Đại học Thăng Long) cho rằng, nhiều thành phố, trong đó có Hà Nội, thường xuyên nằm trong nhóm có chỉ số ô nhiễm không khí cao. Người dân đô thị phải gánh mức chi phí sinh hoạt lớn, áp lực môi trường nặng nề nên xu hướng “bỏ phố về quê” ngày càng phổ biến.

Tuy nhiên, theo ông San, nông thôn hiện chưa phải điểm đến lý tưởng, đặc biệt với giới trẻ, khi nhiều nơi vẫn đối mặt tình trạng nước thải tràn lan, rác thải chất đống ngay đầu làng.

Bên cạnh đó, hầu như không có dịch vụ giải trí công cộng; quan hệ gia đình bị gián đoạn do lao động trẻ phải ly hương kiếm sống; cùng nhiều vấn đề xã hội khác như hủ tục cưới xin, ma chay quay trở lại, trở thành gánh nặng cho không ít gia đình.

TS Lương Tiến Dũng, Phó trưởng khoa Quy hoạch Đại học Kiến trúc Hà Nội, chuyên gia Viện KHCN Xây dựng AIST tham luận tại hội thảo.

Ông cho rằng đời sống nông thôn hiện nay đã cải thiện đáng kể về dinh dưỡng và hạ tầng so với trước đây, nhưng đời sống tinh thần vẫn chưa thay đổi nhiều. Ban đêm ở nông thôn thường rất vắng vẻ, tạo cảm giác buồn tẻ; nhiều bạn trẻ vì thế dễ cảm thấy bức bối và chỉ muốn rời đi.

Do đó, ông San cho rằng, để có thể nhanh chóng thay đổi nông thôn, việc phát triển các trung tâm nông thôn hiện đại là điều cần thiết để tạo ra một sự phát triển cân đối cho đất nước.

Các trung tâm đó nên có một khu trung tâm đúng nghĩa, có đầy đủ thương mại và dịch vụ chứ không phải những cái chợ với hàng quán tự phát.

Khu trung tâm ngoài cơ quan hành chính cần có vườn hoa và khu thể thao, cơ sở tôn giáo và nhất là, một vị trí cần thiết cho sinh hoạt cộng đồng.

Sự gắn kết cộng đồng chính là điểm nhấn làm cho các trung tâm mới này thu hút hơn.

Đồng thời, phát triển các khu công nghiệp tương xứng nhằm tạo công ăn việc làm cho cư dân, nhất là cư dân trẻ địa phương trên cơ sở các thế mạnh bản địa.

Và cần đặt những người có chuyên môn, thầy giáo, bác sỹ và những người khác lên tấm ngang với các cán bộ quản lý hành chính, vốn đang chiếm vị trí ưu thắng trong xã hội nông thôn. Chỉ có như vậy mới giữ chân được người tài ở lại với địa phương.

Nhà báo Chử Đức Toản, Tổng Biên tập Tạp chí điện tử Sinh thái nông nghiệp cũng tham luận rằng, sau gần hai thập kỷ triển khai Chương trình mục tiêu quốc gia xây dựng nông thôn mới, Việt Nam đã ghi nhận những thành tựu đáng ghi nhận về hạ tầng kinh tế - xã hội, giảm nghèo bền vững và nâng cao đời sống vật chất, tinh thần cho người dân.

Bên cạnh những thành tựu, quá trình chuyển lên nông thôn kiểu mẫu vẫn bộc lộ không ít hạn chế: Nhiều địa phương chưa có giải pháp bền vững trong xử lý rác thải sinh hoạt và nước thải.

Phần lớn vẫn áp dụng các phương pháp thủ công, thiếu đồng bộ, gây ô nhiễm nguồn nước và ảnh hưởng đến cảnh quan nông thôn. Việc phân loại rác tại nguồn chưa được triển khai rộng rãi, mô hình xử lý chất thải quy mô thôn/xã còn manh mún.

Sản phẩm OCOP tuy nhiều nhưng thiếu sự liên kết theo chuỗi giá trị. Các khâu chế biến, bảo quản, tiêu thụ chưa được đầu tư tương xứng. Thương mại điện tử nông nghiệp còn hạn chế, chủ yếu dựa vào các kênh truyền thống, chưa khai thác tốt tiềm năng của nền tảng số.

Các điểm du lịch nông nghiệp phát triển còn nhỏ lẻ, thiếu liên kết vùng, chưa tạo được sản phẩm du lịch đặc trưng có sức cạnh tranh. Cơ sở lưu trú và dịch vụ đi kèm chưa đáp ứng nhu cầu du khách...

Do đó, ông Toản cho rằng cần thiết xây dựng mô hình cụm/trung tâm nông thôn mới, đây là giải pháp tổ chức không gian phát triển tập trung các dịch vụ công, thương mại, văn hóa, xã hội tại một số điểm trung tâm, phục vụ cho nhiều xã lân cận.

Đây không phải là khái niệm mới, nhưng trong bối cảnh chính quyền hai cấp, nó trở thành yêu cầu cấp thiết để tối ưu hóa nguồn lực và nâng cao hiệu quả phát triển.

Việc tổ chức chính quyền hai cấp (tỉnh và xã) mang lại nhiều thuận lợi cho quá trình xây dựng nông thôn mới kiểu mẫu. Trong đó, không tổ chức chính quyền cấp huyện giúp giảm số lượng đầu mối trung gian, rút ngắn thời gian phê duyệt các dự án đầu tư hạ tầng, hỗ trợ phát triển OCOP, du lịch nông nghiệp. Người dân và doanh nghiệp được tiếp cận chính sách nhanh hơn, minh bạch hơn.

Sự chỉ đạo trực tiếp từ tỉnh xuống xã giúp các tiêu chí nông thôn kiểu mẫu được triển khai đồng bộ, nhất quán. Việc phối hợp giữa các sở, ngành với cấp xã trở nên thuận lợi hơn, tránh tình trạng chồng chéo, trùng lặp trong quản lý và đầu tư như trước đây.

Cấp xã được giao nhiều thẩm quyền hơn trong việc quyết định các dự án phát triển địa phương, tạo điều kiện để địa phương chủ động hơn trong việc huy động nguồn lực, tổ chức sản xuất và quản lý môi trường.

Nguyễn Hùng