Cắt giảm thủ tục cần cách tiếp cận mới

Các giải pháp cải cách thể chế để thúc đẩy tăng trưởng cần ưu tiên hai mục tiêu là khơi dòng vốn đầu tư vào nền kinh tế và thay đổi phương thức quản lý

Quyết liệt tháo gỡ điểm nghẽn

Tại Kỳ họp thứ 9 Quốc hội khóa XV đang diễn ra, nhiều câu chuyện doanh nghiệp gặp khó khăn khi thực hiện thủ tục hành chính đã được các đại biểu Quốc hội chia sẻ trên nghị trường.

Tại buổi thảo luận tổ sáng 23/5 về kinh tế - xã hội và ngân sách, đại biểu Nguyễn Như So (Bắc Ninh) phản ánh, thực tế hiện nay, nhiều doanh nghiệp vẫn bị vướng vào ma trận thủ tục chồng chéo, mâu thuẫn giữa các cơ quan quản lý, khiến chi phí gia nhập thị trường tăng cao, cơ hội bị bỏ lỡ và niềm tin nhà đầu tư bị bào mòn.

Đơn cử, trong lĩnh vực logistics, để mở một trung tâm phân phối tích hợp vận tải đa phương thức, doanh nghiệp phải xin hàng chục loại giấy phép từ các cấp, mỗi nơi một yêu cầu, một quy trình, không kết nối, không liên thông.

“Nhiều doanh nghiệp mất cả năm để hoàn tất thủ tục, trong thời gian đó, đối thủ nước ngoài đã vào cuộc, chiếm lĩnh thị phần”, đại biểu đoàn Bắc Ninh nói.

Thủ tướng Chính phủ Phạm Minh Chính cho rằng: “Chính sách của chúng ta chưa tốt”. Thống kê của các địa phương cho thấy, hiện có hơn 2.200 dự án tồn đọng. Thủ tướng nhận định, nếu tháo gỡ những dự án này sẽ giải phóng được hơn 230 tỷ USD, bằng 50% tổng GDP của cả nước.

Người đứng đầu Chính phủ nhấn mạnh, để đạt mục tiêu tăng trưởng GDP 8% năm nay và tăng ở mức hai con số giai đoạn 2026 - 2030, Chính phủ chủ trương thực hiện nhiều nhóm giải pháp, trong đó tập trung vào ba đột phá chiến lược là thể chế, hạ tầng và nguồn nhân lực. Trong đó, thể chế được xác định vừa là nguồn lực, vừa là động lực, nhưng hiện đang là “điểm nghẽn của điểm nghẽn”. Vì thế, năm nay kiên quyết tháo gỡ các điểm nghẽn thể chế về kinh tế - xã hội, biến thể chế thành lợi thế cạnh tranh, như Tổng Bí thư Tô Lâm đã chỉ đạo.

Tại Nghị quyết 68-NQ/TW về phát triển kinh tế tư nhân ngày 4/5/2025, Bộ Chính trị yêu cầu, trong năm 2025 phải cắt giảm ít nhất 30% thời gian xử lý thủ tục hành chính, 30% chi phí tuân thủ pháp luật, 30% điều kiện kinh doanh và tiếp tục cắt giảm mạnh trong những năm tiếp theo.

Trước đó, tại Nghị quyết 66/NQ-CP ngày 26/3/2025 về chương trình cắt giảm, đơn giản hóa thủ tục hành chính liên quan đến hoạt động sản xuất - kinh doanh năm 2025 và 2026, Chính phủ đặt mục tiêu năm 2025 bãi bỏ ít nhất 30% điều kiện đầu tư kinh doanh không cần thiết, giảm ít nhất 30% thời gian giải quyết và 30% chi phí tuân thủ các thủ tục hành chính. Năm 2026, mục tiêu này được nâng lên tương ứng với tỷ lệ 100% điều kiện đầu tư kinh doanh, 50% thời gian giải quyết và 50% chi phí tuân thủ.

Tại Kỳ họp Quốc hội đang diễn ra, hàng loạt dự án luật có nội dung cắt giảm, đơn giản hóa thủ tục hành chính dự kiến sẽ được thông qua.

Chẳng hạn, dự thảo Luật sửa đổi, bổ sung một số điều của Luật Doanh nghiệp (dự kiến thông qua sáng 17/6/2025) bãi bỏ 2 nội dung giúp giảm giấy tờ mà doanh nghiệp, cá nhân phải nộp và giản lược thông tin doanh nghiệp phải kê khai cho cơ quan đăng ký kinh doanh.

Dự thảo Luật Quản lý và Đầu tư vốn nhà nước tại doanh nghiệp (dự kiến thông qua chiều 14/6/2025) được tiếp thu, chỉnh lý theo hướng nâng cao tính tự chủ cho doanh nghiệp nhà nước, cắt giảm 30% thủ tục hành chính và cắt giảm hoặc phân cấp 50% thủ tục phải trình lên Thủ tướng.

Dự thảo Luật sửa đổi, bổ sung một số điều của Luật Quy hoạch (dự kiến thông qua sáng 25/6/2025) đơn giản hóa mạnh mẽ thủ tục hành chính trong quá trình điều chỉnh quy hoạch. Cụ thể, các bước lập, thẩm định, phê duyệt nhiệm vụ lập quy hoạch và xin chủ trương điều chỉnh quy hoạch đều được loại bỏ, giúp thời gian thực hiện quy trình điều chỉnh quy hoạch ước tính giảm 45 - 54% so với trình tự hiện hành.

Bên cạnh đó, Nghị quyết 198/2025/QH15 về một số cơ chế, chính sách đặc biệt phát triển kinh tế tư nhân được Quốc hội thông qua ngày 17/5/2025 có nội dung cải thiện môi trường kinh doanh đáng chú ý: không thanh tra, kiểm tra doanh nghiệp quá 1 lần/năm, trừ trường hợp có dấu hiệu vi phạm rõ ràng; ưu tiên thanh tra, kiểm tra từ xa dựa trên các dữ liệu điện tử; giảm thanh tra, kiểm tra trực tiếp; chuyển mạnh từ tiền kiểm sang hậu kiểm gắn với nâng cao hiệu lực, hiệu quả kiểm tra, giám sát.

Nghị quyết 201/2025/QH15 về thí điểm cơ chế đặc thù phát triển nhà ở xã hội được Quốc hội thông qua chiều 29/5/2025 đã rút ngắn tới 200 ngày thực hiện thủ tục nhờ cắt giảm, cải cách các thủ tục hành chính.

Ông Đậu Anh Tuấn, Phó chủ tịch Liên đoàn Thương mại và Công nghiệp Việt Nam (VCCI) nhận xét, gần đây, phản ứng chính sách của các cơ quan quản lý nhanh nhạy hơn trước rất nhiều, nhờ đó rút ngắn được khoảng cách từ chủ trương đến thực thi.

“Đảng và Nhà nước đã rất quyết liệt, nhất quán đường lối coi thể chế không còn là rào cản, mà phải trở thành lợi thế cạnh tranh của Việt Nam. Nhờ đó, các quy định pháp luật được thiết kế theo hướng hạn chế rào cản, hình thành các bệ đỡ tạo thuận lợi cho doanh nghiệp và tăng tính cạnh tranh cho nền kinh tế”, ông Tuấn nói.

Cần có “khoán 10 mới”, “giấy phép im lặng”…

Theo thống kê của các bộ, ngành, địa phương, đến nay vẫn còn 6.358 thủ tục hành chính, trong đó 4.377 thủ tục hành chính liên quan đến hoạt động sản xuất - kinh doanh (chiếm 68,8%). Cùng với đó là 977 điều kiện kinh doanh, 3.086 sản phẩm, hàng hóa phải kiểm tra chuyên ngành, 640 chế độ báo cáo của doanh nghiệp. Chi phí tuân thủ thủ tục hành chính bình quân hàng năm của cả nền kinh tế là hơn 120.000 tỷ đồng.

Đáng lưu ý, Báo cáo Chỉ số năng lực cạnh tranh cấp tỉnh năm 2024 do VCCI công bố ngày 6/5/2025 cho thấy, chất lượng xử lý thủ tục hành chính có dấu hiệu chững lại. Gần 24% doanh nghiệp được khảo sát cho biết, họ dành trên 10% thời gian để tìm hiểu và thực hiện quy định pháp luật, tăng so với con số 20% doanh nghiệp năm 2022 - 2023; 22% doanh nghiệp phản ánh sự trùng lặp nội dung thanh tra; gần 37% doanh nghiệp phải trả chi phí không chính thức, tăng so với con số 33% của năm 2023.

Trong bối cảnh cắt giảm thủ tục hành chính đã trở thành nhiệm vụ, mệnh lệnh, ông Đậu Anh Tuấn cho rằng, các giải pháp cải cách thể chế để thúc đẩy tăng trưởng cần ưu tiên hai mục tiêu là khơi dòng vốn đầu tư vào nền kinh tế và thay đổi phương thức quản lý (chú trọng hiệu quả, chuyển từ tiền kiểm sang hậu kiểm, quản lý theo rủi ro, tính toán chi phí đối với các biện pháp quản lý).

Theo ông Nguyễn Như So, để đẩy mạnh tăng trưởng kinh tế - xã hội cần phải có một cuộc “đại phẫu” thể chế, bắt đầu từ việc khoán cụ thể cho từng bộ, ngành chỉ tiêu cắt giảm thủ tục hành chính theo từng lĩnh vực quản lý, có cam kết, có giám sát và có chế tài.

Ông So nhấn mạnh, trước đây, chính sách “khoán 10” đã từng làm nên cuộc cách mạng trong nông nghiệp nhờ cơ chế mạnh dạn trao quyền, loại bỏ rào cản đúng chỗ. Giờ đây, nền kinh tế cần một chính sách “khoán 10 mới” cho cải cách thể chế, khoán trách nhiệm cắt giảm thủ tục cho từng bộ, ngành theo lĩnh vực cụ thể.

Bên cạnh đó, ông So đề xuất, thí điểm cơ chế “giấy phép im lặng” - nếu cơ quan nhà nước không phản hồi doanh nghiệp trong thời hạn xử lý hồ sơ đã quy định thì doanh nghiệp được mặc nhiên triển khai.

“Cơ chế giấy phép im lặng có thể áp dụng trước đối với các thủ tục có tính chất phê duyệt rõ ràng như đăng ký kinh doanh có điều kiện, cấp phép xây dựng và chứng nhận đầu tư cho dự án quy mô nhỏ, nhằm thể hiện mạnh mẽ tinh thần chuyển đổi tư duy từ xin - cho sang cam kết - chịu trách nhiệm”, ông So đề xuất.

Đồng quan điểm, tại buổi thảo luận hội trường Quốc hội sáng 28/5/2025 về dự thảo Luật sửa đổi, bổ sung một số điều của Luật Quy hoạch, đại biểu Nguyễn Thị Thu Nguyệt (Đắk Lắk) phản ánh, thời gian qua, một số địa phương xin ý kiến các bộ, ngành chủ quản và các bộ, ngành liên quan về vấn đề điều chỉnh quy hoạch phải mất ít nhất 3 tháng mới thực hiện được. Bà Nguyệt đề nghị, chỉnh lý quy định này theo hướng các cơ quan được xin ý kiến có trách nhiệm trả lời bằng văn bản trong thời hạn 20 ngày kể từ ngày nhận được hồ sơ gửi xin ý kiến, nếu quá thời hạn trên mà không có phản hồi thì xem như đồng ý.

“Quy định này nhằm tránh tình trạng hiện nay xã chờ tỉnh, tỉnh chờ Trung ương, gây lãng phí thời gian và nguồn lực, mất cơ hội trong vấn đề tiếp nhận các dự án để phát triển kinh tế - xã hội”, bà Nguyệt nói.

Minh Minh