Câu Ghẹo đượm nghĩa, thắm tình

Phường Ghẹo Nam Cường - xã Thanh Uyên, huyện Tam Nông biểu diễn Hát Ghẹo trong các lễ hội ở làng Nam Cường vào hội Xuân, tháng 9 âm lịch và dịp Giỗ Tổ Hùng Vương.

PTĐT - Trên đất quê hương Nam Cường, xã Thanh Uyên, huyện Tam Nông, mỗi khi câu hát Ghẹo ngọt ngào được cất lên là dường như những nhọc nhằn, vất vả được xua đi. Câu ca trao truyền từ cha ông đã tiếp thêm niềm vui, tình yêu lao động, làm phong phú thêm đời sống tinh thần và cũng làm tình người Nam Cường thêm gắn bó, thắm thiết, sâu đậm.
Hát Ghẹo có từ lâu đời trên đất Thanh Uyên, nguồn gốc gắn liền câu chuyện thắm đượm nghĩa tình về mối giao hảo của dân làng Nam Cường với các thôn Hùng Nhĩ, Thục Luyện (huyện Thanh Sơn).
Theo các bậc cao niên trong làng kể lại: Thiên phú cho Nam Cường đất đai màu mỡ, người dân cần cù, chịu khó lao động, yêu câu ca, tiếng hát. Năm xưa ngôi đình thờ Xuân Nương công chúa bị cháy, trai tráng Nam Cường lên đại ngàn tìm gỗ, nghỉ chân tại Thục Luyện, được người dân nhiệt tình thiết đãi, rồi sau lại cùng lên rừng lấy gỗ, đóng bè thả trôi theo dòng sông Bứa về xuôi. Bè trôi đến Hùng Nhĩ thì bị mắc cạn, các cô gái của thôn làm nương về thấy vậy xuống giúp, họ bảo nhau vừa hát đối đáp vừa đẩy, như vậy thác thần mới để bè qua. Quả nhiên bè nhích dần rồi trôi về xuôi. Cảm kích trước tấm lòng của Hùng Nhĩ, Thục Luyện, làng Nam Cường kết nghĩa.Từ đó đến nay, mối giao hảo vẫn gắn bó chặt chẽ, nhân dân giữa các làng vẫn đi lại vui chơi, ca hát. Điệu hát đẩy bè năm nào chính là điệu Hát Ghẹo hay còn tên gọi khác là Hát nước nghĩa (kết nghĩa). Trai gái các làng kết nghĩa gọi nhau là “liền anh”, “liền cô” hay “quan anh”, “quan cô”. Người Nam Cường quan niệm các làng kết nghĩa như anh em trong gia đình nên trai gái giữa các làng không lấy nhau. Hát là để kết tình, kết nghĩa chứ không phải kết duyên, bởi vậy mà được gọi là Hát Ghẹo.

Hát Ghẹo là một phần không thể thiếu trong đời sống văn hóa tinh thần của người dân Nam Cường.

Hát Ghẹo mang trong mình nét duyên dáng riêng, vừa dí dỏm, vừa uyên bác. Với ca từ dung dị, gần gũi nhưng đậm chất thơ, khi du dương bay bổng, lúc đằm thắm, dịu dàng, khi giãi bày tâm sự, lúc lại chòng ghẹo, bóng gió… Cùng với cách hát luyến láy ngân nga mềm mại đặc trưng đã làm nên nét đặc sắc của làn điệu Ghẹo, chạm vào trái tim người nghe.Giao duyên, đối đáp nên Hát Ghẹo không quá cầu kỳ về không gian cũng như lễ nghi tổ chức. Địa điểm thường là ở nhà, nhưng cũng có khi là trên đường lúc tiễn bạn. Một cuộc hát gồm 4 chặng: Ví đãi trầu; giọng sổng; sang giọng và ví tiễn chân. Hát Ghẹo cũng được biểu diễn trong các lễ hội ở làng Nam Cường vào hội Xuân, tháng 9 âm lịch và dịp Giỗ Tổ Hùng Vương để tưởng nhớ, tri ân công đức tổ tiên và nhắc nhớ với thế hệ sau trân trọng và bảo tồn di sản đáng tự hào của người dân Nam Cường.

Hát Ghẹo là lối hát giao duyên nên khi hát người hát đứng đối diện nhau.

Do nhân dân sáng tạo trong quá trình lao động vì thế mà Ghẹo không có tuổi. Trước đây, Ghẹo có vô số bài hát, tuy nhiên đến nay dần bị thất truyền, hiện chỉ còn khoảng 30 bài được truyền dạy lại theo lối truyền miệng. Các làng kết nghĩa vẫn thường xuyên qua lại vui chơi, ca hát nhưng giờ duy chỉ có Nam Cường còn giữ được làn điệu Ghẹo và truyền dạy lại cho thế hệ sau.Để gìn giữ, bảo tồn Hát Ghẹo, từ năm 1995, phường hát Ghẹo được khôi phục, đến nay đã có 42 người. Nghệ nhân ưu tú, Trưởng Phường Ghẹo Nam Cường - Phạm Thị Doanh tâm sự: Để Ghẹo không bị mai một, chúng tôi đã tích cực truyền lại cho thế hệ sau, hiện đã nối tiếp được 3 thế hệ. Tuy nhiên vẫn còn nhiều người, nhiều nơi chưa biết, chưa hiểu được nét đẹp của Hát Ghẹo. Tôi rất mong các cấp, các ngành, tiếp tục quan tâm hơn nữa đến việc bảo tồn và phát huy giá trị di sản Hát Ghẹo... Những năm gần đây, Hát Ghẹo đã được đưa vào trường học tiểu học của xã như một môn ngoại khóa, đây là cách mà người dân cũng như chính quyền địa phương nỗ lực gìn giữ câu hát quê hương. Trải qua thời gian, đã có những lúc câu Hát Ghẹo bị mai một. Thế nhưng trong sâu thẳm tiềm thức của người dân Nam Cường, Thanh Uyên nói chung và đặc biệt là các nghệ nhân cao tuổi như bà Doanh luôn coi Ghẹo là một phần đời sống tinh thần không thể thiếu, là “báu vật” của người dân nơi đây. Chúng tôi rời Thanh Uyên trong lòng không khỏi xúc động, xao xuyến với câu hát tiễn chân lưu luyến, bịn rịn:Anh về có chốn thở than
Em về ngồi tựa phòng loan một mình.Trăm năm gắn bó như nêmChữ tình tạc dạ chữ duyên ghi lòng…

Thùy Phương