Cây đàn chapi đong đầy hồn người Raglai
Trong ngày hội 'Sắc Xuân trên mọi miền Tổ quốc' năm 2025, đồng bào dân tộc Raglai tỉnh Ninh Thuận tái hiện Lễ ăn mừng đầu lúa mới - Di sản văn hóa phi vật thể cấp quốc gia tại Làng Văn hóa - Du lịch các dân tộc Việt Nam.
“Sắc xuân trên mọi miền Tổ quốc” là chủ đề hoạt động tháng 2 được tổ chức từ ngày 1-28/2/2025 tại Làng Văn hóa - Du lịch các dân tộc Việt Nam (Đồng Mô, Sơn Tây, Hà Nội), với các hoạt động mừng Đảng, mừng Xuân Ất Tỵ (2025) tôn vinh bản sắc văn hóa các dân tộc Việt Nam và góp phần tăng cường khối đại đoàn kết toàn dân tộc tại Làng Văn hóa - Du lịch các dân tộc Việt Nam, mang đến phong vị Tết truyền thống dân tộc cho du khách những ngày đầu Xuân.
Đồng bào dân tộc Raglai từ Ninh Thuận ra Hà Nội tái hiện Lễ ăn mừng đầu lúa mới tại Làng Văn hóa, Du lịch các dân tộc Việt Nam.
Điểm nhấn của "Sắc Xuân trên mọi miền Tổ quốc" năm 2025 là tái hiện Lễ ăn mừng đầu lúa mới của dân tộc Raglai tỉnh Ninh Thuận với sự góp mặt của đại diện tiêu biểu các công dân của cộng đồng dân tộc thiểu số Raglai sinh sống tại Ninh Thuận với nhiều màn biểu diễn đặc sắc những nét văn hóa của chính dân tộc mình.
Công chúng thủ đô và du khách có dịp tiếp xúc và tìm hiểu về văn hóa của người Raglai, đặc biệt là cây đàn chapi - nhạc cụ đặc sắc độc đáo riêng có của họ. Bởi lẽ, hiện nay những người biết chế tác nhạc cụ này, và biết chơi đàn không nhiều.
Ông Chamaleá Rấp chế tác đàn chapi. Ảnh: TTH
Chamaleá Rấp người đàn ông dân tộc Raglai đã gần 60 tuổi, (ở Ninh Sơn, Ninh Thuận) là một trong những nghệ nhân hiếm hoi nắm giữ kỹ nghệ chế tác đàn chapi của dân tộc mình. Ông cho biết người biết chơi đàn rất hiếm, người biết làm đàn càng hiếm.
Cây đàn chapi làm bằng ống lồ ô, và người Raglai lựa ống lồ ô không quá non, cũng không quá già. Tránh lựa cây ở bên suối vì thân nó có thể tích nhiều nước, làm ra tiếng đàn không vang. Phải lựa cây lồ ô mỏng, dáng thanh nhã, chặt về hong khô cả tháng trời, sau đó mới mang làm đàn. Nếu lựa khéo, cây đàn chapi có thể mô phỏng được tiếng suối reo, tiếng gió ngân, tiếng sóng biển...
Nghệ nhân khéo léo làm ra cây đàn chapi từ ống lồ ô gồm 12 dây, chia thành 6 cặp. Mỗi cặp phát ra âm thanh khác nhau, trầm đục hoặc thanh cao, âm dày hoặc mỏng, tiếng gió hay tiếng suối, phụ thuộc vào cách kê và tách dây đàn. Dây đàn tách ra từ ống lồ ô được cố định bằng dây mây ở 2 đầu, sau đó mới đục lỗ ở thân ống lồ ô để tạo ra hộp âm thanh.
Làm đàn chapi khó ở chỗ nhiều khi làm xong mà đàn có âm thanh không được như ý muốn. Ảnh: TTH
Chamaleá Rấp nói rằng khi chơi đàn chapi, phải kê đàn vào bụng để cho âm thanh vang hơn, người chơi đàn thấy thoải mái hơn. Thanh âm của đàn chapi là âm thanh của luồng gió cộng hưởng khi chạy qua ống nứa, nghe như tiếng sáo, lại như trống, như đàn t’rưng, rất độc đáo.
Với ống nứa đã phơi khô, một nghệ nhân nhiều kỹ năng và thông thạo, biết âm vực của các giai điệu truyền thống của người Raglei như Chamaleá Rấp cũng chỉ làm được một cây đàn trong một ngày. Vừa làm, vừa lắng nghe và chỉnh âm, chỉ một sơ suất nhỏ cũng có thể làm hỏng và phải bỏ cả cây đàn.
Chamaleá Rấp gảy đàn chapi. Ảnh: TTH
Tôi kiên nhẫn ngồi chờ đợi nghệ nhân Chamaleá Rấp làm xong cây đàn chapi. Nó mộc mạc như bàn tay ông, giống như một ống nứa khô. Cây đàn bắt đầu đời sống của nó là khi được nghệ nhân chỉnh dây, vang lên những khúc tấu khô khốc, vụng về đầu tiên. Nhưng càng dùng, đàn sẽ càng bóng lên nước thời gian, nâu trầm bên ngoài vỏ và âm thanh cũng nét hơn, thân thuộc hơn.
Nếu ai không biết cây đàn này, có thể không tưởng tượng được từ bàn tay thô ráp và ống tre giản dị kia có thể tạo nên những thanh âm tinh tế đến thế.
Cây đàn này đã tạo xúc cảm đặc biệt để nhạc sĩ Trần Tiến sáng tác bài hát “Giấc mơ chapi” mà giờ đây, người Raglai nào cũng thuộc và rất tự hào.
Chamaleá Rấp gảy đàn chapi cho tôi nghe bằng cây đàn do chính tay ông vừa chế tác xong. Và ngạc nhiên hơn nữa, bằng giọng hát khàn đục, tự nhiên, ông hát bài hát “Giấc mơ chapi” da diết, gói đầy niềm ưu tư lẫn hào sảng trong đó.
“Khi rung lên vài sợi dây, đàn đã đong đầy, hồn người Raglai...”.
Nghệ nhân Chamaleá Rấp hiện vẫn đều đặn truyền dạy cách chế tác và cách chơi đàn chapi cho thế hệ trẻ. Khi tham dự các sự kiện tại Làng Văn hóa Du lịch các dân tộc Việt Nam, ông sẵn sàng trò chuyện và truyền cảm hứng về cây đàn chapi - niềm tự hào của người Raglai.
