Cây mắc ca Lâm Đồng: Dư địa lớn để phát triển quy mô bền vững

Từng được kỳ vọng là “nữ hoàng của các loại hạt”, cây mắc ca đã bén rễ trên nhiều vùng đất Tây Nguyên, mang lại hướng đi mới cho nông nghiệp Việt Nam. Tuy nhiên, đằng sau những mùa quả ngọt vẫn còn nhiều khó khăn về giống, quy hoạch, chế biến và đầu ra.

Hiện cả nước có hơn 46.000 ha mắc ca, chủ yếu tại Tây Nguyên và Tây Bắc. Theo Hiệp hội mắc ca Việt Nam, năng suất bình quân đạt khoảng 3 tấn hạt tươi/ha; sản lượng năm 2025 ước đạt trên 20.000 tấn. Với giá thu mua 70.000 – 100.000 đồng/kg, mắc ca đang trở thành nguồn thu quan trọng của hàng nghìn hộ nông dân.

Doanh nghiệp và HTX giới thiệu sản phẩm mắc ca chế biến sâu tại hội nghị kết nối tiêu thụ

Tại xã Hiệp Thạnh, tỉnh Lâm Đồng, ông Trịnh Xuân Danh đã có gần 10 năm trồng xen mắc ca trên nương cà phê - mô hình đang mang lại hiệu quả kép. “Trồng mắc ca không tốn công chăm sóc riêng vì vừa chăm cây cà phê vừa kết hợp với mắc ca. Khi cây mắc ca lên tầng cao che bóng mát, năm thứ 10 trở đi sản lượng đạt khoảng 15 - 20 kg/cây. Doanh thu mắc ca trên mỗi ha trồng xen có thể đạt khoảng 500 triệu đồng”, ông Danh chia sẻ về cách làm của mình.

Không chỉ ở Hiệp Thạnh, nhiều địa phương khác ở Lâm Đồng đang chứng kiến sự phát triển nhanh của cây mắc ca. Toàn tỉnh hiện có 16.000 ha, chiếm hơn 1/3 diện tích cả nước; sản lượng ước đạt 13.700 tấn, lợi nhuận bình quân từ 100 - 300 triệu đồng/ha/năm. Tỉnh đã hình thành 75 cơ sở chế biến, 9 chuỗi liên kết, với 1.300 ha đạt VietGAP và 33 ha hữu cơ, tạo nền tảng quan trọng cho ngành hàng này.

Theo ông Nguyễn Hà Lộc, Phó Giám đốc Sở NN&MT Lâm Đồng, mắc ca đang mở ra dư địa lớn nhưng vẫn cần nhiều giải pháp mạnh mẽ hơn. “Chất lượng giống mắc ca chưa đồng đều, liên kết sản xuất theo chuỗi còn yếu, công nghệ chế biến sâu chưa phát triển mạnh nên cây mắc ca chưa tạo được giá trị gia tăng tương xứng. Thời gian tới, tỉnh Lâm Đồng quy hoạch vùng nguyên liệu tập trung, ứng dụng công nghệ cao, sản xuất VietGAP hữu cơ, xây dựng chuỗi liên kết bền vững và thu hút đầu tư chế biến sâu”, ông Lộc cho biết.

Đoàn công tác ngành nông nghiệp tham quan mô hình trồng mắc ca tại Lâm Đồng

Không chỉ mang lại giá trị kinh tế, mắc ca còn giúp chống xói mòn, cải tạo đất, tạo sinh kế bền vững. Các chuyên gia dự báo Việt Nam có thể phát triển 450.000 ha, trong đó 145.000 ha rất thích hợp, nhất là trồng xen với cà phê, hồ tiêu, chè… Hạt mắc ca Việt Nam hiện có cơ hội xuất khẩu lớn khi nhiều thị trường như Nhật Bản, Hàn Quốc, Đức, Hà Lan giảm thuế nhập khẩu về 0%.

Tuy nhiên, khi diện tích trồng mắc ca tăng nhanh, nhiều yếu tố nội tại của ngành hàng bắt đầu bộc lộ rõ hơn. Vùng trồng còn manh mún, chất lượng giống không đồng đều, liên kết chuỗi yếu, còn phụ thuộc nhiều vào thương lái. Đặc biệt, khâu chế biến sâu và tiêu thụ chưa ổn định khiến người trồng dễ rơi vào rủi ro về giá, nhất là khi diện tích mở rộng nhưng thị trường chưa bền vững. Chính vì vậy, theo các đơn vị chuyên môn, bài toán lớn hiện nay không chỉ nằm ở kỹ thuật trồng hay mở rộng diện tích, mà nằm ở năng lực tổ chức sản xuất và đầu tư chế biến.

Chuyên gia kỹ thuật hướng dẫn nông dân Lâm Đồng thu gom hạt mắc ca bằng dụng cụ chuyên dụng

Ông Nguyễn Huy Thuấn, Phó Trưởng phòng Khuyến nông Trồng trọt và Lâm nghiệp, Trung tâm Khuyến nông Quốc gia chỉ rõ những điểm nghẽn này. “Hiện nay, các tổ chức, cá nhân và hộ gia đình đầu tư phát triển mắc ca gặp khó khăn trong tiếp cận vốn; ít doanh nghiệp đầu tư chế biến, tiêu thụ; những nơi trồng mắc ca chưa hình thành tổ hợp tác, hợp tác xã liên kết. Diện tích trồng nhỏ lẻ nên máy móc, thiết bị còn thô sơ, chế biến, tiêu thụ mắc ca cũng chưa ổn định nên giá bán bấp bênh”, ông Thuấn cho hay.

Năm 2024, Việt Nam xuất khẩu 600 tấn nhân mắc ca nhưng lại phải nhập tới 3.500 – 4.000 tấn hạt thô để chế biến, cho thấy năng lực sản xuất trong nước còn hạn chế. Mắc ca đã chứng minh rõ giá trị kinh tế và sinh thái, song để trở thành ngành hàng chiến lược, cần sớm hoàn thiện quy hoạch vùng trồng, quản lý giống và tăng đầu tư cho chế biến sâu.

Với lợi thế tự nhiên và diện tích lớn nhất cả nước, Lâm Đồng đang đứng trước cơ hội vươn lên thành trung tâm mắc ca của Việt Nam. Để khai thác hết dư địa này, tỉnh cần tiếp tục hoàn thiện vùng nguyên liệu, thu hút doanh nghiệp chế biến và xây dựng chuỗi liên kết – thương hiệu bền vững.

Quang Sáng/VOV-Tây Nguyên