'Cha đẻ' của sáng chế vì nông dân dự Đại hội thi đua yêu nước

GS.TS, NGND Trần Doãn Sơn sinh năm 1954 tại xã Kim Song Trường, huyện Can Lộc, tỉnh Hà Tĩnh. Ông tốt nghiệp ngành Chế tạo máy Trường Đại học Bách khoa Hà Nội và được phân công làm giảng viên Trường Đại học Bách khoa, Đại học Quốc gia Thành phố Hồ Chí Minh (ĐHQG-HCM) từ năm 1977. Sau khi hoàn thành chương trình nghiên cứu sinh tại Cộng hòa Czech, trở về nước, ông tiếp tục công việc giảng dạy và nghiên cứu tại Trường Đại học Bách khoa.

GS.TS.NGND Trần Doãn Sơn (trái) đã có nhiều sáng chế đột phá trong lĩnh vực chế biến nông sản và thực phẩm. Ảnh: NVCC.

Ông được biết đến với danh hiệu là “cha đẻ” của nhiều sáng chế và giải pháp hữu ích liên quan đến các loại máy móc chế biến nông sản, có nhiều đóng góp thiết thực trong việc ứng dụng công nghệ kỹ thuật vào phát triển lương thực, thực phẩm và nông sản tại Việt Nam.

Xuất thân từ một miền quê nghèo, GS.TS Trần Doãn Sơn sớm cảm nhận rõ những khó khăn của người nông dân. Hình ảnh người nông dân lao động quần quật quanh năm, bán ra khối lượng lớn nguyên liệu thô nhưng vẫn không đủ khả năng tiếp cận các sản phẩm công nghiệp đã trở thành nỗi trăn trở thường trực trong ông.

“Trước đây cũng như hiện nay, công nghệ và thiết bị chế biến các sản phẩm nông sản của chúng ta còn thua kém nhiều nước. Việt Nam là một quốc gia đi lên từ nông nghiệp, trong đó các sản phẩm nông nghiệp chủ lực như gạo, cà phê, hạt điều đóng góp không nhỏ cho sự phát triển kinh tế của đất nước.

Tuy vậy, việc xuất khẩu nông sản phần lớn vẫn là xuất khẩu thô, giá trị thương mại không cao. Điều này khiến bản thân ông và các đồng nghiệp rất buồn và thương cho những người nông dân quanh năm vất vả mà đời sống vẫn chưa được cải thiện”, ông chia sẻ.

PGS.TS Trần Doãn Sơn và học trò tại xưởng nghiên cứu của mình. Ảnh: NVCC.

Từ những trăn trở về chuyên môn cũng như tình yêu thương dành cho người nông dân, ông đã cùng các đồng nghiệp và các cựu sinh viên tập trung vào hướng chuyển đổi công nghệ từ thô sơ sang công nghiệp chế biến hiện đại, tiếp thu công nghệ chế biến của một số nước tiên tiến nhằm mục tiêu theo kịp, thậm chí sáng tạo thêm trong quá trình thực hiện.

Từ năm 1990, ông cùng các cộng sự bắt đầu nghiên cứu và sáng chế các sản phẩm chế biến nông sản; đến năm 2003 mới cho ra đời sáng chế mang tầm quốc tế đầu tiên. Từ năm 2003 đến nay, ông đã được Cục Sở hữu trí tuệ Việt Nam cấp 11 bằng sáng chế và giải pháp hữu ích trong lĩnh vực chế biến hạt điều, chế biến cà phê và chế biến thực phẩm.

Trong hơn hai thập kỷ miệt mài nghiên cứu và sáng tạo, GS.TS, NGND Trần Doãn Sơn đã để lại dấu ấn đậm nét trong lĩnh vực cơ khí chế biến nông sản và thực phẩm tại Việt Nam. Cụm công trình khoa học của ông bao trùm nhiều sản phẩm nông nghiệp và ẩm thực chủ lực, góp phần quan trọng vào việc chuyển đổi phương thức sản xuất từ thủ công, manh mún sang công nghiệp hóa, tự động hóa, nâng cao giá trị gia tăng cho nông sản Việt.

GS.TS.NGND Trần Doãn Sơn được vinh danh là trí thức Khoa học & Công nghệ tiêu biểu năm 2024. Ảnh: NVCC.

Xuất phát từ thực tiễn sản xuất và sự thấu hiểu sâu sắc những nhọc nhằn của người nông dân, GS Sơn tập trung nghiên cứu các công nghệ, thiết bị phục vụ chế biến tinh lương thực – thực phẩm. Một trong những hướng đi nổi bật là chuyển đổi các nghề chế biến truyền thống như bánh tráng, bún, phở, bánh cuốn… từ phương thức thủ công sang dây chuyền tự động, vừa đảm bảo chất lượng, an toàn vệ sinh thực phẩm, vừa nâng cao năng suất và giảm sức lao động.

Thông qua các đề tài cấp Nhà nước và cấp Đại học Quốc gia TP. Hồ Chí Minh, ông và các cộng sự đã phát triển thành công nhiều dây chuyền sản xuất bánh tráng gạo, bánh tráng bía, bánh tráng rế. Các công nghệ này không chỉ giúp tăng năng suất gấp nhiều lần so với lao động thủ công mà còn tạo điều kiện để sản phẩm được mở rộng thị trường trên cả nước và xuất khẩu ra nước ngoài. Nhiều doanh nghiệp, cơ sở sản xuất lớn đã tiếp nhận và ứng dụng hiệu quả các sáng chế này.

Trường Đại học Bách khoa, Đại học Quốc gia TPHCM chúc mừng GS.TS.NGND Trần Doãn Sơn được vinh danh trí thức khoa học và công nghệ tiêu biểu năm 2024. Ảnh: HCMUT.

Ở lĩnh vực thiết bị chế biến ẩm thực, GS Sơn là người tiên phong nghiên cứu và thương mại hóa các thiết bị sản xuất phở tươi, bún, bánh cuốn, mì Quảng dạng mini. Với thiết kế nhỏ gọn, linh hoạt, các thiết bị cho phép sản xuất trực tiếp tại nhà hàng, khách sạn, phục vụ mục tiêu quảng bá ẩm thực Việt Nam ra thế giới. Không dừng lại ở đó, ông còn phát triển thiết bị tích hợp có khả năng sản xuất đồng thời nhiều món ăn Việt trên cùng một hệ thống – một hướng tiếp cận mới, chưa từng xuất hiện tại thời điểm nghiên cứu.

Dấu ấn lớn nhất trong sự nghiệp khoa học của GS Trần Doãn Sơn phải kể đến lĩnh vực chế biến hạt điều. Sáng chế “Thiết bị và quy trình hấp hạt điều bằng hơi bão hòa” được xem là bước ngoặt mang tính cách mạng, giúp chuyển đổi công nghệ chế biến điều từ phương pháp chao dầu sang công nghệ hấp hiện đại. Giải pháp này không chỉ cải thiện đáng kể điều kiện lao động cho công nhân, hạn chế tiếp xúc với dầu điều chứa axit độc hại, mà còn góp phần giảm ô nhiễm môi trường và nâng cao năng suất, chất lượng sản phẩm.

Gắn bó hơn 20 năm với ngành điều, GS Sơn đã chủ trì và tham gia nhiều đề tài cấp Nhà nước, được cấp nhiều bằng sáng chế và trực tiếp chuyển giao hàng trăm dây chuyền chế biến điều trong và ngoài nước. Các dây chuyền này có mức độ tự động hóa cao, từng bước tiếp cận công nghệ 4.0, góp phần đưa Việt Nam trở thành quốc gia xuất khẩu điều nhân hàng đầu thế giới.

Bên cạnh hạt điều, cà phê cũng là lĩnh vực được GS Sơn dành nhiều tâm huyết. Thông qua các dự án nghiên cứu, ông cùng doanh nghiệp trong nước đã cải tiến, nâng cấp các thiết bị rang cà phê nổi tiếng thế giới để phù hợp với điều kiện sản xuất tại Việt Nam. Các sáng chế này đã được chuyển giao rộng rãi, hiện diện trong nhiều thương hiệu cà phê lớn và hàng trăm cơ sở chế biến trong và ngoài nước.

Các công trình của GS.TS Trần Doãn Sơn được giới chuyên môn đánh giá cao bởi tính ứng dụng thực tiễn, hiệu quả kinh tế và tác động xã hội rõ nét. Không chỉ giúp nâng cao năng suất, chất lượng sản phẩm, những sáng chế “Made in Vietnam” của ông còn góp phần lan tỏa hình ảnh nông sản và ẩm thực Việt Nam ra thị trường quốc tế.

Chia sẻ về động lực nghiên cứu, GS Sơn cho biết, bên cạnh niềm đam mê khoa học, ông luôn mang trong mình khát vọng giúp người nông dân bớt nhọc nhằn và đưa tinh hoa ẩm thực Việt Nam vươn xa. “Dù có nhiều khó khăn, vất vả, nhưng khi nhìn thấy những thiết bị mang dòng chữ ‘Made in Vietnam’ xuất hiện ở nhiều quốc gia, tôi cảm thấy rất tự hào”, ông nói.

Đến nay, GS Sơn đã thực hiện 05 đề tài và dự án cấp Nhà nước, nhiều đề tài cấp Bộ, cấp ĐHQG-HCM và cấp Thành phố. Bên cạnh nghiên cứu, ông còn là một người giảng viên, người thầy tận tụy và đam mê với công việc dạy học và truyền lửa sáng tạo cho các thế hệ học trò.

Với những đóng góp to lớn và cống hiến không ngừng nghỉ, GS.TS, NGND Trần Doãn Sơn đã được trao tặng nhiều danh hiệu thi đua, hình thức khen thưởng và các giải thưởng cao quý: Huân chương Lao động hạng Ba và danh hiệu “Nhà giáo nhân dân” năm 2020; Giải thưởng Hồ Chí Minh về Khoa học và Công nghệ với cụm công trình “Nghiên cứu đổi mới và phát triển công nghệ và thiết bị chế biến lương thực - thực phẩm và nông sản Việt Nam” năm 2021; danh hiệu “Trí thức Khoa học và Công nghệ Việt Nam tiêu biểu” năm 2024.

Mai Loan