Chăm sóc dinh dưỡng cho bệnh nhân chấn thương hàm mặt

Việc điều trị chấn thương hàm mặt được chia thành 2 phương pháp chính: phẫu thuật và điều trị bảo tồn. Các biện pháp cần điều trị bảo tồn như thế cần có thời gian cố định hàm kéo dài ít nhất 4-6 tuần. Lựa chọn phương pháp điều trị nào phụ thuộc vào mức độ nghiêm trọng của chấn thương, tình trạng tổng thể của bệnh nhân và nguy cơ xảy ra các biến chứng...

1. Vai trò của dinh dưỡng đối với bệnh nhân chấn thương hàm mặt

Theo quan điểm điều trị toàn diện, nhu cầu về dinh dưỡng của bệnh nhân không thể tách rời khỏi nhu cầu điều trị. Dinh dưỡng đóng vai trò chính trong quá trình phục hồi và chữa lành sau phẫu thuật. Suy dinh dưỡng ở bệnh nhân phẫu thuật chấn thương hàm mặt làm tăng tỷ lệ mắc bệnh và tử vong sau phẫu thuật. Dinh dưỡng ở những trường hợp gãy xương hàm được điều trị bằng cố định liên hàm bị suy yếu nhiều hơn.

Thiếu hụt dinh dưỡng có thể đưa đến tình trạng chậm liền vết thương và mô tổn thương phục hồi kém. Do đó, việc cung cấp cho bệnh nhân chế độ ăn giàu dinh dưỡng và hợp lý là thật sự cần thiết trong giai đoạn cố định hàm và sau khi tháo dụng cụ cố định.

Nhu cầu về dinh dưỡng của bệnh nhân chấn thương hàm mặt không thể tách rời khỏi nhu cầu điều trị.

Dinh dưỡng trước phẫu thuật và dinh dưỡng quanh phẫu thuật ảnh hưởng đến kết quả sau phẫu thuật và do đó chăm sóc chuyển hóa và dinh dưỡng rất quan trọng đối với quá trình chữa lành không có biến cố.

Bệnh nhân bị suy dinh dưỡng nghiêm trọng biểu hiện vết thương chậm lành và vết thương co lại kém. Bệnh nhân suy dinh dưỡng dễ bị nhiễm trùng hơn và tất cả những điều này dẫn đến thời gian phục hồi kéo dài. Khi lượng thức ăn nạp vào ít hơn, nó sẽ dẫn đến mất mỡ, cơ, da và cuối cùng là xương và nội tạng, sau đó là giảm cân và mở rộng khoang dịch ngoại bào.

2. Các chất dinh dưỡng cần thiết cho bệnh nhân chấn thương hàm mặt

Mỗi chất dinh dưỡng có vai trò cụ thể trong việc duy trì tính toàn vẹn của các mô miệng. Các chất dinh dưỡng cơ bản là carbohydrate, protein, chất béo, vitamin, khoáng chất và nước cần thiết cho tất cả mọi người để tồn tại và sống một cuộc sống khỏe mạnh cũng giúp chữa lành tốt.

Carbohydrate, protein và acid béo là nguồn năng lượng chính. Cơ thể cần cung cấp đủ carbohydrate để ngăn ngừa dị hóa protein và chuyển hóa acid béo.

Bệnh nhân trải qua các thủ thuật phẫu thuật cần nguồn protein cần thiết cho sự tăng sinh và sửa chữa tế bào và năng lượng. Mặt khác, lượng glucose dư thừa không có ích vì nó dẫn đến giảm chức năng bạch cầu, mất nước và nhiễm toan chuyển hóa. Quá trình lành xương là yếu tố tiên lượng chính trong phẫu thuật miệng và hàm mặt, và protein đóng vai trò quan trọng trong quá trình phục hồi gãy xương.

Căng thẳng do phẫu thuật hoặc chấn thương tạo ra trạng thái tăng chuyển hóa, làm tăng nhu cầu protein và năng lượng. Có sự phân phối lại các chất dinh dưỡng đa lượng (chất béo, protein và glycogen) từ các dự trữ không ổn định của mô mỡ và cơ xương đến các mô hoạt động chuyển hóa nhiều hơn như gan và các cơ quan nội tạng. Điều này dẫn đến sự khởi phát của tình trạng suy dinh dưỡng calo protein (được định nghĩa là sự cân bằng âm của 100g nitơ và 10.000 kcal) trong vòng vài ngày.

Hậu quả tiêu cực của tình trạng suy dinh dưỡng bao gồm vết thương chậm lành, dễ bị nhiễm trùng hơn, mất chất dinh dưỡng bất thường qua phân, nằm viện kéo dài dẫn đến loét do nằm lâu, nhiễm trùng bệnh viện và vi khuẩn phát triển quá mức trong phân và dẫn đến rối loạn chức năng hệ thống miễn dịch.

3. Xây dựng chế độ ăn và chăm sóc răng miệng cho bệnh nhân chấn thương hàm mặt

Khi bị chấn thương hàm mặt, việc cố định liên hàm khiến cho việc ăn uống của bệnh nhân hết sức khó khăn. Bệnh nhân chỉ ăn được thức ăn lỏng và phải hút qua khoảng trống răng mất, kẽ răng hay khoảng trống sau cung răng, việc vệ sinh răng miệng cũng khó khăn hơn.

Có thể cung cấp hỗ trợ dinh dưỡng bằng cách cung cấp ít nhất 80% năng lượng với ít nhất 70% năng lượng dưới dạng carbohydrate, 30% dưới dạng chất béo. Cần có vitamin (A, C và E) và khoáng chất (kẽm, selen và magie) và tất cả các loại protein hoặc acid amin cung cấp nên bao gồm glutamine.

Các vitamin không chỉ giúp tăng cường sức đề kháng mà còn hỗ trợ người sau phẫu thuật xương hàm hồi phục nhanh chóng. Đặc biệt, vitamin D, B6 và vitamin B12 giúp thúc đẩy các tế bào xây dựng xương, hình thành khung xương chắc khỏe.

Đường ưu tiên là đường tiêu hóa nếu không thì có thể dùng đường tiêm. Các chất dinh dưỡng nên được cung cấp sớm trong quá trình dị hóa, đặc biệt là glucose, natri, kali, vitamin và khoáng chất. Theo thời gian (khoảng 7 ngày), nên bổ sung acid amin và cung cấp khoảng 50% hỗ trợ calo. Cuối cùng, nên cung cấp hỗ trợ dinh dưỡng đầy đủ (trước 7-10 ngày) nếu quá trình dị hóa dự kiến sẽ tiếp tục.

Khuyến khích đầy đủ dinh dưỡng vì cố định hàm trong thời gian khá lâu (khoảng 4-6 tuần) sẽ gây chán ăn hoặc không đủ dinh dưỡng. Thời gian đầu sau cố định hàm nên cho bệnh nhân ăn thức ăn chín, xay nhuyễn, dạng thức ăn lỏng như cháo, sữa, súp, nước sinh tố,... Cho ăn qua ống hút nếu bệnh nhân hút được.

Sau phẫu thuật chấn thương hàm mặt, bệnh nhân nên ăn thức ăn mềm, đa dạng thực phẩm để cung cấp dinh dưỡng cần thiết giúp cơ thể nhanh hồi phục.

Không nên cho bệnh nhân ăn thức ăn dẻo, cứng, khó nhai như hoa quả sấy, thịt nướng, kẹo dẻo, kẹo cao su,... Không ăn thức ăn quá nóng hoặc quá lạnh vì có thể làm vết phẫu thuật lâu liền, dễ bị chảy máu. Những món ăn phù hợp trong 1 tháng đầu sau phẫu thuật là thức ăn lỏng, mềm, dễ nhai nuốt.

Điều đáng chú ý là việc cho ăn không đủ dẫn đến chậm lành vết thương, suy cơ quan, chậm lành vết thương và nhiễm trùng. Cho ăn quá nhiều dẫn đến tăng đường huyết, tăng carbon dioxide, suy hô hấp và gan nhiễm mỡ và do đó cần có chế độ dinh dưỡng tối ưu.

Tất cả bệnh nhân nên được chuyên gia dinh dưỡng đánh giá trước phẫu thuật và đây phải là một phần không thể thiếu của phương pháp tiếp cận nhóm đa ngành trong việc quản lý bệnh nhân thiếu dinh dưỡng. Hỗ trợ quanh phẫu thuật cũng nên được tiếp tục.

Chăm sóc bệnh nhân chấn thương hàm mặt trước phẫu thuật

Nên cho bệnh nhân ăn mềm, nguội, bổ sung nhiều chất bổ dưỡng để có sức khỏe tốt cho ca phẫu thuật (thịt, trứng, sữa giàu protein, rau xanh và trái cây cung cấp vitamin và chất xơ…), nên ăn thành nhiều bữa trong ngày.

Chăm sóc bệnh nhân sau phẫu thuật

Với bệnh nhân có vết thương đơn thuần: Cho bệnh nhân ăn thức ăn mềm, xay nhuyễn, nguội, bổ sung dinh dưỡng đầy đủ giúp nhanh lành vết thương.

Chú ý vệ sinh sạch bề mặt và các kẽ răng, đặc biệt là các vết thương trong miệng cần làm sạch nhẹ nhàng tránh tổn thương thêm, vệ sinh tối thiểu 3 lần 1 ngày hoặc sau mỗi bữa ăn, thời gian vệ sinh khoảng 3-5 phút/lần đảm bảo vệ sinh sạch sẽ.

Với bệnh nhân sau phẫu thuật có cố định 2 hàm: Với một số bệnh nhân sau phẫu thuật có cố định 2 hàm thì việc chăm sóc và vệ sinh răng miệng càng cần được chú trọng do 2 hàm đã được buộc cố định, gây khó khăn cho ăn uống và vệ sinh răng miệng.

Khi bệnh nhân phải cố định 2 hàm vẫn có thể ăn bằng đường miệng qua các khe hở hoặc phía sau các răng hàm, ăn thức ăn lỏng như cháo, súp, sữa bằng ống hút hoặc thìa hoặc bơm tiêm, ăn làm nhiều bữa trong ngày, bổ sung đầy đủ chất dinh dưỡng giúp nhanh lành vết thương.

Sau khi tháo dụng cụ cố định hàm bệnh nhân vẫn cần ăn thức ăn mềm. Tập nhai sau khi tháo dụng cụ cố định hàm với thức ăn từ loãng, mềm tới đặc dần. Tránh ăn thức ăn cứng trong giai đoạn mới tháo dụng cụ cố định hàm.

Đặc biệt cần vệ sinh răng miệng sau mỗi bữa ăn bằng gạc sạch hoặc bàn chải đánh răng, sử dụng các dung dịch súc miệng có tính sát khuẩn như Betadine 1% pha loãng, NaCl 0,9% hoặc Chlorhexidine 0,12%. Vệ sinh tối thiểu 3 lần 1 ngày hoặc sau mỗi bữa ăn, vệ sinh khoang miệng bằng bàn chải nhỏ hoặc tăm nước.

BS. Hoàng Thủy