Chặng nước rút giải ngân vốn đầu tư công: Nhiều thuận lợi và thách thức đan xen

Tín hiệu tích cực

Theo báo cáo của Bộ Tài chính, đến ngày 31/10/2025, cả nước đã giải ngân 491.043,3 tỷ đồng, đạt 54,4% kế hoạch Thủ tướng Chính phủ giao. Trong đó, vốn ngân sách trung ương đạt 39,3%, vốn ngân sách địa phương đạt 68%. So với cùng kỳ năm 2024, tỷ lệ giải ngân tăng 3,5 điểm phần trăm, tương ứng tăng thêm gần 145.000 tỷ đồng. Đây là con số đáng khích lệ trong bối cảnh khối lượng vốn đầu tư công năm 2025 được giao cao nhất từ trước tới nay.

Bộ Tài chính cho biết, kết quả tích cực đạt được nhờ sự chỉ đạo xuyên suốt của Chính phủ và Thủ tướng Chính phủ. Tại các phiên họp thường kỳ, đầu tư công luôn là nội dung trọng tâm; Thường trực Chính phủ đã tổ chức 4 hội nghị trực tuyến với các bộ, ngành, địa phương để thúc đẩy giải ngân. Thủ tướng ban hành 8 chỉ thị, công điện và nhiều văn bản chỉ đạo, đồng thời cử các đoàn công tác đến địa phương tháo gỡ khó khăn cho từng dự án. Nhiều cơ chế, chính sách mới cũng được hoàn thiện, tạo hành lang pháp lý thông thoáng hơn cho đầu tư công.

Nguồn: Bộ Tài chính. Đồ họa: Phương Anh

Đặc biệt, Nghị định số 254/2025/NĐ-CP quy định về quản lý, thanh toán, quyết toán dự án sử dụng vốn đầu tư công được ban hành đã rút ngắn đáng kể thời gian thanh toán vốn chỉ còn tối đa 2 ngày làm việc, thay vì 3 ngày như trước. Thủ tục hồ sơ được cắt giảm tới 33%, giảm 70% khối lượng giấy tờ giao dịch. Đây được xem là bước tiến mang tính đột phá trong cải cách tài chính công, góp phần giảm áp lực hành chính, tăng tốc độ luân chuyển vốn.

Bên cạnh đó, hàng loạt dự án trọng điểm quốc gia được đẩy mạnh thi công và hoàn thành. Trong 10 tháng qua, cả nước đã hoàn thành thêm 455 km đường cao tốc, nâng tổng chiều dài cao tốc đưa vào khai thác lên 2.476 km. Dự kiến từ nay đến cuối năm, phấn đấu hoàn thành thêm khoảng 700 km, hướng tới mục tiêu 3.000 km vào cuối năm 2025. Các công trình lớn như tuyến đường kết nối và nhà ga T3 sân bay Tân Sơn Nhất được đưa vào khai thác; tuyến cao tốc từ Cà Mau đi Đất Mũi, tuyến đường sắt tốc độ cao Bắc - Nam, Lào Cai - Hà Nội - Hải Phòng được thúc đẩy… tạo khí thế sôi động, góp phần quan trọng vào mục tiêu tăng trưởng GDP mà Chính phủ đặt ra.

Những “điểm nghẽn” cần tháo gỡ

Tuy đạt được nhiều kết quả đáng ghi nhận, nhưng nhìn tổng thể, tiến độ giải ngân vốn đầu tư công vẫn chậm hơn kỳ vọng. Tính đến hết tháng 10, vẫn còn 411.000 tỷ đồng chưa được giải ngân, áp lực dồn về 2 tháng cuối năm rất lớn. Nguyên nhân được Bộ Tài chính chỉ ra đến từ cả chủ quan lẫn khách quan.

Về chủ quan, một số bộ, ngành và địa phương lập kế hoạch vốn chưa sát thực tế, đăng ký nhu cầu vượt quá năng lực triển khai, dẫn đến tình trạng “dự án thừa vốn - dự án thiếu vốn”. Có hơn 24 bộ, ngành và 10 địa phương phải xin trả lại vốn ngân sách trung ương, gây xáo trộn kế hoạch chung.

Công tác giải phóng mặt bằng (GPMB) vẫn là “nút thắt cổ chai” cố hữu. Dù nhiều nơi đã vào cuộc mạnh mẽ, nhưng ở không ít địa phương, quá trình xác định giá đất, thỏa thuận đền bù, bố trí tái định cư vẫn ì ạch. Theo thống kê, 18 địa phương phản ánh vướng mắc trong công tác GPMB, nhiều dự án phải dừng hoặc chậm bàn giao mặt bằng, kéo theo tiến độ thi công đình trệ, hồ sơ thanh toán dồn vào cuối năm.

Bên cạnh đó, năng lực và trách nhiệm của một số chủ đầu tư, ban quản lý dự án, nhà thầu vẫn còn hạn chế. Có hiện tượng sợ sai, né tránh, đùn đẩy trách nhiệm khiến hồ sơ kéo dài, phải chỉnh sửa nhiều lần, làm mất thời gian thẩm định và phê duyệt.

Về khách quan, thiên tai và thời tiết cực đoan trong tháng 9 và tháng 10/2025 gây ảnh hưởng nặng nề. Hơn 8 tỉnh miền núi phía Bắc và miền Trung chịu mưa lũ kéo dài, sạt lở, chia cắt giao thông, khiến nhiều công trường phải tạm dừng thi công, đặc biệt là các dự án hạ tầng giao thông trọng điểm.

Ngoài ra, việc thi hành các luật mới như Luật Đất đai năm 2024, Luật Xây dựng, Luật Bảo vệ môi trường… cũng tạo ra những khoảng trống tạm thời do thiếu hướng dẫn cụ thể, khiến nhiều địa phương lúng túng trong áp dụng. Một số quy định mới về tạm cư, thẩm định giá đất, điều chỉnh tổng mức đầu tư… chưa đồng bộ với thực tiễn.

Cùng với đó, nguồn cung vật liệu xây dựng khan hiếm, giá đất, cát, đá tăng mạnh khiến chi phí đội lên, buộc nhiều dự án phải điều chỉnh tổng mức đầu tư. Hàng loạt công trình giao thông lớn cùng khởi công một lúc đã tạo áp lực lớn lên nguồn cung nguyên liệu, thiết bị, nhân lực.

Một nguyên nhân đặc thù khác là quá trình sắp xếp, chuyển đổi mô hình chính quyền địa phương 2 cấp. Sau hơn 4 tháng triển khai, nhiều địa phương vẫn đang trong giai đoạn kiện toàn bộ máy, sắp xếp lại nhân sự, bàn giao hồ sơ, tài khoản, dữ liệu ngân sách… khiến tiến độ giải ngân bị chậm. Một số xã, phường mới thành lập chưa có ban quản lý dự án chuyên trách, phải kiêm nhiệm, thiếu cán bộ có kinh nghiệm trong quản lý đầu tư công.

Giải pháp quyết liệt trong chặng nước rút

Chặng cuối cùng của năm 2025 đang đặt ra yêu cầu cấp bách: phải giải ngân 100% kế hoạch vốn đầu tư công. Mục tiêu này không chỉ nhằm đảm bảo hiệu quả sử dụng vốn, mà còn là động lực then chốt để giữ đà tăng trưởng kinh tế, củng cố niềm tin của doanh nghiệp và người dân.

Bộ Tài chính đã kiến nghị Chính phủ chỉ đạo các bộ, ngành, địa phương triển khai mạnh mẽ hơn nữa các biện pháp. Trước hết, xác định thúc đẩy đầu tư công là nhiệm vụ chính trị hàng đầu, là thước đo năng lực, trách nhiệm và đạo đức công vụ của cán bộ. Thực hiện nguyên tắc “6 rõ”: rõ người, rõ việc, rõ trách nhiệm, rõ thẩm quyền, rõ thời gian, rõ kết quả; gắn kết quả giải ngân với công tác thi đua, khen thưởng và kỷ luật.

Các địa phương phải kiện toàn bộ máy sau sáp nhập, phân công cán bộ có năng lực chuyên môn, bảo đảm hoạt động thông suốt của mô hình chính quyền địa phương 2 cấp. Với công tác GPMB, các bộ, ngành, địa phương cầu ưu tiên bố trí đủ vốn cho bồi thường, tái định cư, không để dự án phải chờ mặt bằng. Các tổ chức chính trị, xã hội cần vào cuộc mạnh mẽ hơn trong tuyên truyền, vận động người dân đồng thuận.

Đối với nguồn vật liệu, Bộ Tài chính cho biết, Nghị quyết số 66.4/2025/NQ-CP đã được ban hành để tháo gỡ vướng mắc trong cấp phép và khai thác khoáng sản, giúp tăng nguồn cung cát, đất, đá cho các công trình. Theo đó, Bộ Nông nghiệp và Môi trường được giao chủ trì cần theo dõi sát sao, hướng dẫn và xử lý kịp thời các khó khăn phát sinh.

Với các dự án ODA, các bộ, ngành, địa phương cần chủ động phối hợp với nhà tài trợ, đẩy nhanh thủ tục đấu thầu, ký kết hợp đồng, hoàn thiện hồ sơ pháp lý để sớm giải ngân. Các công trình trọng điểm quốc gia như cao tốc Bắc - Nam, sân bay Long Thành, các tuyến đường ven biển, đường sắt tốc độ cao phải được ưu tiên tuyệt đối, bảo đảm tiến độ, chất lượng và an toàn.

Vân Hà