Chật vật lo hóa đơn đầu vào, nhiều hộ kinh doanh nhỏ nhụt chí mở rộng

Hộ kinh doanh nhỏ đau đầu xoay hóa đơn

Chị Thanh Trà (32 tuổi) một chủ cửa hàng cơm tại phố Thụy Khuê (Hà Nội) vò đầu bứt tai do không thể xoay được hóa đơn đầu vào. Chị cho biết, hằng ngày phải mua rau củ vào ban đêm để có giá rẻ, đảm bảo lời lãi vài nghìn mỗi phần ăn. Nếu phải mua từ siêu thị hay nhà cung cấp có hóa đơn, chi phí đầu vào tăng mạnh, khiến giá bán đội lên, không cạnh tranh được với các quán khác.

"Tôi là người cuối cùng cung cấp sản phẩm tới khách hàng, nếu muốn có hóa đơn đầu vào thì những người cung cấp thực phẩm cho tôi phải có hóa đơn trước. Cho nên chúng tôi không chủ động được việc cung cấp hóa đơn mà hoàn toàn phụ thuộc vào nhà cung cấp", chị Thanh Trà chia sẻ.

Tổng cục Thuế hướng dẫn: Với các trường hợp không có hóa đơn đầu vào như nông sản, thực phẩm tươi, hộ kinh doanh có thể lập bảng kê mua hàng trực tiếp từ người sản xuất, có thông tin người bán, giá trị giao dịch và chữ ký xác nhận.

Chị Thanh Trà là một trong số hàng triệu hộ kinh doanh nhỏ lẻ trên khắp cả nước đang loay hoay với chính sách quản lý thuế mới.

Cụ thể, theo quy định, từ ngày 1/7, khoảng 37.000 hộ kinh doanh có doanh thu trên 1 tỷ đồng mỗi năm đã phải áp dụng hóa đơn điện tử qua máy tính tiền, kết nối trực tiếp với cơ quan thuế, theo lộ trình của Nghị định 132 và Nghị định 123/2020/NĐ-CP.

Từ năm 2026, toàn bộ hộ kinh doanh bất kể quy mô đều phải chuyển đổi từ thuế khoán sang phương pháp tính thuế theo doanh thu thực tế. Điều này đồng nghĩa, mọi hộ buôn bán nhỏ lẻ, từ tiệm tạp hóa đến hàng rong, đều cần ghi chép đầy đủ sổ sách, có chứng từ đầu vào, đầu ra hợp lệ để kê khai chi phí.

Không ít hộ kinh doanh chia sẻ, nếu muốn nhận được hóa đơn từ nhà cung cấp, họ phải chấp nhận bị cộng thêm 10% thuế VAT. Với các mặt hàng bán lẻ có biên lợi nhuận thấp như mì tôm, dầu ăn, cám chăn nuôi… con số này đủ để bào mòn lợi nhuận.

Chị Nguyễn Phượng chủ hộ kinh doanh tạp hóa trên đường Lĩnh Nam tính toán, kiện mì tôm nhập 78.000 đồng, trước bán 80.000 đã lời mỏng. Nay thêm phí hóa đơn, giá nhập tăng, buộc phải bán giá cao hơn, dễ bị khách từ chối.

"Buôn bán nhỏ lẻ cạnh tranh nhau từng nghìn đồng, mà giờ bao nhiêu chi phí đội lên, tôi mất ăn mất ngủ vì lo lắng" - Chị Phượng ngậm ngùi

Tình trạng này phổ biến đến mức một số tiểu thương buộc phải giảm số lượng mặt hàng nhập, chỉ duy trì các sản phẩm chủ lực. Một số khác tính đến phương án thuê kế toán riêng để lo sổ sách, dẫn đến phát sinh chi phí 3 - 4 triệu đồng mỗi tháng.

"Kinh doanh 20 năm nay chỉ có dùng đầu não để ghi nhớ các mặt hàng, bán chênh lên 1.000 đồng, 2.000 đồng để có lời. Giờ phải làm hóa đơn đầu ra đầu vào rất phức tạp và mình còn không biết gì về công nghệ nữa. Đành phải bỏ thêm tiền để thuê kế toán", chị Phượng chia sẻ.

Theo khảo sát mới nhất của Liên đoàn Thương mại và Công nghiệp Việt Nam (VCCI), sau khi áp dụng hóa đơn điện tử theo Nghị định 70, có tới 60% hộ kinh doanh nhỏ dự định thu hẹp quy mô và gần 25% cân nhắc ngừng kinh doanh.

Mặc dù mục tiêu chính sách là minh bạch thuế, chống thất thu, song đang dẫn đến thực tế không mong muốn: hoạt động kinh doanh nhỏ lẻ bị trì trệ, người bán mất động lực chuyển đổi, thậm chí quay lại giao dịch tiền mặt để né phiền phức.

Kinh doanh nhỏ lẻ không thể nhập hàng từ siêu thị hay hàng có giá trị cao, mà hầu hết là mua ở chợ truyền thống và khó có hóa đơn đầu vào.

Gỡ khó cách nào?

Để gỡ khó, Tổng cục Thuế hướng dẫn với các trường hợp không có hóa đơn đầu vào như nông sản, thực phẩm tươi, hộ kinh doanh có thể lập bảng kê mua hàng trực tiếp từ người sản xuất, có thông tin người bán, giá trị giao dịch và chữ ký xác nhận. Tuy nhiên, cách làm này chưa được phổ biến rộng rãi, và nhiều tiểu thương cho biết chưa từng được hướng dẫn cụ thể.

Ông Nguyễn Văn Thân – Chủ tịch Hiệp hội Doanh nghiệp nhỏ và vừa, đề xuất Nhà nước phát triển một ứng dụng kế toán miễn phí, giúp hộ kinh doanh ghi chép, xuất hóa đơn, lưu trữ chứng từ một cách đơn giản. Đồng thời, cần tổ chức các khóa đào tạo miễn phí về quản lý, kế toán và chuyển đổi số tại địa phương, đặc biệt ở vùng sâu vùng xa.

Theo bà Nguyễn Thị Thu, Trưởng Ban nghiệp vụ thuế, Cục Thuế, ngành thuế đang nghiên cứu sửa đổi Luật Thuế Thu nhập cá nhân để dần thu hẹp sự khác biệt giữa hộ kinh doanh và doanh nghiệp. Mục tiêu là xây dựng hệ thống thuế đồng bộ, công bằng và minh bạch hơn.

Tuy nhiên, giới chuyên gia nhận định rằng chính sách chỉ phát huy hiệu quả nếu đi kèm lộ trình phù hợp, công cụ hỗ trợ thiết thực và giải pháp giảm áp lực cho người yếu thế. Trong bối cảnh hơn 5 triệu hộ kinh doanh đang đóng góp phần lớn cho nền kinh tế dân sinh, nếu không được hỗ trợ kịp thời, nguy cơ "bỏ sạp, đóng cửa" sẽ không còn là cảnh báo, mà là hiện thực.

Mộc Miên