Châu Âu loay hoay tìm phương án an ninh cho Ukraine

Sau hơn 3 năm rưỡi giao tranh, hầu hết các bên đều nhận định cuộc xung đột ở Ukraine phải sớm chấm dứt bằng các cuộc đàm phán. Theo Viện Nghiên cứu Chiến tranh (ISW) có trụ sở tại Mỹ, bối cảnh đó dẫn đến việc Anh và Pháp quyết tâm thành lập một "Liên minh tự nguyện" nhằm bảo vệ Ukraine khỏi các cuộc tấn công tiềm tàng trong tương lai, khi cuộc xung đột Nga-Ukraine kết thúc. Kế hoạch này ban đầu được phác thảo là sẽ có sự can dự của hàng chục nghìn binh sĩ châu Âu.

Các nước phương Tây khó triển khai binh sĩ đến Ukraine do những bất đồng nội bộ và phản ứng gay gắt từ Nga. Ảnh: NYTimes

Hôm nay (4/9), Anh và Pháp sẽ đồng chủ trì cuộc họp thượng đỉnh của "Liên minh tự nguyện" nhằm vạch ra các đảm bảo an ninh cũng như cách thức thực hiện những đảm bảo đó, theo hãng tin DW. "Cùng với các đối tác và phối hợp với NATO, chúng tôi sẽ nỗ lực xác định các đảm bảo an ninh vững chắc cho Ukraine. Đây là điều kiện tiên quyết cần thiết để hướng tới hòa bình một cách đáng tin cậy", Tổng thống Pháp Emmanuel Macron đăng trên mạng xã hội.

Anh và Pháp khá kín tiếng về hội nghị thượng đỉnh nêu trên. Nguồn tin của DW nói rằng cuộc họp sẽ diễn ra ở Paris, với sự góp mặt của lãnh đạo 30 nước, chủ yếu là các nước châu Âu cùng Tổng thống Ukraine Volodymyr Zelensky. Một số nhà lãnh đạo sẽ không dự hội nghị trực tiếp mà dự trực tuyến. Tổng thống Mỹ Donald Trump sẽ không tham gia hội nghị, cho thấy Washington duy trì quan điểm họ sẽ hỗ trợ các nỗ lực của châu Âu chứ không chịu trách nhiệm chính đảm bảo an ninh cho Ukraine.

Hiện vẫn chưa rõ "Liên minh tự nguyện" sẽ hoạt động theo cơ chế nào. Kiev lâu nay yêu cầu các đồng minh phương Tây phải đưa ra cam kết an ninh cụ thể với Kiev, trong đó có việc điều quân đội tới lãnh thổ Ukraine. Đây là điều kiện tối quan trọng của Ukraine đối với bất kỳ thỏa thuận hòa bình nào nhằm chấm dứt xung đột. Cách đây vài hôm, tờ Financial Times của Anh đưa tin, các nước châu Âu đã phác thảo một kế hoạch an ninh gồm 3 lớp phòng thủ cho Ukraine, gồm một khu vực phi quân sự được tuần tra bởi lực lượng gìn giữ hòa bình trung lập; một đường biên giới vững chắc do quân đội Ukraine đảm trách, với lực lượng được huấn luyện và trang bị bởi các thành viên NATO; cùng một lực lượng răn đe do châu Âu dẫn đầu được triển khai sâu hơn trong lãnh thổ Ukraine. Tuy nhiên, giới chức châu Âu thừa nhận rằng bất kỳ hoạt động triển khai nào cũng không thể diễn ra nếu thiếu sự đồng hành của Mỹ. Washington được cho là chỉ sẵn sàng hỗ trợ công tác này bằng tin tình báo, hoạt động giám sát và phòng không.

Bên cạnh đó, kế hoạch đầy tham vọng đưa hàng nghìn quân châu Âu vào Ukraine đang vấp phải một rào cản lớn là sự phản đối từ chính công chúng EU. Tại Đức - nền kinh tế lớn nhất EU, cuộc khảo sát của công ty thăm dò Insa cho thấy 56% số người được hỏi phản đối việc Đức triển khai quân tới Ukraine, tăng mạnh so với cuộc khảo sát được thực hiện nửa năm trước.

Thủ tướng Đức Friedrich Merz ngày 3/9 tuyên bố Berlin không có kế hoạch điều lực lượng quân sự tới Ukraine và kế hoạch chỉ được xem xét khi có một lệnh ngừng bắn trong tương lai giữa Ukraine và Nga. Trước đó, Bộ trưởng Quốc phòng Đức Boris Pistorius ngày 2/9 thậm chí đã có phản ứng gay gắt đối với những phát biểu của Chủ tịch Ủy ban châu Âu (EC) Ursula von der Leyen về kế hoạch đảm bảo an ninh quân sự cho Ukraine. Vài giờ sau khi tờ Financial Times dẫn lời bà von der Leyen khẳng định EU đã có "kế hoạch chính xác" về việc triển khai một lực lượng quân sự đa quốc gia đến Ukraine, ông Pistorius nói: "EU không có thẩm quyền trong việc triển khai quân đội, bất kể cho ai hay vì mục đích gì".

Tại Pháp, tình hình khả quan hơn nhưng cũng không thuận lợi. Khảo sát của Elabe hồi tháng 3 cho thấy, 67% người được hỏi ủng hộ việc triển khai quân nếu đạt được thỏa thuận hòa bình, nhưng con số này giảm mạnh xuống khi không có thỏa thuận. Trong khi đó, đa số công chúng Anh tỏ ra hài lòng khi quân đội của họ tham gia các sứ mệnh gìn giữ hòa bình, nhưng họ không muốn London đối đầu trực tiếp với Nga. Ba Lan, quốc gia ủng hộ Ukraine nhiệt thành trong những tháng đầu xung đột, cũng đã loại trừ khả năng đưa quân sang Ukraine trong khuôn khổ các cam kết bảo đảm an ninh hậu chiến. Bên cạnh đó, thực trạng thiếu nhân lực cũng là một vấn đề. Kế hoạch của Anh-Pháp ban đầu kì vọng lập ra một phái bộ với 30.000 quân, nhưng London và Paris hiện nay chỉ cam kết cung cấp dao động từ 6.000 đến 10.000 quân, theo Wall Street Journal.

Trong khi các nước phương Tây đang tìm cách giải quyết những bất đồng nội bộ, Nga đã thể hiện thái độ cương quyết. Người phát ngôn Điện Kremlin Dmitri Peskov tuyên bố Nga bác bỏ các đề xuất của châu Âu về bảo đảm an ninh hậu chiến ở Ukraine và sẽ coi bất kỳ sự triển khai quân đội châu Âu nào là sự mở rộng của NATO. Ngoại trưởng Nga Sergei Lavrov ngày 3/9 cũng khẳng định lập trường của Nga rằng "Ukraine cần được đảm bảo có vị thế trung lập, không liên kết và phi hạt nhân".

Theo giới quan sát, tình thế hiện nay dẫn đến việc EU đang không có nhiều lựa chọn để hành động. Một số chuyên gia tin rằng, thay vì triển khai lực lượng chiến đấu quy mô lớn, kịch bản khả thi nhất hiện nay là tập trung vào việc triển khai các huấn luyện viên quân sự đến những căn cứ mới ở miền Tây Ukraine. Những quốc gia đã bày tỏ sự quan tâm tham gia liên minh này rất đa dạng, bao gồm Anh, Pháp, Đức, Bỉ và các nước vùng Baltic và Bắc Âu. Theo các kế hoạch hiện tại, các chương trình huấn luyện như Chiến dịch Interflex của Anh cũng có khả năng được di dời đến Ukraine. Động thái này được kỳ vọng sẽ giúp đẩy nhanh quá trình tái vũ trang và tái cấu trúc lực lượng vũ trang Ukraine, chuẩn bị cho bất kỳ kịch bản bất trắc nào trong tương lai.

Thái Hà