Châu Âu sẵn sàng đưa quân tới Ukraine hậu xung đột và rủi ro phải chấp nhận

Kịch bản đảm bảo an ninh cho Ukraine

Trong nhiều tháng, Pháp và Anh đã dẫn đầu “liên minh các nước tự nguyện” xây dựng các kịch bản đảm bảo an ninh cho Ukraine trong bất kỳ thỏa thuận đình chiến nào với Nga, bao gồm khả năng hiện diện của quân đội châu Âu. Các đồng minh chủ chốt của Kiev đã vận động hành lang mạnh mẽ để Mỹ tăng cường vai trò của mình và sau khi một loạt nhà lãnh đạo châu Âu tới Nhà Trắng, họ dường như đã đạt được mục đích.

Các quan chức Mỹ đã nói với các đối tác châu Âu rằng Washington có thể cung cấp thêm năng lực phòng không, bao gồm hỗ trợ thực thi vùng cấm bay cũng như năng lực tình báo, giám sát và trinh sát, 4 nguồn tin giấu tên tiết lộ.

Ảnh minh họa: Reuters

Tuy nhiên, phương Tây cho rằng Nga chưa cho thấy dấu hiệu muốn chấm dứt giao tranh. Hơn hai tuần sau hội nghị thượng đỉnh Alaska giữa ông Trump và Tổng thống Nga Vladimir Putin, Moscow vẫn đẩy mạnh tấn công trên chiến trường miền Đông. Điện Kremlin bác bỏ mọi vai trò của lực lượng NATO hoặc quân đội châu Âu, đồng thời gợi ý triển khai lực lượng gìn giữ hòa bình từ Trung Quốc.

Một quan chức Mỹ cho biết vai trò của Washington vẫn chưa được định hình: “Có sự khác biệt giữa đề nghị và đồng ý. Đó là quyết định của Tổng thống và ông ấy chưa đưa ra lựa chọn". Nhà Trắng thì trả lời báo chí rằng việc tiếp tục thương lượng công khai các vấn đề này “không phục vụ lợi ích quốc gia".

Dù đang nỗ lực củng cố kế hoạch đảm bảo an ninh, song các nước châu Âu vẫn chưa đạt đồng thuận về mức độ cam kết tại Ukraine. Họ cho rằng về dài hạn, một lệnh ngừng bắn là điều tất yếu; còn trước mắt, một cam kết bảo đảm an ninh sẽ giúp Tổng thống Volodymyr Zelensky vững tin hơn vào sự hậu thuẫn của phương Tây nếu bước vào đàm phán với Nga về những nhượng bộ lãnh thổ có thể gây tranh cãi.

Kế hoạch của châu Âu bao gồm bảo vệ vùng trời Ukraine và dọc bờ Biển Đen của nước này, đồng thời triển khai một “lực lượng đảm bảo an ninh” trên bộ. Theo các nguồn tin trực tiếp tham gia soạn thảo, lực lượng trên sẽ có hai thành phần: một lực lượng “hiện diện” đóng quân xa tiền tuyến nhằm ngăn chặn nguy cơ của một tấn công trong tương lai và một lực lượng “tái thiết” có nhiệm vụ huấn luyện, tái xây dựng quân đội Ukraine, hướng tới mục tiêu biến nước này thành “con nhím thép” theo cách gọi của giới lãnh đạo Liên minh châu Âu.

Tổng thống Pháp Emmanuel Macron tối 3/9 cho biết, các bộ trưởng quốc phòng đã hoàn tất những kế hoạch “tuyệt mật” và xác nhận các đóng góp từ từng quốc gia, hiện đang chờ lãnh đạo chính trị phê chuẩn.

“Chúng tôi đã sẵn sàng", ông Macron tuyên bố trong cuộc họp báo tại Paris khi đứng cạnh Tổng thống Ukraine Volodymyr Zelensky.

Nhà lãnh đạo Pháp nhấn mạnh: “Châu Âu đã sẵn sàng cung cấp cho Ukraine các bảo đảm an ninh ngay trong ngày hòa bình được ký kết". Theo các quan chức, yếu tố then chốt của toàn bộ kế hoạch là năng lực không quân và tình báo của Mỹ.

Châu Âu có sẵn sàng chấp nhận rủi ro?

Dù đồng thuận về nhu cầu bảo đảm an ninh nhưng các nước châu Âu vẫn gặp khó trong việc xác định rõ mức đóng góp của từng quốc gia, khi một số lãnh đạo lo ngại rủi ro chính trị nếu phải đặt sinh mạng binh lính vào vòng nguy hiểm.

Pháp và Anh sẵn sàng triển khai lực lượng, song giới chính trị vẫn phải giải quyết những câu hỏi then chốt như số lượng binh lính có thể huy động và cách phản ứng nếu Nga vi phạm thỏa thuận. Các tổng tham mưu trưởng và cố vấn an ninh quốc gia - đặc biệt từ Anh, Pháp và Đức đã nhiều lần thảo luận với quan chức Mỹ, trong đó có Ngoại trưởng Marco Rubio, về các phương án triển khai.

Song song với kế hoạch quân sự, một đề xuất do Thủ tướng Italy Giorgia Meloni khởi xướng kêu gọi các nước phương Tây đưa ra cam kết riêng để bảo vệ Ukraine trước các cuộc tấn công trong tương lai tương tự Điều 5 của Hiệp ước NATO, theo đó, cuộc tấn công vào một nước là cuộc tấn công vào toàn liên minh. Một số quan chức cho biết đã bàn đến khả năng Mỹ ký thỏa thuận song phương với Ukraine để mở rộng cam kết bảo vệ, song ý tưởng này vẫn mơ hồ và xếp sau kế hoạch triển khai binh lực.

Các lãnh đạo châu Âu cho rằng bất kỳ thỏa thuận nào cũng cần bảo đảm Ukraine được bảo vệ trước các mối đe dọa trong tương lai, giúp Tổng thống Zelensky củng cố sự ủng hộ trong nước, đồng thời kiềm chế tham vọng của Nga.

Tướng Thierry Burkhard - Tổng tham mưu trưởng quân đội Pháp khẳng định các nước ủng hộ Kiev phải “sẵn sàng chấp nhận rủi ro". Các bảo đảm an ninh này “nhiều khả năng sẽ bao gồm việc triển khai quân tới Ukraine, điều máy bay tuần tra trên không phận Ukraine, bảo đảm nối lại hoạt động vận tải biển ở Biển Đen và hỗ trợ tái thiết quân đội Ukraine”, ông Burkhard nói và nhấn mạnh lực lượng này cũng cần có khả năng tự vệ. Dù vậy, tướng Pháp cho rằng: “Trọng tâm của cuộc tranh luận mang tính chính trị nhiều hơn là quân sự".

Tổng thống Volodymyr Zelensky phản đối các đề xuất yêu cầu Ukraine từ bỏ thêm lãnh thổ để lập một “vùng đệm” phi quân sự. Các nguồn tin cho biết, quan điểm của Kiev là Nga phải rút khỏi các vùng lãnh thổ bị chiếm đóng để tạo ra một "vùng xám" như vậy. Theo kế hoạch, tiền tuyến sẽ “đóng băng” và lệnh ngừng bắn sẽ được giám sát bằng vệ tinh, lực lượng gìn giữ hòa bình của Liên Hợp Quốc hoặc các quan sát viên quốc tế, có thể đến từ những quốc gia mà Nga coi là thân thiện hơn. Sau Hội nghị Thượng đỉnh tại Alaska, Tổng thống Donald Trump cũng từng đề cập khả năng Trung Quốc đóng vai trò nào đó.

Kế đó là việc quân đội Ukraine được củng cố bởi nguồn cung vũ khí từ phương Tây và các cam kết tài trợ lâu dài. Lớp bảo vệ tiếp theo sẽ là lực lượng do Pháp và Anh dẫn đầu, đóng tại các vị trí trọng yếu như trung tâm thành phố hoặc cảng biển.

Một quan chức châu Âu khác cho biết Washington cũng tỏ ý sẵn sàng cung cấp năng lực chỉ huy - kiểm soát, đồng thời tham gia lá chắn phòng không tại Ukraine. Tuy nhiên, vẫn chưa rõ liệu sáng kiến này có bao gồm phi công hoặc máy bay không người lái của Mỹ hay không.

Ông Trump khẳng định châu Âu sẽ giữ vai trò tiên phong, “nhưng chúng tôi sẽ tham gia với vai trò hậu thuẫn". Nhà lãnh đạo Mỹ đã loại trừ khả năng triển khai binh lính Mỹ tới Ukraine nhưng nói rằng Washington có thể hỗ trợ các quốc gia châu Âu "có thể là trên không".

Pháp và Anh - hai cường quốc hạt nhân duy nhất của châu Âu hiện cũng là những nước lớn duy nhất tuyên bố sẵn sàng điều động binh lính. Các quốc gia vùng Baltic như Estonia và Litva gần đây cũng cho biết sẽ tham gia lực lượng này.

Tuy nhiên, một số thành viên khác trong liên minh vẫn tỏ ra dè dặt, bao gồm Đức, Hà Lan, Thụy Điển, Italy và Tây Ban Nha. Tại Đông Âu, trọng tâm vẫn là phòng thủ lãnh thổ và duy trì sự hiện diện quân sự của Mỹ trong khu vực. Ba Lan khẳng định không thể điều quân nhưng sẽ viện trợ thiết bị.

Hiện phần lớn hỗ trợ quân sự và kinh tế cho Ukraine đến từ châu Âu, song việc triển khai hàng nghìn binh lính có thể gây ra rủi ro chính trị. Một số đội quân châu Âu có quy mô hạn chế hoặc đã suy giảm sức mạnh, làm giảm khả năng triển khai lực lượng với số lượng lớn. Châu Âu cũng tìm cách huy động sự tham gia của các đối tác ngoài khu vực như Canada, Thổ Nhĩ Kỳ và Nhật Bản. Thổ Nhĩ Kỳ đặc biệt được đánh giá có vị trí chiến lược để góp phần bảo đảm an ninh tại Biển Đen.

“Mọi phương án đều có nhưng điều quan trọng là phải khiến nó trở nên đáng tin cậy”, một nhà ngoại giao châu Âu nhận định, đồng thời lưu ý rằng ông Trump và một số lãnh đạo đã gạt bỏ mong muốn gia nhập NATO của Kiev. Theo quan chức này: “Họ biết không ai muốn trao cho Ukraine tư cách thành viên NATO thực sự… Ai cũng hiểu rằng không ai muốn đối đầu trực tiếp với Nga".

Lập trường của Nga và Ukraine

Về phía Nga, Điện Kremlin khẳng định họ muốn có quyền phủ quyết bất kỳ kế hoạch bảo đảm an ninh nào và bác bỏ đề xuất của châu Âu, coi đây là cái cớ để NATO hiện diện tại Ukraine.

“Không có cái gọi là quân đội châu Âu. Đó là quân đội của các quốc gia cụ thể và phần lớn trong số này là thành viên NATO", Người phát ngôn Điện Kremlin Dmitry Peskov nói tuần trước. Mặc dù Tổng thống Donald Trump và nhiều lãnh đạo phương Tây khẳng định các bảo đảm an ninh cho Ukraine sẽ không đến từ NATO, nhưng liên minh quân sự này thực tế đã có mối liên hệ chặt chẽ với xung đột, ít nhất là vì NATO hiện đóng vai trò điều phối viện trợ quân sự cho Kiev.

Ủy viên phụ trách quốc phòng của EU Andrius Kubilius nhấn mạnh: “Các nhà lãnh đạo châu Âu, cùng với Mỹ, cần tự quyết định hình thức bảo đảm an ninh mà họ sẽ cung cấp”.

Về phía Ukraine, Tổng thống Volodymyr Zelensky cho rằng các cuộc đàm phán cần trở nên “thực chất nhất có thể với việc triển khai các lực lượng trên bộ, trên không và trên biển. Tất cả phải được xác định rõ ràng".

Liên quan đến nỗ lực thúc đẩy một thỏa thuận, một nhà ngoại giao châu Âu nhận định: “Giờ đây, ông Trump thực sự hiểu rằng Ukraine sẽ không chấp nhận thỏa thuận về lãnh thổ nếu không có bảo đảm an ninh".

Kiều Anh/VOV.VN (biên dịch) Theo: Washington Post