Châu Âu xoay trục trong chính sách quốc phòng

Thiết kế của máy bay chiến đấu FCAS. Ảnh: European Defense News

Lợi ích kinh tế

Theo National Security Journal, Tiến sĩ Andrew Latham, nghiên cứu viên tại tổ chức tư vấn chính sách đối ngoại Defense Priorities, Giáo sư quan hệ quốc tế và lý thuyết chính trị tại Đại học Macalester ở Saint Paul, Minnesota (Mỹ), nhận định sau nhiều năm phụ thuộc vào công nghệ quân sự của Mỹ, các quốc gia châu Âu đang tính toán lại và tìm kiếm con đường tự chủ.

Từ lâu, Tây Ban Nha được kỳ vọng sẽ chọn F-35B để thay thế phi đội Harrier trên tàu sân bay Juan Carlos I. Nhưng thay vào đó, nước này đã gây bất ngờ khi quyết định mua 25 máy bay Eurofighter Typhoon mới và tăng cường đầu tư vào máy bay chiến đấu mới trong chương trình có tên là Hệ thống Tác chiến trên không tương lai (FCAS). Với Thụy Sĩ, chỉ 3 năm trước, nước này đã thông qua cuộc trưng cầu dân ý để mua 36 máy bay F-35A, nhưng Washington đã từ chối chốt giá và quyết định áp đặt thuế quan mới đối với hàng xuất khẩu của Thụy Sĩ, khiến kế hoạch này gặp nhiều trở ngại.

Một trong những lý do chính khiến các quốc gia châu Âu từ chối dòng máy bay F-35 là tính độc quyền của Tập đoàn Lockheed Martin. Theo mô hình này, Mỹ kiểm soát mọi nâng cấp, phần mềm và dữ liệu hoạt động của máy bay trong tương lai. Có nghĩa phần mềm chỉ được thay đổi và cải tiến khi được Mỹ cho phép. Mua F-35 đồng nghĩa cam kết với một hệ sinh thái do Mỹ sở hữu, trong đó Washington sẽ kiểm soát phụ tùng, các nâng cấp tương lai, và thậm chí cả dữ liệu vận hành. Chi phí cũng là một yếu tố quan trọng. Chi phí của F-35 tăng vọt đã đặt ra câu hỏi nghiêm túc về khả năng chi trả cho loại máy bay này trong dài hạn.

Theo Tiến sĩ Latham, quyết định chuyển hướng mang lại lợi ích kinh tế đáng kể cho các quốc gia ở lục địa già. Bằng cách chuyển hàng tỷ EUR vào các chương trình châu Âu, Tây Ban Nha sẽ đảm bảo thúc đẩy chuỗi cung ứng châu Âu, duy trì và tạo việc làm, đồng thời phát triển chuyên môn kỹ thuật dưới sự sở hữu của châu Âu. Ngoài ra, sự phụ thuộc vào công nghệ quân sự của Mỹ sẽ tốt khi Washington có mối quan hệ chặt chẽ với các đồng minh châu Âu, nhưng sẽ là rủi ro chiến lược nếu các liên minh rạn nứt hoặc chịu tác động của thuế quan và can thiệp chính trị.

Ủng hộ và dè dặt

Sự chuyển hướng này sẽ thành công nếu châu Âu khắc phục được tình trạng phân mảnh công nghiệp mãn tính. Lục địa già hoàn toàn có khả năng chế tạo máy bay chiến đấu thế hệ thứ 6, nhưng thiếu sự thống nhất để chế tạo một sản phẩm thành công. So với với dòng F-35, Eurofighter vẫn là dòng máy bay đa năng có năng lực và tầm ảnh hưởng lớn, có khả năng thích ứng cao hơn, dễ nâng cấp hơn và thuộc sở hữu châu Âu. Trong khi đó, dòng máy bay chiến đấu mới FCAS, vẫn đang trong giai đoạn nghiên cứu và phát triển, hứa hẹn mang đến những đặc điểm của thế hệ thứ 6 là công nghệ tàng hình, phối hợp tác chiến có người lái hoặc không người lái, tác chiến điện tử tiên tiến và hệ thống chỉ huy hiện đại.

Trên thực tế, các thay đổi về tư duy quốc phòng của châu Âu đã được hình thành gần đây. Trong phát biểu liên quan đến Sách Trắng quốc phòng vừa công bố, Chủ tịch Ủy ban châu Âu Ursula von der Leyen nhấn mạnh, kiến trúc an ninh mà lục địa già đang dựa vào không còn như trước. Sách Trắng ghi châu Âu có kế hoạch chi 800 tỷ EUR (935 tỷ USD) cho kế hoạch “Tái vũ trang châu Âu” vào năm 2030. Liên minh châu Âu (EU) sẽ ưu tiên cho các công ty châu Âu trong hoạt động mua sắm chung để hỗ trợ ngành công nghiệp quốc phòng của châu lục. Kế hoạch xây dựng các cơ chế tài chính, cho phép các quốc gia thành viên đầu tư nhiều hơn vào quốc phòng và mua sắm thiết bị quân sự, với khoản vay lên tới 150 tỷ EUR (161 tỷ USD), sẽ được sử dụng để đầu tư vào các lĩnh vực quốc phòng đa dạng.

Tuy nhiên, trong bối cảnh một số chính phủ EU đang phải thắt lưng buộc bụng, khó thông qua dự luật ngân sách hàng năm, việc tăng chi tiêu quốc phòng đồng nghĩa với việc phải tự động rút gọn các khoản khác hoặc tăng thuế để bổ sung nguồn ngân sách thâm hụt. Nhóm quốc gia ủng hộ, tiêu biểu như Pháp và Đức, cho rằng châu Âu nên đảm nhận trách nhiệm lớn hơn trong việc bảo vệ chính mình, không nhằm thay thế các liên minh như NATO, mà để tham gia chủ động và độc lập hơn. Trái lại, nhiều quốc gia thành viên ở Trung và Đông Âu, như Ba Lan và các nước Baltic, lại tỏ ra dè dặt với xu hướng này. Do đó, sự phân hóa về kinh tế - xã hội trong nội bộ EU cũng là một phần rào cản lớn cho tiến trình này.

PHƯƠNG NAM tổng hợp